Hippe hoofdstad: op citytrip tussen kunst en kazernes in Ljubljana

De Sloveense hoofdstad is een van de coolste steden van het moment en een droombestemming voor liefhebbers van kunst en cultuur. Reisjournalist Sander Groen gidst je in Ljubljana langs hedendaagse musea, ruw performancetheater, architecturale meesterwerken en een verborgen atelier.

De tent wordt afgebroken. Binnen een zwart vierkant op een witte vloer gaan twee vrouwen elkaar te lijf. Gekleed in witte sportjurkjes, de een met hennarood haar en een zwetend lichaam vol tatoeages, de ander met opgeschoren haar, een paardenstaart en een woeste blik die je maar beter vermijdt. Een eveneens in het wit geklede scheidsrechter, met een gouden scepter op een schommel, begeleidt de strijd en houdt de puntentelling bij. Het publiek wordt bij elke vuistslag, karatetrap en wurggreep uitzinniger en staat uiteindelijk voor en soms op de stoelen te klappen, fluiten, schreeuwen en joelen. Als dat maar goed gaat.

Nee, ik ben niet in de arena van een kooigevecht beland, maar in een theaterzaal in een honderdvijfentwintig jaar oude roodbakstenen elektriciteitscentrale in het centrum van Ljubljana. Hier speelt het transdisciplinaire performancetheatergezelschap Ex-Teater de uitverkochte voorstelling Showtime. Het publiek bestaat niet uit doorgesnoven hooligans, maar uit keurig hoofdstedelijk volk, gekleed in stemmig zwart of vintage bloemen­jurken. Alleen maar nette mensen, die gaandeweg het spektakel toch volkomen doordraaien. Na afloop, bij een wijntje in de monumentale roodbakstenen foyer, blijkt men daarover zelf ook verbaasd.

Ljubljana is een van de kleinste, groenste, leefbaarste en voordeligste hoofdsteden van Europa. Met topbezienswaardigheden als het middeleeuwse kasteel dat boven de stad uittorent, de sierlijke Drakenbrug in Wiener Seces­sion-stijl en de barokke Sint-Nicolaaskathedraal ben je zomaar een paar dagen zoet. Dankzij een ietwat rebelse volksaard en een opvallend jonge bevolking is dit ook een van de hipste steden van Europa: het wemelt er van de artistieke cafés, restaurants, hotelletjes en galeries, variërend van alternatief tot chic, plus gevestigde musea voor klassieke, moderne en grafische kunst, architectuur en design. Dit is een lusthof voor liefhebbers van kunst en cultuur.

Stadsbouwmeester

Een bonte stoet van overheersers, oorlogen, beeldenstormen, branden en natuurrampen trok in de geschiedenis over de stad heen, die achtereenvolgens bekendstond als Emona, Laibach en Ljubljana – en dat valt af te lezen aan de wonderlijke mix van classicistische, renaissancis­tische, barokke en art-nouveaugebouwen. Na de verwoestende aardbeving van 1895 leverde één architect een stadsbeeldbepalende bijdrage aan de wederopbouw. Hij ontwierp de nationale bibliotheek, een openluchttheater, kerken, scholen, kantoorgebouwen, begraafplaatsen en pleinen, en herschiep de rivieroevers van de Ljubljanica met wandelpaden, treurwilgen, zitbankjes en bruggen, waaronder de drielingbrug Tromostovje. Joze Plecnik is de stadsbouwmeester van Ljubljana.

De caféterrassen onder de bogen van zijn overdekte markt zijn goed gevuld en bij de iconische brug ziet het zwart van de selfies makende toeristen. Een kwartiertje lopen daarvandaan, in de wijk Trnovo, bewoonde Plecnik een bescheiden en stijlvol huis, dat hij verbouwde, uitbreidde en inrichtte met zelf ontworpen meubilair. Het is nu een museum. Ik dwaal door de tuin en bekijk vitrines vol schetsen, blauwdrukken, foto’s en maquettes. De woonvertrekken zijn te bezichtigen tijdens een bij de entreeprijs inbegrepen rondleiding. Het loopt niet bepaald storm: er zijn twee andere geïnteresseerden. Sinds Plecniks dood in 1957 is hier ogenschijnlijk niets veranderd, op zijn tekentafel is er nog geen potlood verplaatst.

Gekraakte kazerne

‘Metelkova? Nee, daar kom ik nooit, want ik heb geen doodswens.’ De jonge vrouw achter de balie van het toeristeninformatiekantoor naast de Tromostovje windt er geen doekjes om. ‘Als ik uitga, wil ik plezier maken en niet out gaan. Mensen komen daar om drugs te doen, en dan bedoel ik niet een onschuldig jointje, maar het echte werk. Dealen en gebruiken gebeurt daar open en bloot. Overdag hangen er zwervers, alcoholisten en junks rond en valt er verder weinig te beleven, maar ’s avonds is de sfeer echt onprettig. Ik voel me daar niet veilig. We krijgen veel klachten over bezoekers, en vooral vrouwen, die lastiggevallen worden.’

