Monty Don, Groot-Brittanniës bekendste tuinier: ‘Planten verzorgen is goed voor onze hersenen’

Tuinieren met Monty Don ligt net in de boekhandel, en vanaf 10 juli wordt de reeks van deze Britse tuinier over Adriatische tuinen uitgezonden op één. Bovendien pleitte hij al lang voor #MaaiMeiNiet voor het gras met rust laten. Het ideale moment voor een gesprek, dus.

Een Bekende Tuinman, we hebben dat niet echt in België, maar aan de overkant van het Kanaal hebben ze er een heel bataljon, met Monty Don als kopstuk. Hij presenteert voor BBC al bijna 20 jaar Gardeners’ World, dat wekelijks zo’n 2,5 miljoen kijkers heeft, reist de wereld rond voor tuin-reisdocumentaires waarvan de recentste vanaf 19 juni op één te volgen is, heeft een miljoen volgers op Instagram, schrijft boeken, siert vaak de cover van Gardeners’ World Magazine en begint dit najaar aan een An Evening with Monty Don-tournee door het Verenigd Koninkrijk. Onlangs verscheen zijn hernieuwde standaardwerk Tuinieren met Monty Don in het Nederlands, en wij spraken hem via Zoom.

De eerste versie van dit boek kwam 20 jaar geleden uit, maar tijdens de lockdown schreef je een update. Is de tuinwereld in die tijd erg veranderd?

“Ik schreef het oorspronkelijke boek in 2002 als een gids voor organisch tuinieren. Tot een maand voor publicatie was de titel The Complete Organic Gardener, maar de uitgever liet de ‘organic’ vallen omdat ze bang waren om lezers af te schrikken. Vandaag is duurzaam, ecologisch tuinieren in Groot-Brittannië min of meer de norm. Pesticiden, herbiciden en kunstmest waren alomtegenwoordig in 2002, vandaag zijn mensen die daarmee werken in de minderheid. Toen ik in 2002 Gardeners’ World ging presenteren, was het mijn voorwaarde om duurzaam te tuinieren, en na bijna twee decennia elke week een uur in primetime weet de doorsnee-Brit dat ik de man van de ecologie ben. (lacht) Dus alweer moest het woord organic niet in de titel, omdat het zo voor de hand ligt. Dat is een mooie evolutie.

Ik ben uiteraard zelf ook veranderd. Iets ouder en iets wijzer en waarschijnlijk minder zelfverzekerd dan 20 jaar geleden. Ik heb een paar keer de wereld rondgereisd, en dat is ontzettend leerrijk, want tuinen zijn een interface tussen cultuur en natuur. Ze zijn altijd een reflectie van de mensen die ze aanleggen en de maatschappij waarin die mensen leven. Bovendien presenteer ik Gardeners’ World vanuit Longmeadow, mijn eigen tuin, en die verandert zoals elke tuin constant. Ik herwerk het boek een beetje, dacht ik, maar ik heb er uiteindelijk acht maanden over gedaan. Alle foto’s zijn nieuw en twee derde van het boek is herschreven.”

20 jaar geleden was alles wat geen huisdier was, ongedierte of een vervelende plaag. Gelukkig hebben we geleerd hoe belangrijk wildlife is voor onze natuur.

Duurzaam tuinieren is dan wel mainstream in Groot-Brittannië, maar is het dat overal? Veel Belgen zijn het ecologisch tuinieren positief gezind, maar er is geen Grote Beweging. Jij hebt in de hele wereld tuinen bezocht: is de duurzame trend sterker bij jullie dan overal elders?

