De fashion big bang: hoe het jaar 1997 de modewereld door elkaar schudde

Het jaar 1997 schudde de modewereld door elkaar en dat zindert een kwarteeuw later nog na. Hoe? Dat ontdek je in de Parijse expo 1997: Fashion Big Bang. Of waarom de eenentwintigste eeuw in dat jaar begon.

Het was een scharnierjaar, een magische poort naar het jaar 2000 en het nieuwe millennium. In 1997 zetten de ontwerpers die nu het mooie weer maken in de mode hun eerste stappen op de catwalks van Parijs: Raf Simons en Hedi Slimane, Nicolas Ghesquière en Marc Jacobs. Louis Vuitton transformeert van oubollig lederwarenmerk tot ’s werelds machtigste luxehuis, onder leiding van Jacobs. En ook voor de Belgische mode in het bijzonder was het een gouden jaar, met de debuten van onder anderen Olivier Theyskens en Veronique Branquinho, de nominatie van Martin Margiela bij Hermès, en de definitieve doorbraak van Ann Demeulemeester, Walter Van Beirendonck en Dries Van Noten.

“Als je nu terugkijkt, zie je dat in 1997 de fundamenten zijn gelegd van het huidige modelandschap. Het hele jaar was een hectische aaneenschakeling van shows, nominaties, evenementen en andere gebeurtenissen waarvan de gevolgen nog altijd zichtbaar zijn”, zegt Alexandre Samson, de curator van 1997: Fashion Big Bang, de tentoonstelling die over enkele weken opent in Palais Galliéra, het Parijse modemuseum. “Je kunt 1997 volgens mij alleen vergelijken met 1947, precies vijftig jaar eerder, toen Christian Dior met zijn New Look de textielindustrie al eens naar de toekomst had geschopt.”

Uiteraard is dat bijzondere jaar niet gewoon uit de lucht komen vallen. “In de mode zie je altijd slingerbewegingen en dus waren de nineties een reactie op de eighties”, zegt Patrick van Ommeslaeghe, die rond de eeuwwisseling zijn eigen lijn had en nu als freelance ontwerper werkt. “De eighties waren opulent, met veel ‘show’ en borduursels. Je kleren toonden hoeveel je waard was. De nineties gingen daar tegenin. Ze waren sober, minimalistisch en integer. Achteraf beschouwd was dat decennium mijn favoriete periode in de mode, een moment van vrijheid tussen de overdaad van de jaren tachtig en de jaren tweeduizend, toen de grote groepen zich kwamen bemoeien met hun zucht naar werelddominantie. Er werd veel minder commercieel gedacht.”

Slapen in de showroom

Van Ommeslaeghe was in het midden van de jaren negentig aan de slag bij achtereenvolgens Balenciaga als rechterhand van wijlen Josephus Thimister, bij Jean Paul Gaultier, en bij de invloedrijke maar ondergewaardeerde Adeline André. “De modewereld was destijds veel kleiner”, zegt hij. “Er stond nog niets online, de meeste shows werden zelfs niet gefilmd. In Parijs kende iedereen elkaar. Ik herinner me een show van ontwerper Jean Colonna. Ik had een vriend mee, geen probleem. En die vriend was met de fiets? Dan zetten we die fiets toch gewoon ergens in de zaal. Ik ging naar een show van Ann Demeulemeester en vertelde dat ik nog niet wist waar ik die avond zou overnachten. ‘Slaap maar in de showroom’, zei ze.”

De legendarische Parijse persattaché Michèle Montagne vertelt dat ze in de nineties “het geluk had, en de eer, om drie creatieve talenten te vertegenwoordigen die samen de codes van de mode hebben veranderd: Ann Demeulemeester, Helmut Lang en Jean Colonna. Extravagant was uit, intiem was in. Het was niet langer nodig om de mode in scène te zetten met gigantische decors waarin de vrouw een gesublimeerd object was. Het was ook niet langer nodig om de vormen van het kledingstuk te overdrijven. De nieuwe generatie ontwerpers zocht naar de essentie. Ze toonden hun ziel op de catwalk, elk op z’n eigen manier.”

“Elke ontwerper had een eigen stem”, zegt ook Van Ommeslaeghe. “Als je tegenwoordig naar alle collecties kijkt, zie je vaak geen verschil. Maar destijds was alles heel duidelijk. Helmut was duidelijk. Yohji was duidelijk.”

Montagnes favoriete moment van de late jaren negentig was de show waarin Ann Demeulemeester haar obsessie met Patti Smith van zich afschreef. Ze heeft een scan bewaard van de voorpagina van de toen nog papieren modekrant WWD met een foto van een model in Demeulemeesters ‘Mount Olympus-meets-CBGB’s goddess dress’ uit de zomercollectie van 1997. En daarboven, in grote letters, de titel The Rock Goddess. “De carrières van ontwerpers werden gemaakt en gekraakt door de kranten en de damesbladen,” zegt ze, “en niet door sociale media en influencers. Ik herinner me het eerste defilé van Helmut Lang. De journaliste van Le Figaro, moge ze in vrede rusten, stond op van haar stoel op de eerste rij en zei me dat ze echt geen tijd kon verspillen aan een ontwerper die een broek en een T-shirt op de catwalk toonde.”

