Het oude Rome in het ochtendlicht

Een wandeling langs eeuwenoude stenen in Rome die hun verhaal brengen, in de voetsporen van Romeinse keizers.

De zon is nog niet opgekomen als het Parco di Colle Oppio de deuren opent. Op het einde van de hoofdweg, half verborgen achter immense cipressen ligt het Colosseum. Na de grote brand van Rome liet Nero hier in 64 n.C. het Domus Aurea bouwen. In de directe omgeving van deze villa, die binnenin met bladgoud was bedekt, lagen grote tuinen en terrassen en vooral een enorm kunstmatig meer. De werken namen vierjaar in beslag, zodat Nero er slechts enkele maanden van kon genieten. Na zijn dood wilde men de sporen van de gekke keizer zo snel mogelijk wissen en werd het Domus Aurea, waar ondertussen ook al een brand had gewoed, volledig met zand bedekt.

Vandaag kan men nog enkele overblijfselen bezoeken die werden opgegraven. Ook het meer, die ultieme keizerlijke gril, werd drooggelegd. Vespasianus wilde het blazoen van het keizerrijk terug oppoetsen en deze plek aan het Romeinse volk schenken. Hij liet er het Flaviaanse amfitheater bouwen, beter bekend als het Colosseum. Dit gigantische bouwwerk ’s ochtends in het halfduister naderen is een bijzondere, bijna mystieke ervaring. Militairen houden er de wacht en enkele vroege vogels bezichtigen het monument al in stilte.

Het is niet die imposante vorm die het Colosseum zijn bijnaam verleende, maar wel het immense standbeeld van Nero, de 35 meter hoge Colossus, die nog talrijke jaren na de afbraak van het Domus Aurea overeind bleef. Dat het Colosseum tot op vandaag gespaard bleef, hebben we ook te danken aan een leugentje om bestwil van de 18e-eeuwse paus Benedictus XIV, die er een heilige plaats ter ere van de christelijke martelaren van maakte. Terwijl nergens beschreven staat dat hier ooit christenen werden vervolgd.

De kortste weg van het Colosseum naar de Capitolijnheuvel loopt langs Via dei Fori Imperiali, maar grote gele panelen die sinds twee jaar de werken aan metrolijn C aanduiden vestoren het uitzicht. Rond de nog gesloten Palatijnheuvel lopen is een betere optie, waar we de triomfboog van Constantijn op onze weg vinden. Deze triomfboog is meteen de laatste die in Rome werd opgericht. Hij zag in 315 het licht na de overwinning op Maxentius. De architecten leken gehaast en ze pasten een techniek toe die in die periode veel voorkwam: materiaal inpikken van oudere monumenten. Zo zijn de afbeeldingen van Constantijn in de militaire gevechten of jachtscènes eigenlijk die van Hadrianus, waarbij uitsluitend de hoofden werden vervangen. Tegelijk legden ze het verband tussen Constantijn en eerdere grote keizers als Trajanus, Hadrianus en Marcus Aurelius door het decor, de standbeelden en de bas-reliëfs over te nemen.

Het grootste circus ter wereld

Op dit ochtendlijk uur is de Palatijn gesloten. Tuiniers zijn druk in de weer om de vegetatie te verwijderen die de ruïnes overwoekert. Volgens de legende bevond zich hier de grot waarin de wolvin de tweeling Remus en Romulus zoogde en de hut van Faustulus, de herder die hen opving. Tijdens het vroege koninkrijk was de Palatijn het hart van Rome, maar onder de republiek veranderde de heuvel in een residentiële wijk. Augustus en zijn opvolgers installeerden zich hier in rijke villa’s en in de eerste eeuw liet Domitianus er het grandioze Domus Augustana bouwen, dat tot het einde van het rijk de officiële residentie van de keizers zou blijven. Ze konden dan vanop het terras de spelen van het Circus Maximus bijwonen.

De resten van het keizerlijke paleis zijn nog goed zichtbaar, maar van het Circus Maximus, ooit het grootste circus ter wereld is geen spoor meer te bekennen op het braakliggende terrein. Toch ontving dit enorme complex van 640 meter lang, dat de Etrusken al gebruikten, ten t?de van Augustus tot 150.000 toeschouwers, en zelfs 250.000 na de uitbreiding door Trajanus! De Romeinen waren dol op de wagenrennen die hier plaatsvonden en juichten de stoutmoedige menners die in de strijdwagens hun leven waagden, enthousiast toe.

