De coronacrisis maakt de nadelen van een wereldwijde wegwerpmaatschappij erg duidelijk. Dat zegt Ben Hagenaars, designer en onderzoeker. ‘Proberen we het systeem zo snel mogelijk te herstellen of grijpen we dit moment juist aan om het te hervormen?’
Van de kleren die we dragen tot de smartphone in onze zak: bijna alle producten die we dagelijks gebruiken maken deel uit van een economisch systeem dat zich op een globale schaal manifesteert . Wereldwijd worden grondstoffen ontgonnen die worden verwerkt tot producten. Vervolgens worden die producten globaal verdeeld en komen ze in onze winkels terecht. Na een relatief korte gebruiksduur worden ze opnieuw verscheept en komen ze als afval op een stort terecht. Dit lineaire take-make-dispose systeem heeft een enorme impact op ons globale milieu. Het gaat al jaren op deze manier, maar dat wordt eigenlijk nu pas echt zichtbaar, nu het faalt onder druk van de globale coronacrisis.
De productieketen van mondmaskers illustreert de tekortkomingen van ons huidig systeem op een pijnlijke manier. Mondmaskers worden in China gemaakt omdat daar de loonkost een stuk lager ligt dan bij ons. Wanneer ze vervolgens bij ons geleverd worden – regelmatig aan woekerprijzen -, kunnen we ze vaak niet in gebruik nemen omdat ze niet voldoen aan de juiste kwaliteitsnormen. De afstand tussen de mensen die de dingen ontwerpen, maken en gebruiken is zo groot dat er haast geen samenwerking onderling meer mogelijk is. Daardoor kan de kwaliteit van het product niet gegarandeerd worden. Bovendien heeft het internationale transport een enorme impact op het milieu.
De toekomst is circulair, maar hoe geraken we daar?
Nu de globale economie stilvalt onder druk van de coronacrisis, staan we voor een belangrijke keuze: proberen we het geglobaliseerde systeem zo snel mogelijk te herstellen of grijpen we dit moment juist aan om het te hervormen? De globale economie is bijzonder lucratief maar brengt heel wat risico’s met zich mee. Het volgt immers een lineair patroon van maken, gebruiken en wegwerpen waardoor grondstoffen in een sneltempo tot afval gereduceerd worden. Aangezien we in Europa over weinig natuurlijke grondstoffen beschikken, biedt de lineaire economie weinig duurzame toekomstperspectieven. Daarom zet de Europese Unie momenteel volop in op de circulaire economie, een systeem waarin materiaalketens gesloten worden door producten, diensten en systemen te ontwerpen die hergebruik van grondstoffen stimuleren.
Een praktische strategie om dit te verwezenlijken, is de korte keten-benadering. Dat toonden onder meer de initiatiefnemers van Creatives Tegen Corona aan. In amper drie weken tijd ontwikkelden ze beschermkledij en mondmaskers voor de zorgsector. Door lokaal beschikbare materialen en expertise aan elkaar te linken slaagden ze erin om een netwerk op te bouwen waarbij ontwerpers, producenten en experts uit de zorgsector samenwerkten. Zo ontwikkelden ze beschermkledij dat voldoet aan de hoogst mogelijke normen. Er werd rekening gehouden met hergebruik in het ontwerpproces door materialen te selecteren die herhaaldelijk wassen op hoge temperaturen toelaten. Op die manier kan de keten van beschermkledij gesloten worden, op voorwaarde dat de zorginfrastructuur hergebruik ook ondersteunt door bijvoorbeeld wasmachines opnieuw te integreren in hun faciliteiten.
Het initiatief Creatives Tegen Corona toont het potentieel van een productieketen op regionale schaal. Door in een regionale context beschikbare materialen, expertise en infrastructuur aan elkaar te linken, kan er een veerkrachtig ecosysteem ontstaan. Dat creëert lokale tewerkstelling en herleidt de ecologische voetafdruk van de productieketen tot een minimum.
Een circulaire economie op regionale schaal is dus zonder meer veelbelovend. De uitdaging ligt in de transitie ernaartoe. Nu de coronamaatregelen weer versoepelen zal het systeem van geglobaliseerde productie, distributie en consumptie ongetwijfeld weer opstarten. Hoog tijd om de circulaire economie concreet te maken. Dat plan staat hoog op de beleidsagenda maar resulteert nog te weinig in acties. Zonder concrete acties wordt het snel weer business as usual; burgers die de rol opnemen van passieve consumenten, bedrijven die produceren zonder milieu-impact in rekening te brengen en beleid dat deze gang van zaken ondersteunt in plaats van uitdaagt.
Als we het willen, kunnen we vandaag onze eigen toekomst vorm geven
Daarom hebben we nood aan ruimte voor experiment waarbinnen we de circulaire economie tastbaar kunnen maken. Dat is de missie van Circle Sector, een design lab verbonden aan de LUCA School Of Arts in Genk. Dat verbind lokaal beschikbare materialen, expertise en infrastructuur door circulaire producten, diensten en systemen te ontwerpen in samenwerking met burgers, bedrijven en beleid. Binnen het kader van Circle Sector werd onder meer een repartiesysteem voor schoenen ontwikkeld in samenwerking met Ambiorix, MIA-H en Mooi, binnen het Circle Sector algae lab werd er dan weer geëxperimenteerd met bioplastic verpakkingen voor Ecover op basis van algen in samenwerking Atelier Luma en Z33.
Dit soort van experimenten leidt tot prototypes van circulaire producten, diensten en systemen die getest kunnen worden in dialoog met burgers, bedrijven en beleid. Aan de hand van dit soort prototypes kunnen we het potentieel van de circulaire economie evalueren om het vervolgens toe te passen. Dat zal ongetwijfeld veel uitdagingen met zich meebrengen, maar ze zijn het waard. Als we het willen, kunnen we vandaag onze eigen toekomst vorm geven.
De afgelopen weken produceerden de Creatives Tegen Corona meer dan 60.000 stuks materiaal. Onder invloed van de exitstrategie krijgen ze nu enorm veel vraag van particulieren, bedrijven en gemeenten, terwijl ook de nood van de zorgsector erg hoog blijft. Omdat de professionele naaiaterliers (vaak zelfstandigen) na al die weken gratis werk opnieuw op zoek moeten naar een inkomen, lanceren de Creatives de webshop hierOs.be, waarop voor elk gekocht masker een tweede masker gratis naar de zorgsector gaat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier