‘Een meer plantaardig dieet zou ons weerbaarder maken tegen de effecten van de oorlog’

De oorlog in Oekraïne heeft een zware impact op ons landbouwsysteem. Onder het mom van voedselzekerheid wordt Europa onder druk gezet om maatregelen te nemen die een grote bedreiging vormen voor onze watervoorraden. Enkel een duurzame landbouw én voedselconsumptie kunnen ons weerbaarder maken tegen mogelijke crisissen.

Dat het niet goed gaat met onze watervoorraden in Vlaanderen, is geen nieuws meer. Door de grote verharding kan het hemelwater niet meer in de bodem indringen en worden onze grondwaterlagen niet voldoende aangevuld. Drogere lentes en zomers, als gevolg van de klimaatcrisis, versterken dit fenomeen. Vlaanderen is ook de slechtste leerling in de Europese klas als het over waterkwaliteit gaat.

Vooral mest- en gifstoffen uit de landbouw zorgen ervoor dat geen enkel drupje water bij ons de kwaliteitsnorm ‘goed’ haalt. Onder druk van lobby’s uit de agro-industrie hebben de Vlaamse landbouw- en milieuministers het lastig om de nodige maatregelen te nemen om oppervlakte- en grondwater te beschermen. Gelukkig doet Europa beter.

In mei 2020 presenteerde de Europese Commissie trots haar nieuwe landbouwstrategie ‘Farmer to Fork’. Met deze strategie wil de Europese Commissie bijdragen tot klimaatneutraliteit in 2050 en wil ze daartoe het huidige EU-voedselsysteem omvormen tot een duurzaam model. Belangrijke principes in de Farmer To Fork-strategie zijn de reductie van de ecologische voetafdruk van de landbouw, het versterken van de veerkracht bij crisissen en zorgen voor gezond en betaalbaar voedsel, ook voor komende generaties.

Met deze strategie nam de Europese Commissie een duidelijk engagement voor een duurzame en economisch levensvatbare agrovoedingssector. Er werden maatregelen voorgesteld die een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de waterkwaliteit en de waterbeschikbaarheid in Europa. De Commissie nam zich voor om tegen 2030 het gebruik van chemische pesticiden met 50 procent te verminderen, om de uitspoeling van nitraten en fosfaten terug te dringen en te verzekeren dat minimum 25 procent van de landbouwgrond voor biologische landbouw bestemd wordt.

In de Farmer to Fork-strategie wordt ook een plantaardig dieet gepromoot. De watervoetafdruk- dit is de hoeveelheid water die nodig is om alle producten te telen die nodig zijn voor dit dieet – van een vegetarisch dieet ligt gemiddeld 50 procent lager dan van een vleesmaaltijd. Door de promotie van een meer plantaardig dieet, draagt de Europese Unie bij tot een lager lokaal waterverbruik in de landbouwsector en tot minder beslag op grond en water elders in de wereld.

Eindelijk iets om naar uit te kijken, dus. En nu gooit de oorlog in Oekraïne roet in ons eten. De voedings- en landbouwsector worden bijzonder hard getroffen door de effecten van die oorlog. De import van tarwe uit Oekraïne, de derde graanexporteur ter wereld en de graanschuur van Europa, is stilgevallen. Ook de uitvoer van maïs werd door het land aan banden gelegd om de eigen voedselzekerheid zoveel mogelijk veilig te stellen. Rusland, de belangrijkste leverancier van kunstmest voor Europa, heeft een verbod opgelegd op de uitvoer ervan naar Europa. Andere kunstmestproducenten hebben omwille van de hoge brandstofprijzen hun productie al moeten verlagen. De productiekosten voor de landbouwers zijn daardoor sterk gestegen. Landbouworganisaties en de agrochemische lobby oefenen druk uit op de Europese Commissie om het nieuwe landbouwbeleid te versoepelen om de voedselzekerheid in Europa te verzekeren.

Onder druk duwt de Europese Commissie nu op de pauzeknop van de Farmer to Fork-strategie. In de huidige crisis blijkt de reductie van de ecologische voetafdruk het onderspit te moeten delven voor het in stand houden van het huidige landbouwmodel, het zogenaamde betaalbare voedsel. De Europese Commissie laat weer ’traditionele’ landbouw toe in ecologische aandachtsgebieden, waar het beleid eerst landbouw zou vergroenen en de biodiversiteit ging beschermen. Landbouwers met akkerland zouden hier 5 procent van hun gronden ecologisch inrichten door braakligging, bufferstroken en bebossing. Hiervoor betalen we met de gezondheid van ons milieu en van onze watervoorraden. Deze ecologische aandachtsgebieden spelen een belangrijke rol in onze waterhuishouding omdat ze het afstromend water afremmen en erosie beperken. Ze zijn ook belangrijk voor de infiltratie van oppervlaktewater en het verwijderen van nitraten – voor Vlaanderen zo ontzettend belangrijk.

De landbouwlobby en de agrochemische industrie vragen ook een uitzondering op het gebruik van meststoffen, waarbij kunstmeststof vervangen zou mogen worden door dierlijke mest. Dat lijkt een logische oplossing, want Vlaanderen zit toch met een mestoverschot. Maar stikstof van dierlijke mest kan minder goed gedoseerd worden dan stikstof uit kunstmest en is daarom niet steeds op het juiste moment beschikbaar voor de gewassen die het nodig hebben. Het gebruik van dierlijke mest leidt ook tot meer nitraten en fosfaten in het grond- en oppervlaktewater met een negatieve impact op de waterkwaliteit. In Vlaanderen, waar de mestproblematiek sowieso al prangend is, is het vervangen van kunstmest door dierlijke mest dus allerminst een goede optie.

Het nieuwe Europese landbouwbeleid moest onze boeren en onze hele samenleving weerbaarder maken tegen de negatieve effecten van de klimaatcrisis, de problemen met onze watervoorraden en de achteruitgang van ons milieu. Het is cynisch dat het landbouwbeleid, dat mee verantwoordelijk is voor deze crisis, nu weer als oplossing naar voor wordt geschoven. Dit beleid heeft er net toe geleid dat we vandaag niet in staat zijn om de effecten van de oorlog in Oekraïne op te vangen. 60 procent van het graan dat we uit Oekraïne importeren gaat naar ons vee. Een meer plantaardig dieet zou ons weerbaarder maken tegen de effecten van de oorlog. Verduurzaming van de landbouw en van onze voedselconsumptie moesten daarom gisteren al gebeurd zijn.

Boeren kunnen niet van vandaag op morgen de omslag maken naar duurzame landbouw. Ze verdienen daarbij alle steun van het Europese en Vlaamse landbouwbeleid. Consumenten die bekommerd zijn om gezond en betaalbaar voedsel en mondiale rechtvaardigheid mogen hen daarbij niet in de steek laten.

We weten dat uitstel oplossingen alleen maar duurder en moeilijker maakt. Of schuiven we ook deze factuur van onze levenswijze door naar de volgende generaties en naar kwetsbare groepen bij ons en in het Globale Zuiden? Net als in een echte oorlog, staat ook hier onze gezamenlijke toekomst op het spel.

Dirk Glas is beleidsmedewerker van Join For Water. Dat is de organisatie achter de Water Challenge, een zes weken durende actie die het bewustzijn rond waterverbruik moet verhogen.