Is er een nieuwe seksuele revolutie op komst? ‘We moeten af van het prestatiedenken’

Seksspeeltjes worden gedemocratiseerd, het vrouwelijk orgasme staat centraal in tal van series en podcasts, en boeken over plezier in bed gaan als zoete broodjes over de toonbank. Seksueel welzijn wordt hoe langer hoe meer een onderdeel van ons algemeen welzijn. Is er een nieuwe seksuele revolutie uitgebroken? Misschien, maar “de enige die kan zeggen of je seksleven goed is, ben jij”.

“Sinds ik aan seks met anderen ben begonnen, is klaarkomen nooit vanzelfsprekend geweest. Het duurde altijd minimaal een halfuur à drie kwartier, ik moest me volledig kunnen ontspannen, geloven dat de ander het niet te lang vond duren én dat de ander het ook echt wilde. Toen ik single werd, bleek het vrijwel onmogelijk om iemand te vinden die aan die basiscriteria voldeed. Klaarkomen deed ik enkel maar als ik masturbeerde. En zo werd mijn seksleven er een zonder orgasmes.”

In haar columns voor De Volkskrant beschrijft de 28-jarige actrice Joy Delima open en bloot de moeilijkheden die ze gedurende haar seksueel actieve leven in de slaapkamer ondervond. Ze vertelt over de schaamte die lange tijd gepaard ging met seks, en het gebrek aan kennis over haar eigen wensen en genot. In het boek Goed komen, een seksuele queeste – dat niet toevallig op valentijn in de rekken ligt – bundelt ze nu de inzichten en ervaringen die maakten dat ze haar seksueel welzijn op de eerste plaats zette. De baseline van het boek? ‘Voor wie van seks houdt, of ervan wil leren houden.’

Delima is heus niet de enige die met een dergelijk boek het belang van seksueel welzijn benadrukt. Dit voorjaar verschijnen er tal van boeken over seksuele ontwikkeling, zoals boeken over seksuele zelfzorg (Into me, Michelle Hufkens, vanaf april bij Lannoo), de vrouwelijke seksualiteit en seksuele autonomie (Wellust, Elise van Alderen, vanaf maart bij Atlas Contact), of het feit dat seksueel plezier voor vrouwen en mannen eigenlijk niet zou verschillen (De waarheid over seks, Ellen Laan en Rik van Lunsen, vanaf april bij De Arbeiderspers).

Ook op televisie tonen reeksen als Sex Education en Season of Sex plots een heel andere, eerlijke kijk op seksuele beleving, van stuntelende tieners tot het moeilijk of niet kunnen bereiken van orgasmes. Is er een nieuwe seksuele revolutie aangebroken waarbij we een vernieuwde focus hebben op seksueel genot voor onszelf en onze partners?

Seks als zelfzorg

“De maatschappelijke aandacht lijkt wel degelijk geswitcht”, vertelt Svenja Vergauwen, seksuologe en beleidsmedewerker seksueel welbevinden bij Sensoa. “Een meer positieve benadering van seksualiteit lijkt de norm te worden. Er wordt gezocht naar nieuwe voorbeelden, die bovendien veel diverser zijn. Waarom dat belangrijk is? Seksualiteit is voor de meesten nu eenmaal een onderdeel van het leven, het maakt deel uit van je algemene welzijn. Wanneer je daarmee worstelt, heeft het vaak een invloed op je welbevinden. Nog steeds zitten veel mensen met vragen en onzekerheden als het gaat over seks. Om daar iets aan te kunnen doen, is openheid en ons kunnen spiegelen aan anderen belangrijk.”

