Marokkaanse stad Fez herleeft dankzij grootscheepse opknapbeurt

De Marokkaanse stad Fez, in het verleden altijd een intellectueel en spiritueel centrum, is bezig met een enorme renovatiegolf.

Het Marokkaanse Fez leeft altijd een beetje in de schaduw van de andere koningsstad Marrakech. Maar Fez, dat in het verleden een intellectueel en spiritueel centrum was, is bezig met een enorme renovatiegolf.

Al Qarawiyyin, de oudste universiteit en bibliotheek ter wereld, is onlangs na een vijf jaar durende renovatie opnieuw geopend door koning Mohammed VI en ook de middeleeuwse medina ondergaat momenteel een opknapbeurt.

Tegen het einde van 2018 zijn, volgens de plannen, meer dan drieduidend historische gebouwen gerenoveerd en de kleine riviertjes rondom de medina schoongemaakt en uitgediept. Bij de opgeknapte gebouwen zitten ook enkele fondouks: traditionele herbergen waar in het verleden reizigers en handelaren samen met hun dieren de nacht door konden brengen.

Tegelijk krijgt Fez er een pak nieuwe restaurants bij waaronder eentje van Najat Kaanache, de vrouwelijke chef die onder andere in El Buli werkte. Het doel van de hele operatie is om het rijke verleden van Fez te verbinden met de toekomst en de stad zo nieuw leven in de blazen.

Een toverdoos uit Marokko

De verfijning van deze plek charmeert, de complexiteit verbaast, de geheimzinnigheid intrigeert. Dit is een koningsstad in meerdere betekenissen van het woord. Eeuwenoud en eerbiedwaardig, maar ook chaotisch en luidruchtig. Fez is betoverend.

De medina, de oude binnenstad van Fez: een wirwar van steegjes en pleintjes geperst tussen de middeleeuwse muren. Een doolhof waaruit hier en daar een minaret sierlijk naar de hemel reikt. Geluiden waaien je tegemoet: dansende fluittonen, monotone gezangen, en de late oproep van een muezzin voor het avondgebed.

Je kan beter niet alleen de medina ingaan. Na een paar straatjes ben je meteen alle gevoel voor oriëntatie kwijt. Vanuit piepkleine stalletjes, nauwelijks enkele vierkante meters groot, prijzen winkeliers luidruchtig hun tot hoog boven hun hoofden opgestapelde koopwaar aan.

Lichtvoetige ezeltjes

Het is een overdonderend schouwspel, de mensenstroom die zich door de smalle ruimte tussen de hoge muren wringt. Als er af en toe een luide kreet weerklinkt, wijkt de kopende menigte uiteen om een ezeltje door te laten dat lichtvoetig een enorme last torst, opgejaagd door een immer gehaaste drijver.

Een stad met ongeveer evenveel inwoners als Gent wordt geheel en al op de rug van deze kleine dieren bevoorraad. Elk ander vervoermiddel zou zich hier hopeloos klem rijden. Sommige straatjes zijn gewoon brede, eindeloze trappen, andere zijn met rieten matten overdekt, zodat er nauwelijks daglicht doordringt. Een onwerkelijke schemerwereld lijkt het, die weinig uitstaans heeft met wat er zich buiten de stadsmuren afspeelt.

Plots is de drukte voorbij en zijn de steegjes leeg. Dat het in zo’n dichtbevolkte stad zo onwerkelijk stil kan zijn, wekt verbazing. De Marokkaanse woningen zijn naar binnen gericht. Het huiselijke leven, door een metershoge blinde gevel afgeschermd van de felle zon én van nieuwsgierige blikken, speelt zich af in de ruimten rondom een koele patio, al dan niet met binnentuintje.

Achter een onopvallende deur ontwaar je een klein paradijs, een middeleeuwse medersa waar vroeger buitenlandse studenten werden ondergebracht. Ranke zuilen, arabesken, kunstig houtsnijwerk: van op de grond tot aan de dakrand is geen centimeter onbewerkt gebleven. Alles ademt hier rust, schoonheid en sereniteit.

Al in de tiende eeuw werd hier wiskunde onderwezen, in de twaalfde eeuw sterrenkunde en honderd jaar later is de allereerste psychiatrische kliniek van de wereld opgericht in deze stad. Vanuit een plek als deze vonden de Arabische cijfers hun weg naar onze streken. Hier werden de Griekse en Latijnse klassieken, die men in het Westen lang verloren waande, bestudeerd, becommentarieerd en aangevuld of verbeterd.

Het schitterende Mnebhi-paleis was ooit de residentie van een Franse generaal, in de tijden dat onze zuiderburen in zowat half Afrika de lakens uitdeelden. In de enorme patio en de belendende salons is nu een restaurant ondergebracht.

Ambachtslui

Fez telt maar liefst een honderdtal karavanserais of karavaanhotels. Maar hun verhaal is ten einde. Een eeuwigheid geleden zijn de grote poorten voorgoed achter de laatste woestijnruiter dichtgeklapt. Sommige van deze plekken werden omgevormd tot woningen, een enkele prachtig gerestaureerd om dienst te doen als museum. Maar de meeste werden handelsruimte of werkplek.

Fez is één van de vier koningssteden, plekken die ooit de hoofdstad van Marokko zijn geweest. En daar hoort een koninklijk paleis bij. Net ernaast bevindt zich de oude joodse wijk. Nijver, chaotisch en kleurrijk als de medina, maar dan in miniversie. Met als enige verschil dat de gevels er uitnodigender uitzien: versieringen, ramen en balkons getuigen van een grotere openheid naar de buitenwereld.

Eeuwenlang hebben de joden hier onder bescherming van de koning kunnen leven, werken en vrij hun godsdienst kunnen beleven. Tot in de jaren zestig het conflict tussen de Arabische wereld en Israël op de spits werd gedreven, wat het samenleven van de twee oude culturen zo goed als onmogelijk maakte.