“Die indruk heb ik wel, ja. Het Verenigd Koninkrijk heeft sowieso een sterke ecologische beweging en bovendien is tuinieren een intrinsiek deel van ons dagelijks leven. Uiteraard is elk land en dus elke tuincultuur anders, maar op veel plekken waar ik kom, is tuinieren iets van specifieke groepen, klasses of leeftijden. Hier in Groot-Brittannië is het iets van iedereen. Tuinieren is een deel van onze cultuur, zoals eten dat is bij Italianen. Op dit moment heeft zo’n 85 procent van alle Britten een tuin en Gardeners’ World blijft een van de best bekeken programma’s op BBC1. Iets als Chelsea Flower Show, een tuinevent dat elk jaar zo’n 60.000 bezoekers trekt, krijgt bijna 20 uur televisie, en dat vindt niemand raar. Iedereen die kan, tuiniert in dit land en is dus ontvankelijk voor informatie en ideeën over hoe dat goed te doen. Dat wil niet zeggen dat we allemaal perfect duurzaam tuinieren. De meeste mensen gebruiken nog altijd potgrond met turf erin, bijvoorbeeld, wat echt geen goed idee is. Weet je, Gardeners’ World loopt al 50 jaar, maar het verandert constant omdat de wereld constant verandert. We zijn heel bewust met duurzaamheid bezig, net omdat we moeten nadenken over wat er aan de hand is, in de wereld én in onze tuin. Voor ons publiek, dat gemiddeld toch een beetje ouder is, is dat niet altijd vanzelfsprekend. Veel duurzame ideeën hebben pas de laatste vijf jaar succes, vooral omdat er een jongere generatie in de tuin aan de slag gaat die het anders wil doen. De oudere generatie is moeilijker te overtuigen.”

Dieren en insecten aantrekken is iets waar veel mensen met een tuin nog maar recent mee bezig zijn. Knack probeert daar met de Maai Mei Niet-campagne ook een bijdrage aan te leveren.

“Een uitstekend idee. 20 jaar geleden was het idee van een holistische tuin een beetje excentriek en alles wat geen huisdier was, was ongedierte of een vervelende plaag. Gelukkig hebben we geleerd hoe belangrijk wildlife is voor onze natuur, en dus ook voor onze tuinen. De natuur is een complex systeem en als je daarin ingrijpt, heeft dat gevolgen. Als je bijvoorbeeld alle rupsen uitroeit, verdwijnen ook de vogels die die rupsen lekker vinden. Maar rupsen komen onvermijdelijk terug en als er dan geen vogels meer in de buurt zijn om ze op te eten, kom je in een vicieuze cirkel terecht. Het gaat altijd om een evenwicht zoeken. We weten vandaag dat we sommige wezens het best tolereren, ook als ze schade toebrengen aan sommige planten, omdat ze deel van het systeem zijn. Insecten en dieren niet langer weren of bestrijden, zorgt voor een positieve cirkel. Mijn motto is dan ook: live and let live en gelukkig begrijpen steeds meer mensen dat ondertussen, zeker de jonge tuiniers.”

Tuinieren houdt ons fysiek en mentaal gezond, daar ben je van overtuigd.

“Omdat ik het zelf zo ervaar. Planten verzorgen is goed voor onze hersenen, punt. Dat zagen we bij Gardeners’ World ook tijdens de lockdown. Omdat we niet op locatie konden filmen, vroegen we aan kijkers om filmpjes over hun eigen tuin in te sturen. Dat waren vaak heel persoonlijke reacties, mensen vertelden ons waarom hun tuin zo belangrijk voor hen is. Omdat ze de hele tijd thuis waren, hadden ze meer tijd om te tuinieren. Ze zagen elke dag wat er groeide en bloeide, leerden hun kinderen over planten en genoten van de kleine geneugten van de natuur. Vergeet niet dat er echt angst was tijdens de pandemie, dat mensen ziek werden en doodgingen. Natuur brengt troost, en de zekerheid dat wat er ook gebeurt, planten zullen groeien, bloeien en doodgaan. Dat is hoe het is. Een tuin geeft je ook het gevoel van connectie met dingen die ertoe doen en 100 procent echt zijn. Het geeft bovendien een ander tempo aan, een tempo dat niets te maken heeft met het jachtige leven, maar met het wisselen van de seizoenen. Daarom heeft tuinieren voor mij soms iets spiritueels. In de tuin werken heeft effect op ons mentale welzijn, en dat hebben we allemaal nodig.”

