Op bedevaart: waarom twintigers de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela maken

Het lijkt iets van vroeger, een voet- of fietstocht naar Santiago de Compostela, maar de voorbije jaren bleek de pelgrimsroute nog steeds in trek bij honderdduizenden mensen, onder wie tal van jongeren. Wat maakt dat ook twintigers massaal op bedevaart trekken?

Het was altijd al een droom van mijn opa om met de fiets richting Santiago de Compostela te trekken. Hij kon dan ook niet stoppen met lachen toen mijn vader samen met zijn broers en zussen vertelde dat ze voor zijn zeventigste verjaardag vanuit Porto met de fiets de camino zouden afleggen. Toen hij twee jaar later onverwacht overleed, was het die onstilbare glimlach waarin ik troost vond, samen met de vele verhalen over de tocht waarover hij met een onnavolgbaar enthousiasme vertelde.

Toen ik in 2015 samen met een vriendin besloot om ook naar Santiago de Compostela te reizen, deed ik dat op dezelfde fiets waarmee hij vijf jaar eerder aankwam op Plaza del Obradoiro. We waren net twintig geworden, twee piepkuikens die voor het eerst zes weken van huis zouden zijn. Het was de sportieve uitdaging die ons richting de Spaanse bedevaartstad trok. Het onverwachtse. Waar zouden we slapen? Wie zouden we ontmoeten? Wisten wij veel dat we aan de reis van ons leven zouden beginnen toen mijn ouders ons afzetten in Sceaux, een stadje op zo’n tien kilometer van Parijs. Het zou een tocht van 1860 kilometer worden. De gastvrijheid en de openhartige gesprekken onderweg zal ik nooit vergeten.

Hoewel andere pelgrims vaak grote ogen trokken toen ze onze leeftijd hoorden, waren we zeker niet de enige twintigers die de camino afreisden. Het aantal pelgrims naar Santiago de Compostela is de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld (rampjaar 2020 even buiten beschouwing gelaten). Het aantal reizigers onder de dertig jaar schipperde daarbij steevast tussen de 26 en 30 procent. In plaats van te gaan backpacken door Azië of richting een feesteiland te trekken, kozen in 2019 maar liefst 92.970 jongeren ervoor om de geel-blauwe sint-jakobsschelpen te volgen, goed voor zo’n 26,75 procent van bijna 350.000 toegewijde pelgrims.

‘Wij zien inderdaad erg veel jonge mensen passeren, te voet en per fiets’, vertelt Heidi Verbruggen, voorzitter van het Vlaams Compostelagenootschap. Om het traditionele stempelboekje voor de camino te krijgen, kun je je bij de organisatie aansluiten. ‘De meeste jongeren gaan richting Santiago de Compostela, maar sommigen trekken evengoed naar Rome of het Olavspad in Noorwegen. Net als bij oudere mensen staan deze jongeren dikwijls op een keerpunt in hun leven. Ze moeten kiezen wat ze gaan studeren, op zoek naar werk of het is gedaan met hun lief. Waar spiritualiteit als pelgrim vroeger door geloof werd ingevuld, gaat het vandaag meer om uitzoeken wat je wilt doen met je leven of om een bepaalde gebeurtenis een plaats geven.’

Kaarsjes branden

In 2019 besloot de toen 23-jarige Eva om met niets anders dan een rugzak richting de Spaanse stad te wandelen vanuit de Kempen. Na een zware ziekte die twee jaar aansleepte, was ze er alsnog in geslaagd haar studie pedagogische wetenschappen af te maken. ‘Ik heb even gedacht dat ik het niet zou overleven en moest ook mijn studie een tijdje on hold zetten’, vertelt ze. ‘Toen ik afgestudeerd was, kon ik niet zoals iedereen gewoon beginnen te werken. Ik had een soort overgangsperiode nodig. Bij het Compostelagenootschap hoorde ik enkele mannen vertellen over hoe ze al jaren op hun pensioen aan het wachten waren om zo’n lange tijd weg te kunnen zijn. Dat deed me de knoop doorhakken: ik moet dit nu doen, voor ik een job, huis of andere verplichtingen heb.’

