Mode in beweging: nieuwe expo in het Brusselse MAD focust op de kruisbestuiving tussen ontwerpers en podiumkunsten

Met de tentoonstelling Fashion Moves focust het Brusselse MAD op de band tussen dans en mode. Dat vraagt om een gesprek met ontwerpers over ­creëren voor het podium. ‘Hoe een stof er in beweging uitziet, dat is wat telt.’

Dans heeft de mode altijd al beïnvloed. Als we teruggaan in de geschiedenis, zouden we bijvoorbeeld halt kunnen houden in 1924, toen Gabrielle – Coco – Chanel kostuums ontwierp voor het ballet Le Train Bleu van Bronislava Nijinska. Dat de danseres en choreografe van de Ballets Russes aan de avant-gardistische modeontwerpster vroeg om de kostuums voor haar dansvoorstelling te maken, was een primeur. Tot dan toe werd zo’n werk toe­vertrouwd aan gespecialiseerde kostuumontwerpers, het was een vak apart. Sindsdien hebben grote namen uit de mode de oefening herhaald, van Yves Saint Laurent tot Jean-Paul Gaultier, van Issey Miyake tot Karl Lagerfeld.

De balletcore-trend, een samensmelting van mode en ballet, gooit vandaag hoge ogen. Met dank aan TikTok en 121 miljoen views voor deze hashtag danst hij vrolijk – bij voorkeur op ballerina’s – op de catwalks en op straat.

Tweede leven

De tentoonstelling Fashion Moves kijkt naar de interactie tussen mode en dans en, bij uitbreiding, beweging. In een dertigtal silhouetten geeft ze antwoord op de vragen: hoe passen ontwerpers zich aan de eisen van het toneel aan en in hoeverre inspireren mode en dans elkaar?

‘Mode en hedendaagse dans zijn in België als chocolade!’ lacht Dieter Van Den Storm, artistiek directeur van MAD Brussels. ‘Er zijn zoveel talenten en makers, dansers en choreografen, we zijn hier echt verwend. Denk maar aan compagnies als Rosas, Ultima Vez of Jan Martens. Dit talent wordt internationaal erkend en daarnaast werken of werkten veel Bel­gische modeontwerpers ook geregeld voor het podium, waardoor er veel kruisbestuiving plaatsvindt.’

Omdat het niet het opzet is van MAD Brussels om naar de historische context te kijken, deelde het team de tentoonstelling op in vier hoofdstukken, van het officiële podium dat wordt ingenomen door het ballet of de opera, tot clubs, ‘safe places’ waar je in alle veiligheid kunt gaan dansen in gecodificeerde kleding.

Het eerste deel richt zich op de kleding en kostuums speciaal ontworpen voor de podiumkunsten. ‘Ons team nam contact op met verscheidene operahuizen in Parijs, Genève en de Munt in Brussel, en zij stelden zonder aarzelen hun archieven voor ons open’, zegt Dieter Van Den Storm. ‘Het was voor hen een manier om een ​​tweede leven te geven aan al deze kostuums gemaakt door Christophe Coppens, Pieter Mulier, Dries Van Noten, Jean-Paul Lespagnard, Iris van Herpen, Walter Van Beirendonck… We zijn zo trots dat we ze kunnen tonen.’

We moeten praten

‘Er is een wereld van verschil tussen een modesilhouet en een theaterkostuum. We creëren anders voor een ballet of een opera dan voor een modeshow, een catwalk of het dagelijks leven’, legt Walter Van Beirendonck uit. ‘Voor de kostuums die ik voor het podium ontwerp zijn het uitgangspunt, de inspiratie en het onderzoek totaal anders dan die voor mijn collecties. Het zijn vooral de gesprekken met de kunstenaars met wie ik werk die de richting bepalen en mijn verbeelding in beweging zetten. Aan het schetsproces gaat een intensief onderzoek vooraf. In het ballet Sous Apparance van Marie-­Agnès Gillot voor de Opera van Parijs in 2012 deed ik na verschillende gesprekken met haar suggesties voor de richting die ik dacht te gaan volgen. Daarna werden de kostuums gemaakt en gedragen tijdens de repetities. Op verzoek van Marie-Agnès beperkten de kostuums de bewegings­mogelijkheden van de dansers. De uiteindelijke choreografie werd dan ook sterk beïnvloed door mijn creaties.’