Het is ook een plek waar je levenslang nieuwe dingen kunt leren.

“Het cliché wil dat een wijs mens alleen zeker is van het feit dat hij of zij niet veel weet, en dat besef ik nu beter dan ooit. (lacht) Toen het in 2002 uitkwam, dacht ik dat het mijn laatste boek over tuinieren zou zijn, omdat ik alles wat ik daarover te zeggen heb, neergeschreven had. Maar een mens blijft altijd bijleren en ik heb ondertussen nog een tiental tuinboeken geschreven. Ervaring en kennis maken ons als tuiniers net nederig. Wat daar nog bij komt, is klimaatverandering. We weten al lang dat het eraan komt, maar nu is het overduidelijk en dringend. Als je een tuin hebt, kan je niet ontkennen dat er fundamenteel dingen veranderen. We moeten dat in het oog houden en ons aanpassen. In het deel van Groot-Brittannië waar ik woon, op de grens met Wales, is het dan wel warmer dan vroeger, er lijkt minder licht en zonneschijn te zijn. Geen idee waarom, maar het heeft een duidelijk effect op de planten. Onze tuinen zijn de meest directe connectie die we met de natuur hebben, en dus ook de plek waar we heel concreet iets kunnen doen. Het fijne aan mijn job is dat ik mensen daarbij kan helpen. Niet door ze angst aan te jagen of te overdonderen, maar gewoon met suggesties en tips. Het is veel efficiënter als veel mensen iets kleins doen dan als een paar mensen grote aanpassingen doen. Andere compost, andere planten, de vogels voederen: duurzaam tuinieren hoeft geen kruistocht te zijn. Verandering op kleine schaal als deel van ieders leven, dat maakt echt een verschil. Jonge mensen ontdekken dat natuur beschermen niet alleen over het regenwoud of de Himalaya gaat. Toen iedereen gedwongen thuiszat, beseften we dat een vogeltje op ons balkon of een egel in de tuin ook belangrijk en fascinerend is. Dat is een kritiek moment, dat hopelijk verandert hoe mensen denken over wat natuur is. Het gaat dus niet alleen om geen palmolie kopen om de bossen van Borneo te redden, maar ook om hoe je met slakken in je eigen tuin omgaat. Geen gif gebruiken, composteren, geen potgrond met turf, die kleine dingen doen er echt toe.”

In het boek en in Gardeners’ World staat je eigen tuin, Longmeadow, centraal. Tuinen zijn op zich heel private plekken, maar jij deelt je tuin met de hele wereld. Hoe voelt dat?

“Raar. (lacht) Mijn vrouw Sarah en ik hebben Longmeadow als een privétuin aangelegd, het is waar mijn drie kinderen zijn opgegroeid, maar ondertussen wordt het al tien jaar constant gefilmd en gefotografeerd. We beseften snel dat we een klein deel van de tuin echt privé moesten houden, en hebben drie tuinkamers die met elkaar verbonden zijn en waar nooit een camera en zelfs nooit iemand van de crew komt. Dat is noodzakelijk. Dat neemt niet weg dat ik vaak het gevoel heb dat ik boven de spreekwoordelijke winkel woon. Of toch ernaast. Ik ben nooit niet aan het werk in deze tuin, en altijd bezig met de impact van wat ik doe en met het volgende programma. Dat wil zeggen dat ik niet helemaal vrij ben om mijn zin te doen, maar het heeft ook een voordeel. Ik heb nog nooit een tuinier ontmoet die niet trots is op zijn of haar tuin, en die niet graag wil delen met anderen. Ik ben net zo en ik heb de kans om mijn tuin aan miljoenen kijkers en lezers te tonen zonder dat ze ook effectief op bezoek komen. Hoe mooi is dat?”