De Capitolijnheuvel is niet ver weg. Het terras net voor het centrale plein biedt een ongelooflijk zicht op het Forum. Tijdens de republikeinse periode was dit het centrum van het burgerlijke en economische leven en ook in het keizerrijk bleef het belang van het forum groot, maar later raakte het in vergetelheid, o.a. na de zware aardbeving van 851. De triomfbogen van Septimus Severus (tweede eeuw) en Titus (eerste eeuw) bleven goed bewaard en zijn makkelijk te vinden. Maar de zuilen die nog rechtstaan bij de tempels van Saturnus, Vespasianus, Julius Caesar of Castor en Pollux zijn moeilijker thuis te brengen. Daarvoor biedt een (officiële!) gids soelaas, en bij gebrek daaraan blijven die kleine boekjes met afbeeldingen van Rome vóór en na wel handig!

Niet één forum maar de fora!

De zon is al opgekomen als we de Piazza del Campidoglio op de Capitolijn betreden. Het was Michelangelo die in de 16e eeuw dit rechthoekige plein, afgeboord door drie majestueuze paleizen, ontwierp. Enkel in het Palazzo Senatorio, gebouwd op oude resten van het Tabularium, zijn nog antieke funderingen zichtbaar. Vandaag fungeert het als stadhuis van Rome. Gedurende ongeveer 3.000 jaar fungeerde de Capitolijn als het centrum van het Romeinse religieuze leven. In de 5e eeuw voor Christus bouwden de Tarquiniërs hier een eerste Jupitertempel. Na verschillende branden en reconstructies groeide die uit tot de mooiste tempel van Rome, waar triomferende strijders een deel van hun buit kwamen schenken.

Vandaag blijft er bijna niets van over, op enkele resten na die in het museum zijn ondergebracht. Het antieke erfgoed van de Capitolijn toont zich niet meer in openlucht, maar in de twee musea in het Palazzo del Conservatori en het Palazzo Nuovo. Het is een unieke collectie van antieke sculpturen, waaronder het originele bronzen standbeeld van Marcus Aurelius waarvan nu een kopie centraal op het plein prijkt. Voor hetzelfde geld was het gesmolten, wat tijdens de middeleeuwen het lot was van de meeste heidense beelden. Men verwarde Marcus Aurelius echter met Constantijn, de eerste keizer die zich tot het christendom bekeerde en zo bleef het standbeeld gespaard, oef!

In deze musea staat ook het bronzen beeld van de wolvin, het symbool van Rome, dat haar leeftijd nog steeds niet heet prjsgegeven. De specialisten kibbelen nog of het nu uit de Etruskische tijd dateert dan wel uit de middeleeuwen! Maar de tweeling Romulus en Remus zou wel pas in de middeleeuwen zijn toegevoegd.

De uitdrukking ‘Rome, openluchtmuseum’ krijgt zijn volle betekenis wanneer we afdalen naar de Via dei Fori Imperiali. Deze straat is op zich al een antiek decor, want tegenover het Forum Romanum, dat te klein werd voor de stad, liet Caesar een nieuw forum bouwen. Naarmate het rijk groeide, volgden de keizers Augustus, Vespasianus, Nerva en Trajanus zijn voorbeeld. Toen vormden al die forums één groot geheel. De Via dei Fori Imperiali die hen nu scheidt, kwam er pas op wens van Mussolini in 1932.

Een zuil in de branding

Ons uitstapje nadert zijn einde. Op het einde van de straat is de 40 meter hoge zuil van Trajanus de laatste blikvanger, opgericht in het begin van de 2de eeuw na de overwinning van keizer Trajanus op de Daciërs. De fries op de zuil is een prachtig antiek kunstwerk en een kostbare getuige van de zeden uit die tijd. Het was tegelijk een inspiratiebron voor Rafaël en tal van andere artiesten. Terwijl de forums doorheen de eeuwen door branden en aardbevingen ineenstortten, bleef de Trajaanse zuil onverstoorbaar overeind, als een symbool van het Romeinse rijk, met zijn grandeur, kunde, wreedheid en extravagantie…