Ljubljana dankt zijn creatieve reputatie goeddeels aan Metelkova, een kazernecomplex uit de Habsburgse tijd dat in de jaren 90 werd gekraakt door kunstenaars, studenten en klaplopers. Vanwege de kleurrijke straatkunst en ongereguleerde uitgaansgelegenheden prijzen veel reisgidsen en influencers het aan als hippe hotspot. Wie weet was het dat ooit, maar de huidige situatie blijkt inderdaad schimmig. De kunst is vervaald, overdag is het uitgestorven en ’s avonds voel ook ik me er niet prettig. Andere culturele vrijplaatsen, zoals Christiania in Kopenhagen, Uzupis in Vilnius of Ruigoord in Amsterdam, zijn vrolijker, veiliger en gastvrijer.

Sloveense kunstenaars

Die vrijplaats is misschien niet zo gezellig, wél bekoorlijk is het zuidelijke gedeelte van Metelkova, waar de Habsburgse barakken aan het Maria Theresia-plein spectaculair zijn verbouwd tot een trio uitstekende musea. Het Volkenkundig Museum heeft behalve wisselende exposities ook een populair café met een terras in de tuin, een filiaal van het Nationaal Museum biedt twee verdiepingen vol beeldhouwwerken en allerhande objecten van de middeleeuwen tot nu, en het Museum voor Hedendaagse Kunst is een witte blokkendoos met alle ruimte voor buitenproportionele sculpturen, videokunst en installaties. De namen van de overwegend Sloveense kunstenaars zeggen veel westerlingen weinig, maar dat doet niets af aan de topkwaliteit van de tentoongestelde kunst.

De voorloper ervan staat aan de andere kant van het centrum: in een door de Sloveense architect Edvard Ravnikar ontworpen natuurstenen cultuurtempel biedt het Museum voor Moderne Kunst sinds 1948 onderdak aan de nationale collectie van twintigste-eeuwse schilderijen, beelden, prenten, tekeningen en foto’s. Ook hun namen zeggen westerlingen weinig, maar geloof het maar: alleen al vanwege Tone Kralj, France Mihelic en Stane Kregar is dit museum een bezoek waard. Er hangen ook werken van kunstenaars uit andere landen van het voormalige Joegoslavië en wisselende tentoonstellingen zijn gewijd aan een specifieke kunstenaar, periode of stroming. In het souterrain is een café, met voor de deur een zonnig terras. Kunstliefhebbers komen in Ljubljana ogen en tijd tekort.

Verborgen parel

Vanaf de door Plecnik ontworpen chique promenade met het parlement, de opera, musea, restaurants en ambassades voert een voetgangerstunnel naar het onmetelijke stadspark Tivoli, de groene long van Ljubljana. Bij een socialistisch sportcomplex neem ik een verkeerde afslag, waardoor ik op een bossige heuvel aan de rand van het park bij toeval op een overwoekerd gebouw stuit. Het in 1909 in art-nouveaustijl gebouwde Bellevue was ooit een beroemd hotel. Hier werd deftig gelogeerd, gedineerd op het terras met stadszicht en gefeest bij livejazz uit de muziekkoepel. Sinds 2009 is het verlaten en wordt het hotel opnieuw veroverd door de natuur. Door de openstaande metalen bouwschutting wandel je desgewenst zo naar binnen – Hotel Bellevue is nu een urbexlocatie voor beginners.

Als ik de weg terug naar het centrale en keurig aan­geharkte deel van Tivoli heb gevonden, dient zich nog een laatste museumbezoek aan. In een statige grote witte villa huist het Internationale Centrum voor Grafische Kunsten, met wisselende tentoonstellingen van tekeningen, prenten, litho’s, gravures, foto’s en posters. Het zou open moeten zijn, maar blijkt onaangekondigd gesloten. In het aanpalende café verdrink ik de teleurstelling met een cappuccino. En dan geeft de barista een gouden tip: ‘Heb je die houten chalet gezien, daar, iets hoger op de heuvel? Die is wel open en de toegang is gratis. Ga maar even kijken, het is echt de moeite waard.’

Hotel Svicarija lijkt zo vanuit de Zwitserse alpen hierheen te zijn geteleporteerd, compleet met kunstig gedecoreerde dakkapellen en balkons. Ook dat lijkt gesloten, maar dan gaat de deur open en gebaart iemand me om binnen te komen. Het Schweizerhaus, zoals het destijds heette, werd in 1910 gebouwd als hotel en gefrequenteerd door kunstenaars. In 2017 heropende het als cultureel centrum met ateliers, tentoonstellingen en een bistro. Het gereconstrueerde atelier van de door Zadkine opgeleide Sloveense beeldhouwer Stojan Batic blijkt een kunstwerk op zich, een verborgen parel en het hoogtepunt van mijn kunsttour in Ljubljana, dat ik zonder verdwalen niet had gevonden. Een ‘gelukkig ongelukje’ zou Bob Ross dat noemen.