Tijdens haar reis overleed er onverwacht een kotgenote van Eva. ‘Even heb ik getwijfeld om terug te keren, maar een vriendin zei me dat ik mijn tocht moest verderzetten en vroeg of ik een kaarsje voor Eline wilde branden. De dag daarna ben ik de eerste kerk binnengelopen die ik tegenkwam en stuurde ik een foto naar Elines ouders om te tonen dat ik er op die manier voor hen wilde zijn. Dat deed hun zo veel deugd dat ik het in elke kerk ben blijven doen die ik tegenkwam. Onder de hashtag #kaarsjesnaarCompostela verzamelde ik foto’s van onderweg. Ik begon steeds meer berichten te krijgen van mensen die vroegen of ik ook voor hen een kaarsje wilde branden omdat ze een moeilijke zwangerschap hadden, of omdat het zoontje van een collega zwaar ziek was. Zonder dat het eigenlijk de bedoeling was, werd mijn tocht een soort missie om positieve energie hun richting uit te sturen.’ Er is geen mooiere manier om te rouwen dan al wandelend, verzekert Eva me. ‘Ik droeg Eline mee op een bepaalde manier. Ik heb het gevoel dat ik er zo meer kon zijn voor haar familie en mijn vrienden dan wanneer ik gewoon thuis was geweest.’

Het beleven van spiritualiteit onderweg kan zich op verschillende manieren uiten, legt dr. Suzanne van der Beek uit. Als universitair docent aan de Universiteit van Tilburg verdiepte ze zich jarenlang in moderne pelgrimage. In 2018 publiceerde ze een uitgebreid onderzoek over de rol van verhalen op de camino. Zelf was de Nederlandse 24 toen ze in 2014 voor het eerst de camino afging, intussen liep ze hem al negen keer. ‘De meeste jongeren die ik heb ontmoet, identificeren zichzelf niet als religieus. Spiritualiteit is een heel losse benaming voor datgene dat groter is dan jezelf en betekenis geeft. Heel vaak beleef je dit in de vorm van ontmoetingen en verhalen, maar evengoed door op te gaan in een uitgestrekt landschap.’

Toch is het religieuze aspect van de route volgens Eva ook onder jongeren nog niet verdwenen. ‘Ik kwam onderweg veel diepreligieuze jongeren tegen die de tocht wel echt als een gelovige missie aflegden. Wat deze tocht anders maakt dan een Aziëreis of een GR, is dat het je toelaat om zoekende te zijn in je geloof, en daarover in gesprek te gaan met elkaar. Door de eeuwenlange geschiedenis van de kerken en pelgrimshuizen kom je ook echt in aanraking met die spiritualiteit.’

Weg van de ratrace

Tijdens haar onderzoek ontdekte dr. Van der Beek dat de populariteit van pelgrimstochten bij jongeren vooral te maken heeft met de nieuwe positie die reizen in ons leven kreeg. ‘We reizen veel gemakkelijker en veel meer, waardoor de jonge generaties op zoek gaan naar authenticiteit in hun reizen. Ze willen niet gewoon naar een strand in Spanje, maar willen er betekenis aan kunnen geven. De camino is een uitzonderlijke manier om dat te beleven. Het is een reis die tegenwicht biedt aan alles wat ons niet aanstaat in het dagelijkse leven: isolement, steeds naar een scherm staren, de ratrace van het dagelijkse leven. Als pelgrim draait het namelijk om gemeenschapszin, luisteren naar en praten met mensen met wie je anders niet zou praten, op zoek gaan naar stilte. Je keert terug in je lichaam.’