Het discours over seksualiteit is het afgelopen decennium veranderd, beaamt Els Elaut, als seksuologe verbonden aan het UZ Gent en klinisch professor aan de Universiteit Gent. “Vroeger werd er in de media voornamelijk met een essentialistische blik over seksualiteit bericht, alsof vrijen een aangeboren menselijke vaardigheid is waar je gewoon aan moet beginnen en alsof je gedrag en responsen zich volledig vanzelf ontplooien. We weten intussen dat dit niet zo is. Net als andere vaardigheden is de beleving van seksualiteit iets dat zich gaandeweg ontwikkelt, en waar de een misschien meer aanleg voor heeft dan de ander.”

“Doordat we in onze samenleving vandaag heel erg bezig zijn met zelfontplooiing en zelfzorg, lijkt het vandaag dan weer bijna een verplichting te worden om de beste versie van jezelf te zijn”, voegt Elaut daaraan toe. “Ook seksueel welzijn is in die context ingebed. We willen niet alleen de beste ouder of collega zijn, maar ook de beste minnaar voor onze bedpartners. Door die nadruk op zelfontwikkeling gaan we niet meer alleen kijken naar hoe vaak we seks hebben, maar vooral of het ook plezierig was en fijn aanvoelde voor alle partijen. Dat we zo veel bijleren is een zeer goede evolutie die ons dichter bij onszelf en onze partners kan brengen, zolang het geen plicht of extra druk wordt. Die hebben we immers al genoeg.”

Speeltijd

Die focus op zelfontwikkeling merk je ook in de winkelrekken. Terwijl je vroeger naar gespecialiseerde shops moest om stimulerende speeltjes in huis te halen, vind je ze vandaag bij verschillende retailers en zijn ze toegankelijker en betaalbaarder dan ooit. Zelfs Hema lanceerde in december vorig jaar zijn eerste collectie. Bovendien is er ook veel meer oog voor de esthetiek van seksspeeltjes, waardoor ze zonder problemen het nachtkastje kunnen sieren.

De democratisering van vibrators, buttplugs en ander genotspeelgoed is het gevolg van een opener conversatie over seksualiteit die we vandaag voeren als maatschappij, menen Lauren Verweij en Sarah Mountford. Vorig jaar stichtten de vrouwen het Amsterdamse label en platform Self Studies (bij ons onder meer verkrijgbaar bij Graanmarkt 13), waarmee ze onder meer esthetisch verantwoorde en empowerende seksspeeltjes aan de man – en vooral de vrouw – willen brengen. “Wat niet wil zeggen dat we er al helemaal zijn”, nuanceren de vrouwen. “Aan de ene kant is het hip om sex positive te zijn, maar het is niet zo dat we als maatschappij al volledig zonder schaamte kunnen spreken over wat ons plezier geeft. Dat moeten we zien te veranderen.”

Self Studies hangt een holistische visie aan: je moet in de eerste plaats leren om een connectie aan te gaan met jezelf om ook op seksueel vlak te weten wat je wel en niet leuk vindt. “Daar komt onze naam ook vandaan”, glimlacht Mountford. “Zonder aan zelfonderzoek te doen en te weten wat jou energie en genot geeft, kun je dat onmogelijk aan een ander uitleggen. En het zijn net die conversaties die maken dat onze seksualiteit een deel van ons algemene welzijn kan uitmaken.”

Praten in stappen

Communicatie is key, predikt elke expert. Toch blijft seksualiteit voor veel mensen een (te) moeilijk onderwerp. “Het blijft een intiem thema”, knikt Svenja Vergauwen van Sensoa. “Voor je durft te praten over pakweg erectieproblemen of pijn bij penetratie, moet je je eerst veilig voelen. Schaamte blijft een grote rol spelen, zowel onder vrienden als in een medische context. De meest gestelde vraag bij seksuologen is tot op vandaag: ‘Ben ik normaal?’ We hebben die schaamte heel lang meegedragen, onder meer door hoe de Kerk zich uitsprak over seksualiteit, en zijn dat stapsgewijs aan het afleren. Alleen vraagt zoiets tijd.”

