Waar blijft body positivity voor mannen? ‘Je móét gespierd zijn om er goed uit te zien’

Wat is er aan de hand met het mannelijke lichaamsbeeld? Waar het extreem gespierde mannenlijf vroeger was voorbehouden aan superhelden en Griekse goden, lijkt het sixpack nu het nieuwe statussymbool voor de gewone man. Hoe zijn we hier beland?

‘Kijk mama, ik heb een sixpack.’ Toen haar zevenjarige zoon met opgetrokken T-shirt voor haar neus stond, wist Lien (39) niet of ze moest lachen of zich zorgen moest maken. ‘Het is toch niet normaal dat hij daar op zijn leeftijd al mee bezig is? Felix is trouwens niet de enige uit zijn klas, ook zijn vriendjes zijn al bezig met hoe gespierd hun lichaam is door de video’s van poserende voetballers die ze bekijken op YouTube. Ik heb hem geantwoord dat het voor mij veel belangrijker is dat hij lief en vriendelijk is tegen andere mensen, dan of hij al dan niet een sixpack heeft.’

Het is bezwaarlijk verwonderlijk te noemen dat jongens op alsmaar jongere leeftijd geconfronteerd worden met de nieuwe mannelijke lichaamscultus. Op TikTok en andere sociale media delen tal van mannen filmpjes met work-outtips voor ‘wanneer je haat wat je in de spiegel ziet’. Steeds meer jongeren beeldhouwen bijgevolg hun lijf in de fitnesszaal tot hun buikspieren zo hard zijn als marmer. Het sixpack is meer dan ooit een statussymbool, een dat bovendien aangeeft hoe begeerlijk je als man zou zijn. Dat de Calvin Klein-campagne met The Bear-acteur Jeremy Allen White in januari het internet deed ontploffen was daar alvast een sprekend voorbeeld van, met de ene na de andere wellustige reactie over Whites wasbordje en andere lichaamsdelen. Zelfs Dennis Black Magic zou ervan gaan blozen.

Hoe komt het dat zoveel (jonge) mannen vandaag maniakaal aan het trainen slaan? ‘Het is heel normaal dat sommige mensen zichzelf een veelvoorkomend schoonheidsideaal eigen proberen te maken’, antwoordt professor Laura Vandenbosch, expert media-effecten en lichaamsbeeld aan de KU Leuven. ‘In de psychologie noemen we dit internalisering van schoonheidsidealen. Het is een diepgeworteld proces waarbij we de positieve impact die deze schoonheidsidealen met zich mee lijken te brengen willen koppelen aan onze eigen identiteit. Je wilt gespierd zijn, maar je vertelt jezelf dat je dat enkel voor jezelf doet. Als het zo diep geïnternaliseerd is, kun je het haast niet meer zien als iets dat de maatschappij je oplegt. Rationeel kunnen we misschien beseffen dat deze schoonheidsidealen niet altijd realistisch zijn, onderhuids spelen ze hoe dan ook een rol in hoe we kijken naar ons eigen lichaam.’

Deze norm kan zonder dat we het beseffen schuilgaan in alledaagse conversaties, gaat Vandenbosch verder. ‘Een meisje dat afvalt of een jongen die traint ontvangt regelmatig complimenten uit de omgeving. Goedbedoeld uiteraard, alleen maakt het dat het script van het ideale uiterlijk er bij de meeste mensen ingebakken zit. Via sociale vergelijking spiegelen sommige gebruikers zichzelf bovendien aan de figuren die ze zien in de media. Zij stellen zich de vraag: hoe kan ik er ook zo gaan uitzien?’

Homo-erotisch

De focus op het mannelijke schoonheidsideaal zit intussen enkele decennia in de lift. ‘Aan het begin van de jaren zeventig zien we een kantelmoment’, legt genderhistoricus Henk de Smaele (Universiteit Antwerpen) uit. ‘Lange tijd waren alle ogen gericht op het vrouwen­lichaam. Onder meer door de vrouwenemancipatie is men de blik ook op het mannenlichaam gaan richten. Je zou het in zekere zin een correctie op de eenzijdigheid van voorgaande periodes kunnen noemen.