Volgens Patrick van Ommeslaeghe zijn Martin Margiela, Helmut Lang en Jil Sander de belangrijkste ontwerpers van de jaren negentig. Geen van de drie is in 2023 nog actief in de mode. “Margiela was de eerste ontwerper die recyclage ter sprake bracht. Ik zie hem als een hippie. Hij liet ons kleren hergebruiken en transformeren. Dat was nieuw. Zijn eerste show was geen succes. Margiela was té nieuw. Ik herinner me een tattooshirt, gedragen door mijn goede vriendin Graça Fisher. Martin wilde dat stuk eerst niet tonen omdat hij vond dat het misschien aan Gaultier zou kunnen doen denken. Modellen kozen toen nog zelf welke kleren ze wilden dragen voor een show, en Graça, die een fantastisch goede smaak heeft, koos dat shirt. Marie Claire, toen nog een heel machtig tijdschrift, heeft dat vervolgens gepubliceerd, en zo is de bal aan het rollen gegaan.”

Toen Margiela in 1997 bevoegd werd voor de damescollecties van Hermès, met een show in het vlaggenschip van rue du Faubourg Saint-Honoré, was dat de eerste keer dat een traditioneel Frans luxehuis toenadering zocht met een avant-gardeontwerper.

De big bang was ook Belgisch

Michèle Montagne beschrijft de nineties als “tien jaar geluk, gevolgd door de schok van het nieuwe millennium”. En 1997 was dus de kroon op dat decennium, het begin van het einde, maar toch vooral het begin van iets nieuws. Het was om te beginnen een belangrijk jaar voor de haute couture, het meest extreme, oudste medium van de mode, dat toen ten dode leek opgeschreven. Jean Paul Gaultier en Thierry Mugler debuteerden met couturecollecties, John Galliano toonde zijn eerste collectie voor Dior.

Vogue zag de coutureweek van zomer 1997 destijds als een big bang die Parijs terug naar het voorplan van de mode stuwde. Ook bij luxegroep LVMH daverde het. “Bijna alle ontwerpers werden er dat jaar vervangen”, zegt Alexandre Samson. “Zakenman Bernard Arnault schudde de kaarten door elkaar en koos, heel opvallend, uitsluitend voor Amerikanen – Marc Jacobs bij Vuitton, Michael Kors bij Céline, Narciso Rodriguez bij Loewe – en voor Britten van Central Saint Martins – John Galliano bij Dior en Alexander McQueen bij Givenchy.”

Het was ook een heel belangrijk jaar voor de Belgische mode, met de opkomst van de tweede generatie Belgische ontwerpers afgestudeerd in Antwerpen en voor het eerst ook Brussel, en met de verankering van Margiela en de Zes van Antwerpen. Ann Demeulemeester en Dries Van Noten traden toe tot de mainstreammode, Dirk Bikkembergs bouwde in Italië aan een wereldwijd imperium met sportswear, sneakers en ondergoed, en Walter Van Beirendonck gaf groots opgezette spektakelshows voor W.&L.T., een high-fashionlijn voor het Duitse jeansmerk Mustang. “In 1997 ontwierp Van Beirendonck ook de kostuums voor de tournee van U2”, zegt Samson. “Die beelden zijn toen de wereld rondgegaan, en ze waren iets later, in 1998, ook te zien in een aflevering van The Simpsons die we op de tentoonstelling tonen. Walter werd daarbij niet genoemd, maar je ziet wel duidelijk dat de Simpsons zijn kleren dragen. Het is een opmerkelijke voorafspiegeling van de veel recentere samenwerking van de Amerikaanse animatieserie met Balenciaga.”

Duel tussen giganten

Ook de mannenmode kreeg in 1997 een nieuw elan. Raf Simons had daar veel mee te maken. Samson: “Raf Simons had zijn eerste defilé in Parijs in januari, maar ik sta tijdens de tentoonstelling stil bij zijn tweede show, op 4 juli, Black Palms. Toen heeft hij een nieuw mannelijk schoonheidsideaal geïntroduceerd, een nieuwe canon. Dat was niet minder dan een manifest. Het opvallendst aan die show waren vijf silhouetten met jongens in bodypaint, uitgevoerd door make-upartist Jos Brands. Voor de tentoonstelling hebben we hem gevraagd om dat nog eens over te doen op een paspop.”

“Amper twee dagen later volgde het catwalkdebuut van Hedi Slimane, voor Saint Laurent, een voorproefje van wat hij later bij Dior Homme zou doen. Dat was minder radicaal dan Raf Simons, veel, veel minder radicaal, maar toch, de tekenen waren er.”

Simons en Slimane stuurden de mannenmode de daaropvolgende jaren een nieuwe richting uit en waagden zich later ook aan damesmode, in een soort van eindeloos duel tussen giganten: Simons werd artistiek directeur van achtereenvolgens Jil Sander, Dior, Calvin Klein en Prada. Slimane, die nooit zijn eigen label begon, hopte van Saint Laurent naar Dior, waar hij de mannenlijn begon, en vandaar terug naar Saint Laurent, om uiteindelijk bij Céline te belanden, waar hij het accent op de é ten grave droeg.

“Intussen zijn we vijfentwintig jaar later”, lacht Samson. “De mensen die toen doorbraken staan, op enkele uitzonderingen na, nog altijd aan de top. Tegelijk bevindt de mode zich, net als toen, op een keerpunt. Er wordt een nieuw systeem gecreëerd. Met alles wat we nu belangrijk vinden, duurzaamheid, feminisme, inclusiviteit, bodypositivity, werd destijds geen rekening gehouden. Een aantal ontwerpers was daar weliswaar mee bezig, het kiemde, maar de mainstreammode toonde hoegenaamd geen interesse. En dat is ook interessant. Het is nu nog te vroeg, maar als we over vijfentwintig jaar terugkijken op deze periode, zullen we misschien vaststellen, wie weet, dat 2022 net zo’n jaar is geweest als 1997: een scharnierjaar vol verrassende wendingen.”