“Zoals er steeds meer rolmodellen zijn als het gaat over mentaal welbevinden, zoals Pedro Elias en Selah Sue, hebben we ook rolmodellen nodig die praten over erectieproblemen, uitblijvende orgasmes of pijn bij het vrijen”, meent Vergauwen. “Zo sprak acteur Warre Borgmans onlangs in het programma Alles in de strijd over het effect van prostaatkanker op zijn seksleven. Dat soort openhartige getuigenissen maken wel degelijk het verschil in de richting van een nieuwe seksuele revolutie.”

Ook praten over seks binnen de relatie blijkt uit onderzoek een significant verschil te maken op het vlak van relationele tevredenheid. Het instituut voor familiale en seksuele studies (IFSS), verbonden aan de KU Leuven, publiceerde in 2020 een onderzoek waarbij 126 jonge koppels gevraagd werd naar wat belangrijker was voor hen: hoe vaak ze seks hadden of hoe goed ze erover konden praten. De communicatie bleek voor de grote meerderheid doorslaggevend, zelfs in de meest prille stadia van seksuele spanning.

Maar hoe leer je dat dan, praten over seks? “In eerste instantie moet je je eigen lichaam leren kennen”, legt Vergauwen uit. “Onderzoek wat je opwindt en wat je afremt. Dat hoef je zeker niet meteen allemaal in één keer toe te passen, als je merkt dat erover praten met je partner een zekere beladenheid heeft. Er moet ook tijd zijn om te praten. We leven in jachtige tijden waarbij we door onze job, kinderen, vrienden en familie seks niet altijd op de eerste plaats kunnen zetten. Toch helpt praten over seks, al is het in kleine stappen.”

“In onze webshop bieden wij ook verschillende kaartspelen aan waarmee je het gesprek op gang kunt brengen”, vertelt Lauren Verweij van Self Studies. “Als de stap naar praten over seks te groot is, kun je beginnen met waar je plezier uit haalt, wat jou energie geeft in het dagelijkse leven. Is die conversatie nog te moeilijk met je partner? Probeer het dan eens met vrienden, of met iemand die je net helemaal niet goed kent. We merken zo dat heel veel mensen ons aanspreken gezien onze achtergrond. Alleen jij kunt aanvoelen wat je het makkelijkst af gaat.”

Orgasmekloof

Als we kijken naar de talrijke boeken over seks die de komende maanden in de boekhandels zullen belanden, valt het op dat vooral vrouwen aangespoord worden om hun seksualiteit verder te ontdekken. “Er is een inhaalbeweging nodig”, verklaart Svenja Vergauwen.

“Seksuele revolutie of niet, er is nog steeds een enorme orgasmekloof, waarbij negentig procent van de mannen altijd een orgasme heeft tijdens de penetratie bij heteroseks, terwijl dat bij vrouwen slechts dertig procent is. Bij een gemiddelde vrijpartij komt 65 procent van de vrouwen bijna altijd klaar, bij mannen is dat 95 procent. De clitoris is pas vorig jaar in het schoolboek voor biologie opgenomen: dat is toch absurd? Vrouwelijke seksualiteit is heel lang miskend en zelfs ontkend, dus het is van groot belang dat we de kennis errond vergroten, net als het belang van toestemming en het verbreken van de dubbele moraal waarbij mannen mogen doen wat ze willen op seksueel vlak, terwijl vrouwen nog te vaak de stempel ‘slet’ krijgen wanneer ze hun seksualiteit ontdekken.”

Seksuologe Els Elaut treedt Vergauwen bij: “De meerderheid van de vrouwen heeft nog nooit naar haar eigen vulva gekeken: dat heeft een ongelooflijk grote impact op de mate waarin ze hun eigen lichaam kennen. Als we (jonge) meisjes niet aanmoedigen om hun lichaam te ontdekken, hoe kunnen ze dan in een relatie later aangeven wat ze leuk vinden? Iedereen moet de kans krijgen om voldoende seksuele autonomie te ontwikkelen, en dat begint bij nadenken over ons taalgebruik. Nog steeds worden vrouwen verondersteld een passieve rol in te nemen bij een vrijpartij. We kunnen dit terugvinden in ons spreken: als we fallocentrisch blijven spreken over ‘geneukt worden’. Kunnen vrouwen een man dan niet neuken? Een actieve rol voor vrouwen? We hebben er blijkbaar zelfs geen term voor.”

Toch pleiten beide seksuologen ook voor een groeiende aandacht voor het seksuele welzijn van de man. “Uit de praktijk weten we dat mannen evenzeer behoefte hebben aan een plezierige beleving en emotionele connectie”, stelt Elaut. “Mannen en vrouwen hebben dezelfde nood aan verbinding met hun partner, daar bestaan geen genderverschillen in. Ook van het prestatiedenken moeten we af: alsof een orgasme automatisch gelijkstaat aan goede, bevredigende seks.”

“Er is een heel eenzijdige visie op mannelijke seksualiteit”, vult Vergauwen aan. Mannen mogen zich niet kwetsbaar opstellen, moeten meteen alles kennen en kunnen, zonder veel ruimte om te ontdekken. Het is belangrijk dat we het discours van seksueel welzijn opentrekken naar alle genders. Niemand kan uiteindelijk gedachten lezen. We moeten minder focussen op prestaties en orgasmes, en meer op intimiteit en kwetsbaarheid.”

Plezier eerst

Wat is dan nog het grootste struikelblok in het bereiken van een algemeen seksueel welzijn voor de seksuele revolutie anno 2023? “De beeldvorming moet nog diverser, op alle vlakken”, zegt Svenja Vergauwen. “Van gender tot beleving en opwinding. Ook het geklungel moet zichtbaar zijn: als je kijkt naar porno of seksscènes in films zie je zelden de zakdoekjes naast het bed of je kind dat de slaapkamer komt binnengestormd. Ook het beeld dat seks altijd lekker is met ettelijke orgasmes helpt niet voor een realistische kijk.”

Realistisch blijven, communicatie en zelfontplooiing blijken de sleutelwoorden voor een gelukkiger (seks)leven. Verhoogt die focus en nadruk op seksueel welzijn alleen niet nog meer de druk die er nu al is op onze sekslevens?

“Wie bepaalt of jouw seksleven goed is? De enige die dat kan ben jij, niet je vrienden of andere mensen”, stelt Lauren Verweij. “We moeten het beeld veranderen dat de maatschappij ons oplegt over seksuele idealen”, treedt haar collega Sarah Mountford haar bij.

“Net zoals alleen jij kunt aanvoelen of een massage deugd doet, een personal trainer je ligt of een cursus je interesseert, ben jij de enige die jouw genot en intimiteit juist kan inschatten. Om de huidige seksuele revolutie in stand te houden blijft het belangrijk om de jeugd van vandaag te wijzen op de onrealistische en onhaalbare standaarden die sommige reeksen of porno over seks creëren, al is porno zeker niet alleen een slecht gegeven. We leren onze kinderen het belang van gezond eten, maar moeten beseffen dat ze af en toe bij McDonald’s junkfood gaan halen. Hetzelfde geldt voor porno, zolang je het verschil ziet tussen wat realistisch is en wat niet. Pas dan staat het je seksuele geluk niet in de weg.”

“In 2019 heeft de World Association for Sexual Health heel expliciet een definitie naar voren geschoven van seksueel plezier, nadat jarenlang enkel een WHO-definitie bestond voor seksuele gezondheid”, besluit dr. Els Elaut. “Dat is een zeer mooi en waardevol concept om ernaast te plaatsen. Het is een leidraad die zinvoller is dan ons vastgeroeste prestatiedenken: in plaats van te focussen op wat zou moeten, kunnen mensen samen zoeken naar hoe alle betrokkenen – uiteraard mits de nodige consent – plezier ervaren.”