De 23-jarige Simon uit Gent wilde na zijn opleiding tot opvoeder aanvankelijk zes maanden door Azië trekken omdat hij nog niet in de routine van het werkleven wilde belanden, maar als alumnus in het jaar 2020 zat dat er helaas niet in. Ter compensatie plant hij in september met de fiets te vertrekken met Pamplona als eindbestemming via de Franse route naar Santiago de Compostela. ‘In de eerste plaats is het voor mij een sportieve uitdaging: ik zou in zeventien dagen daar willen geraken. Maar anderzijds is het de ideale manier om mijn verstand op nul te zetten en los te koppelen van alles. Onbewust ben ik vaak bezig met het nieuws te volgen en via sociale media te zien wat mijn vrienden aan het doen zijn, en ik zou dat graag even loslaten. Ik vertrek niet met de intentie om mezelf tegen te komen, maar ergens hoop ik wel te kunnen stilstaan bij wat ik belangrijk vind in het leven. Sommige vrienden denken al aan het kopen van huizen, waardoor ik me soms afvraag of ik daar ook mee bezig zou moeten zijn. Daarom wil ik graag eens alles op een rijtje zetten.’

Ook voor Tine was haar wandeltocht vanuit het Oost-Vlaamse Meerdonk naar Rome een manier om na haar studie even alles los te laten. In 2019 reisde ze als 23-jarige de Via Francigena af, goed voor 2160 kilometer op 106 dagen tijd. ‘Die route is iets rustiger dan die naar Compostela’, glimlacht de jonge ingenieur. ‘Het is een manier om alles een tijd wat kalmer aan te doen, op een ander ritme dan in de normale wereld, waar alles zo druk is. Ik ben mezelf daar ook echt tegengekomen en werd uit mijn comfortzone geduwd. Ik ben eerder introvert, maar moest nu wel aanbellen bij mensen om een slaapplek te vinden. Als ik het niet deed, deed niemand het. Het is een reis die ik nooit zal vergeten: ik kon niet stoppen met lachen toen ik op het Sint-Pietersplein arriveerde.’

‘Het is een ervaring die met weinig te vergelijken is’, treedt Eva haar bij. ‘Die diepgaande ontmoetingen zal ik een leven lang meedragen. Omdat mensen weten dat je de volgende dag weer weg bent en ze je nooit meer terugzien, vertellen ze veel gemakkelijker hun hele levensverhaal, ook dingen die ze niet tegen andere mensen verteld hebben, zoals overspel. Eigenlijk ben je een soort psycholoog, zowel voor de mensen die thuis je tocht volgen als voor de mensen die je onderweg ontmoet.’ (lacht)

Heilig Jaar

Dergelijke ontmoetingen zorgen ervoor dat je anders naar het leven gaat kijken, beaamt dr. Suzanne van der Beek. ‘Jonge twintigers denken veel na over het leven en hun positie daarin. Ze staan op een interessant punt in hun leven waar ze beslissingen moeten nemen die nog een tijdje zullen meegaan. Jongeren staan daar graag bewust even bij stil. De camino biedt de nodige vrijheid om daar op jouw manier mee om te gaan. Dat wil niet zeggen dat er onderweg geen ruimte is voor feest en plezier. Met de gitaar rond een kampvuur of met een vino tinto in de hand kun je ook heel veel vrienden maken.’

In zijn jaarlijkse lijst van 52 plekken die de moeite waard zijn om te bezoeken, raadde The New York Times begin dit jaar de Camino de Santiago aan als ‘een ervaring die meer over jezelf gaat dan over selfies’. Toch betwijfelt Heidi Verbruggen of er deze zomer veel wandelaars en fietsers te zien zullen zijn op de talrijke pelgrimsroutes. ‘Dit jaar hadden we normaal een boom verwacht in het aantal pelgrims, aangezien het een Heilig Jaar is. Dat is wanneer 25 juli op een zondag valt, de naamdag van Sint-Jacob. Daar steekt corona jammer genoeg een stokje voor’, zucht ze. ‘De paus heeft het Heilig Jaar wel verlengd tot 2022, maar het is voorlopig nog even afwachten wat dat gaat geven.’

Net als Simon laat Tine het deze zomer alvast niet aan haar hart komen. ‘Door mijn trip heb ik enkele vrienden aangespoord om een gelijkaardige tocht te maken. Zo was er een vriendin die twee jaar geleden een stuk heeft meegewandeld toen ik nog in België was. Deze zomer proberen we om er met z’n tweeën op uit te trekken. Het wandelen is er wel degelijk ingekropen.’