Rijksmuseum vindt op de Nachtwacht een nooit eerder ontdekte schets van het beroemde schilderij

Tijdens het onderzoek naar De Nachtwacht is onder de verflagen op het schilderij een nooit eerder ontdekte schets gevonden. ‘We hebben het ontstaan van de Nachtwacht ontdekt’, zegt de directeur van het Rijksmuseum.

Tijdens het onderzoek naar De Nachtwacht is onder de verflagen op het schilderij een nooit eerder ontdekte schets gevonden. Daardoor kunnen we nu voor het eerst als het ware over de schouder van Rembrandt meekijken naar de eerste stappen die hij zette tijdens het maken van zijn meesterwerk. De afgelopen tweeënhalf jaar is in het Rijksmuseum De Nachtwacht door het onderzoeksteam van Operatie Nachtwacht minutieus in kaart gebracht met behulp van de meest geavanceerde imaging-technieken en computertechnologie. Dit heeft een ongeëvenaarde hoeveelheid data opgeleverd. Hierdoor ontstaat een veel beter begrip van het maakproces en een beter inzicht in de huidige conditie van het schilderij.

‘De ontdekking van de schets is een doorbraak in het onderzoek’, zegt de directeur van het Rijksmuseum Taco Dibbits. ‘We vermoedden altijd al dat Rembrandt een schets op het doek gemaakt moet hebben voordat hij aan deze waanzinnig complexe compositie begon, maar dat bleef tot dusver een veronderstelling. Doordat we beter dan ooit onder het verfoppervlak kunnen kijken hebben we nu het bewijs.Dat geeft ons voor het eerst echt inzicht in het maakproces. Het is fascinerend te zien hoe Rembrandt zoekt naar de juiste compositie. We hebben het ontstaan van de Nachtwacht ontdekt.’

Onderste lagen

De gevonden schets sluit aan bij Rembrandts spontane manier van werken om de compositie direct op het schilderij te maken. Dat de schets nu is ontdekt komt omdat het met de huidige onderzoektechnieken mogelijk is nog beter door de verflagen heen te kijken. De door Rembrandt toegepaste materialen kunnen nu minutieus worden geanalyseerd. Rembrandt gebruikte een bruine grondverf en zette de compositie op met een grof geschilderde schets in een beige verf die veel kalk bevat. Dat Rembrandt zijn voorstelling in een dergelijke verf voorbereidde is tot dusver in geen enkel ander schilderij van hem ontdekt.

Wijzigingen in de compositie

Rembrandt moet lang gezocht hebben naar de ideale compositie op het grote schilderij. Tientallen zogenaamde pentimenti, door de schilder zelf aangebrachte wijzigingen, werden in eerder onderzoek naar De Nachtwacht al gevonden. Dankzij het gebruik van de nieuwste visuele technieken zijn nu nog meer wijzigingen ontdekt. Naar nu blijkt bedacht Rembrandt aanvankelijk veren op de helm van schutter Claes van Cruijsbergen, maar overschilderde hij deze later weer. Bij schutter Rombout Kemp paste hij de positie van de benen aan. Dankzij de vele scans is nu een derde, eerder geschilderd been zichtbaar geworden. Ook zijn er aanwijzingen voor een extra zwaard tussen de kapitein en de luitenant en is duidelijk geworden dat Rembrandt aanvankelijk nog meer speren boven het gezelschap wilde laten uitsteken.

De conditie van De Nachtwacht

Behalve over de werkwijze van Rembrandt geeft het onderzoek ook veel inzicht in de conditie waarin De Nachtwacht verkeert. Op veel plekken is de staat van de verf nog uitstekend, zoals in de rijk gedecoreerde jas van Willem van Ruytenburch. Op andere plekken is het schilderij sleets, onder andere veroorzaakt door de vele behandelingen die De Nachtwacht vanaf de 17de eeuw heeft ondergaan. Zo is bij vernisafnames in het verleden mogelijk op enkele plaatsen ook (een deel) van de verf opgelost.