‘We zijn vergeten waar toerisme eigenlijk om draait’

In tijden van corona staat ook ons laatste sprankeltje hoop op de helling: het heilige verlof. Wie daarover klaagt, stoot op onbegrip. Onterecht, vindt Chris De Smedt, opleidingshoofd Toerisme aan de Erasmushogeschool. ‘Toerisme is ontstaan vanuit een basisbehoefte: de nood aan rust en ontspanning. Die nood blijft ook tijdens de coronacrisis legitiem.’

Door de coronacrisis vallen veel vakantieplannen in het water. Voor jongeren gaat het om dat ene festival waar al zolang naar werd uitgekeken, voor anderen betreft het de vlucht naar een zonnig land met strand, lekker eten en de afwezigheid van zorgen. Dat zet aan tot nadenken. Is reizen een noodzakelijke ontspanning, of is het een statussymbool?

De economische waarde van toerisme is geen discussiepunt. Peter De Wilde, CEO van Toerisme Vlaanderen gaf in het VTM nieuws van 15 april 2020 heldere cijfers: 4,6 % van het bruto binnenlands product en werkgelegenheid voor 126.000 mensen. Wat in die cijfers precies vervat zit, is niet helder, want ook horeca wordt meegenomen in deze berekening. Hoe het ook zij, de toeristische sector is omvangrijk. Het betreft zowel het inkomend als uitgaand toerisme en vakantie in eigen land. Je komt volgens StatBel aan 19,1 miljoen Belgen die jaarlijks een vakantie boeken in binnen- of buitenland. Bovendien worden in de sectoromzet naast recreatieve reizigers ook zakenreizigers meegenomen.

Toerisme is een vrij jong academisch onderzoeksdomein. De economische impact van toerisme op de samenleving is daar niet vreemd aan. Toerisme is big business. Een luxeproduct, exponentieel gegroeid vanaf de jaren vijftig dankzij de komst van onder andere de gezinswagen. Een product van het modernisme. Keihard werken, het hele jaar door, maar gelukkig bestaat het betaald verlof voor iedereen, door de vakbonden al afgedwongen in de jaren dertig (1936).

De universele verklaring voor de rechten van de mens stipuleert in artikel 24: ‘Iedereen heeft recht op rust en op vrije tijd, met inbegrip van een redelijke beperking van de arbeidstijd, en op periodieke vakanties met behoud van loon’. Duidelijk. Ja, maar in deze tijden is het toch wel egoïstisch om wakker te liggen van je verlof. Of niet?

We zijn vergeten waar toerisme eigenlijk om draait

Toerisme is ontstaan vanuit een basisbehoefte: de nood aan rust en ontspanning. Voor veel mensen is de reis de ultieme uitlaatklep, een manier om te ontsnappen aan de dagelijkse sleur. Dat het een luxeproduct is geworden, heeft te maken met de op economie gerichte samenleving en met ons verlangen naar status. De nood aan ontspanning is echter meer dan een verlangen of een wens. Daarbij komt onze nieuwsgierigheid om nieuwe plekken en culturen te ontdekken of de goesting om mensen te ontmoeten. De motieven om te reizen zijn meervoudig, sommige daarvan blijven legitiem, ook in tijden van corona.

Vanuit het toerismeonderzoek roepen we op om dat nadenken over de rol van toerisme in onze samenleving terug op de tafel te leggen. We zijn vergeten waar toerisme eigenlijk om gaat omdat het vooral een economische betekenis heeft gekregen. Politici grijpen kansen om toerisme in hun beleid te integreren want toerisme geeft een natie ook glans in het buitenland. De menselijke waarde is naar de achtergrond geschoven.

Toch weten toerismeprofessionals dat dat niet helemaal klopt. Toerisme Vlaanderen besteedt veel aandacht aan vakantieparticipatie en heeft duurzaam toerisme verankerd in haar toekomstgericht actieplan. De media durven dat wel eens uit het oog te verliezen doordat pakketreizen telkens als referentie worden gebruiken wanneer het over toerisme gaat. Wij betreuren dus die enge benadering. De behoefte aan rust en ontspanning laten verworden tot massatoerisme is gevaarlijk en niet correct.

Herwaardering van de vrije tijd

Wij roepen op om in de transitie naar een meer humane en ecologische wereld de rol van ontspanning, vrije tijd en toerisme te herdenken. Het woord recreatie wordt vandaag begrepen als frivool ontspannen, terwijl het in zijn oorspronkelijke betekenis gaat om re-creëren, het zichzelf heruitvinden na een periode van spanning of langdurige doelloosheid. In een neoliberale samenleving die, nu nog meer dan voorheen, digitaal wordt geleefd en waar de druk blijft toenemen, lijkt het ons geen luxe om ontspanning en recreatie te herwaarderen en mensen te leren reflecteren over de rol en de zin van werk en vrije tijd. De jaarlijkse vlucht-naar-de-zon-vakantie staat der discussie in de corona exitstrategie. Terecht. Het kust- of Ardennen-alternatief is kort door de bocht want er bestaat een heel gamma aan vakantiebehoeften.

Ontspanning als een primaire behoefte zien, daar zal niet iedereen het mee eens zijn. En toch is dat wat wij nastreven. Vandaag wordt recreatie dichtbij huis (noodgedwongen) opnieuw naar waarde geschat. Vrije tijd is te waardevol om er lichtzinnig mee om te springen en ze biedt reële oplossingen voor werkelijke behoeften: even een frisse neus halen en stoom afblazen, nieuwe talenten ontwikkelen, fit blijven of vrijwillig andere mensen helpen. Het lijkt ons nodig om vrije tijd, ontspanning, recreatie en toerisme in het juiste perspectief te plaatsen. Vrije tijd verdient meer aandacht.

Dat vakantie dit jaar anders zal zijn, hoeft niet negatief te zijn. Laat ons vooral het debat ook post-corona niet uit de weg gaan. Wij vragen aan de bedrijven die toeristisch-recreatieve producten aanbieden om dat op een maatschappelijk verantwoorde manier te (blijven) doen. Wij vragen de overheid om sturend op te treden door bijvoorbeeld de promotie voor korte vluchten te verbieden, lokale initiatieven te ondersteunen of de publieke ruimte aantrekkelijker en groener te maken. Ook de economie zal daar wel bij varen.