In 1973 ontstond bijvoorbeeld Playgirl, de tegenhanger van het tijdschrift Playboy, waarin geen naakte vrouwen maar mannen werden afgebeeld. Hier zien we dat hedendaags ideaalbeeld van de gespierde man als lust voor het oog benoemd worden. Dat gebeurt echter niet zonder slag of stoot: op een gegeven moment wordt het blad in ons land voor de rechtbank gedaagd omdat het als onzedig wordt beschouwd. De rechter oordeelt in het voordeel van Playgirl: waarom zou het ene – naakte vrouwen – wel mogen, en het andere – naakte mannen – niet?’

Eigenlijk heeft de man er lang van kunnen profiteren dat hij niet met zijn lichaam en uiterlijk geconfronteerd werd zoals dat bij de vrouw wel gebeurde, gaat De Smaele verder. ‘Terwijl het vrouwelijk lichaam enorm geërotiseerd werd, zo zien we ook in de kunstgeschiedenis, werd het mannenlichaam lange tijd een oninteressant object bevonden. Het was iets dat zogenaamd alleen opwinding kon opwekken bij seksuele perverten, waardoor het mannenlichaam in de loop van de negentiende en twintigste eeuw zelfs als het terrein van homoseksuele verbeelding wordt gezien. Vanaf de jaren zeventig en tachtig brokkelt dat beeld langzaamaan af. In diezelfde periode wordt er bijvoorbeeld in New York een foto-expo over mannelijk naakt georganiseerd en lanceert Calvin Klein zijn eerste spraakmakende campagnes. Ook die kregen echter aanvankelijk de kritiek homo-erotisch te zijn, omdat vrouwen zich zogezegd niet met lichamelijke aantrekking bezighielden.’

Perfecte Grieken

Waarom heeft dan net dit ultragespierde mannen­lichaam het doorheen de jaren geschopt tot ons ideaalbeeld? ‘Het is moeilijk om daar een sluitend antwoord op te geven, zeker aangezien we doorheen de eeuwen verschillende idealen hebben gehad’, zegt De Smaele. ‘Een man die volgens veel historici zeer invloedrijk is geweest in hoe we vandaag naar het mannelijke lichaam kijken, is de Duitser Joachim Winckelmann, die ook wel de vader van de kunstgeschiedenis wordt genoemd. Hij lanceerde in de tweede helft van de achttiende eeuw een sterk betoog dat heel breed werd opgepikt en het begin van een soort Griekse revival inluidde. Winckelmann stelde dat er nooit perfectere mensen geweest zijn dan de oude Grieken, die heel dicht bij de natuur stonden en geweldige strijders waren. Dat beeld was ook zeker niet nieuw: we zien dat die Griekse deugdzaamheid doorheen de eeuwen vertaald wordt in sterk afgelijnde en gespierde lichamen in kunstwerken.’

De Smaele vervolgt: ‘Die associatie leeft vandaag nog steeds voort. Tijdens een onderzoek in 2021 werden verschillende mensen geconfronteerd met foto’s van verschillende lichamen. Het bleek dat veel mensen het mannelijke en vrouwelijke lichaam nog steeds aan mentale criteria onderwierpen voor ze konden zeggen of ze het mooi vonden of niet. Voor mannen was dat, je raadt het al, of het lichaam wel sportief genoeg was en hoe uitgesproken de spiergroepen zich aftekenden.’

‘Die gezondheidscultus hebben wij de voorbije jaren alleen maar zien toenemen’, knikt Koen Dedoncker van MoveMen, de organisatie die (jonge) mannen wil sensibiliseren en informeren over stereotypes en schadelijke opvattingen over mannelijkheid. ‘Tijdens vormingen op scholen merken we hoezeer dat vandaag ingebakken zit. Je móét gespierd zijn om er goed uit te zien. De beeldvorming is daarin ook veel meer rigide geworden, waardoor bijna niemand aan die idealen kan voldoen.’

Dat vandaag in successeries als The Bear zelfs een chef uit een groezelig restaurantje in Chicago een staalharde buik blijkt te hebben, maakt dat realistisch kijken naar je eigen lichaam alleen maar moeilijker wordt. ‘We hebben bij zoveel meisjes gezien wat de impact was van al die topmodellen en actrices die schoonheidsidealen uitdroegen waar ze nooit aan konden voldoen, nu zullen we ook bij jongens eenzelfde golf zien met veel frustratie en ongeluk’, waarschuwt Dedoncker. ‘De mentale gevolgen spreken voor zich. Ook fysiek blijft dat niet zonder impact: we zien nu al een groeiend gebruik en normalisering van anabolen bij jongeren.’

Onzekere adonissen

Dat streven naar lichamelijke perfectie is natuurlijk niet nieuw. In 2000 schreef de Amerikaanse psycholoog Harrison Pope al het vaak geciteerde werk The Adonis Complex: The Secret Crisis of Male Body Obsession. Daarin beschreef Pope de gevaren van jonge mannen die te ver gaan in hun zoektocht naar het ‘perfecte uiterlijk’ en hoe dat soms uitmondt in een ware obsessie, met gevolgen als buitensporig trainen, eetstoornissen en een verstoorde relatie met zichzelf en anderen. Wat echter wel nieuw is, is dat er de laatste jaren veel meer stemmen opgaan die proberen om normale lichamen te normaliseren.

Alleen, waar de body positivity-beweging voor vrouwen de voorbije jaren al verschillende barsten in dat ideaalbeeld sloeg, gebeurde dat voor mannen opmerkelijk minder. Hoe komt dat? ‘Enerzijds is er de praktische verklaring dat veel minder mannelijke influencers hun platform ervoor gebruiken’, stelt expert Laura Vandenbosch. ‘Anderzijds past het minder bij de traditioneel mannelijke rol om over je emoties en welzijn te praten, dus ook niet als je lijdt onder een schoonheidsideaal. Toch weten we uit onderzoek dat campagnes waarin verschillende lichaamsvormen getoond worden ook een positief effect hebben op mannen omdat ze zichzelf sneller herkennen.’

Het is belangrijk om als maatschappij te beseffen dat ook mannen met onzekerheden worstelen, ook al zijn ze er minder open over, knikt Henk de Smaele. ‘Die onzekerheden zijn er ook al veel langer dan je zou denken. Zelfs in de jaren vijftig werd er in Vlaamse tijdschriften al ingespeeld op de complexen van mannen. Ik ben tijdens mijn onderzoek advertenties tegengekomen die mannen waarschuwden voor hoe belabberd ze eruit zouden zien in hun zwembroek als ze niet gespierd genoeg waren. Het komt altijd op hetzelfde neer: je kunt jezelf begeerlijker maken door te trainen. Het is eigen aan onze westerse cultuur, waarin vet wordt geproblematiseerd en een gebrek zou tonen aan karakter en zelfdiscipline.’

‘Het meest opvallende is dat het vooral mannen zelf zijn die deze mannelijke schoonheidsidealen in stand houden’, stipt Koen Dedoncker van MoveMen aan. ‘In onze vormingen op scholen merken we dat de meisjes niet zozeer verwachten dat jongens een afgetraind lichaam hebben, maar wél dat de jongens zelf elkaar corrigeren. Ze gaan ook samen trainen om elkaar te versterken. Als man moet je constant bewijzen dat je een man bent, door de dingen die je doet en het karakter dat je toont. Je kunt ook de hele tijd ontmannelijkt worden als je niet aan zo’n stereotiep beeld voldoet, terwijl vrouwen hun vrouwelijkheid minder snel zullen verliezen. Dat is volgens mij ook een belangrijke reden dat de body positivity-beweging bij mannen nog veel minder ver staat.’

De juiste motivatie

Wat dan met de toekomst? ‘Dat is een moeilijke vraag voor een historicus’, lacht De Smaele. ‘We zien tegelijkertijd verschillende populaire mannelijke sterren opduiken die niet helemaal aan dat typische beeld voldoen, denk maar aan Timotheé Chalamet of Pedro Pascal. Het belangrijkste is dat we ook mannen leren om op een gezonde manier naar hun lichaam te kijken. Daarbij mogen we intensief sporten niet automatisch gaan problematiseren. Er zijn mannen bij wie het effectief helpt om zich zelfverzekerder te voelen. Het mag alleen niet de norm worden.’

‘Waarom ga je sporten? Dat is heel belangrijk om voor jezelf scherp te stellen’, besluit Laura Vandenbosch. ‘We weten dat een significant deel van de jongens effectief gaat sporten om een beter lichaam te krijgen, uiterlijk gezien dan. Wanneer jongens op heel jonge leeftijd al willen gaan trainen, is dat soms puur uiterlijk vertoon en moeten we waakzaam blijven, want het kan dan net slecht zijn voor hun lichamelijke ontwikkeling. De juiste motivatie is: omdat je je goed in je vel wilt voelen. Een sixpack is dat niet.’