Het is dus een kwestie van dialoog, van gezamenlijke constructie. Jean-Paul Lespagnard werkt al twintig jaar samen met de Amerikaanse Meg Stuart, met Boris Charmatz, grondlegger van de non-dance en directeur van het Tanztheater Wuppertal Pina Bausch, met in het bijzonder Damien Jalet, Lisbeth Gruwez en Pierre Droulers. ‘Als ik aan een dansproject werk, is dat niet mijn project’, vertelt de ontwerper. ‘Dat geeft me veel vrijheid en de luxe om veel onderzoek te doen. Ik stel me op als een trouwe soldaat, in dienst van een project en van een choreograaf. Ik maak geen danskostuums om mijn eigen merk te promoten, maar het maakt wel een echt en integraal onderdeel uit van mijn creatieve systeem.’

Niets met mode te maken

Kunstenaar, ontwerper en regisseur Christophe Coppens werkt aan zijn vierde opera. Met Turandot, dat op 14 juni in première gaat in de Munt, wordt de opdracht er volgens hem niet eenvoudiger op. ‘Omdat we in het begin niet nadenken, maar meteen in het diepe springen’, glimlacht hij. ‘Na verloop van tijd worden we ons meer en meer bewust van de gevolgen van sommige keuzes. De enige manier om daar uiteindelijk uit te komen, is door je concept tot het einde trouw te blijven.’

Als sinds de eerste creatie Foxie! in 2017, gevolgd door Blauwbaards burcht, Mandarin Merveilleux en Norma, voor de Munt, ontwierp hij de regie, de decors – in samenwerking met ISM Architects – en de kostuums. Niet omdat hij denkt dat anderen het niet kunnen, maar omdat zijn hersenen nu eenmaal op deze manier werken, waarbij alles tegelijkertijd evolueert. ‘En dan vind ik het interessanter om alles zelf te doen, want als ik aan personages denk, dan denk ik automatisch aan hoe ze praten, bewegen, zitten, zich kleden… Het hangt allemaal samen. Ik voelde nog nooit de behoefte om dit werk uit te besteden, omdat ik zo van alle aspecten houd.’

Wanneer je voor het podium creëert, zijn de uitdagingen aanzienlijk. Er wordt geen collectie ontworpen die door perfecte modellen zal worden gedragen, maar bijna een haute-couturegarderobe voor kunstenaars. De kostuums zullen moeten worden gewassen, opnieuw gewassen en nog eens gewassen, dus alles – het borduurwerk, de veren, de pailletten – moet afneembaar zijn.

‘Het uiteindelijke doel,’ legt Christophe Coppens uit, ‘is om de rol en de functie van de danser op het podium te ondersteunen. De oefening bestaat erin een evenwicht te vinden tussen creatie en herkenbaarheid. Als ik als modeontwerper voluit voor de creatie zou gaan, zou ik dingen maken die weinig interessant zijn, omdat het resultaat mij als toeschouwer zou vervelen. Ik zou te veel afgeleid worden. In werkelijkheid heeft het niets met mode te maken. In Turandot zijn er bijvoorbeeld veel jurken die de illusie van avondjurken moeten creëren. Als we een rode jurk willen die op het podium het “rode jurk-­effect” heeft, heeft het geen zin om er een te ontwerpen zoals we dat zouden doen voor een modeshow. Ik geloof dat het publiek dan naar de jurken zou zitten kijken, terwijl die louter ten dienste van de personages staan. Dat is een andere oefening.’

Schijnbaar tweedehands

Toen Mette Ingvartsen, een Deense choreografe uit Brussel, in 2023 haar Skatepark opvoerde, deed ze een beroep op styliste Jennifer Defays, die mode studeerde aan La Cambre, maar nooit haar eigen merk had ​​– haar eigen keuze. ‘Bij het maken van toneelkostuums zijn er zoveel aspecten die ik leuk vind: je moet geen rekening houden met het ritme van de seizoenen dat wordt opgelegd door de mode-industrie, er is geen commerciële insteek, geen merchandising, het is puur creëren, en werken als een team. Er is een spektakel in de maak, en iedereen draagt zijn steentje bij.’

Wat dit bijzondere ballet betreft, bestaande uit amateurs, kinderen en adolescenten, en slechts drie professionele dansers, hield zij van de strak opgelegde oefening: ‘We werkten aan een concept, het ging over het reconstrueren van een skatepark op het podium. Het was de eerste keer dat ik tweedehandskleding kon gebruiken, voor mij draaide het allemaal rond politiek engagement en ethiek. De kostuums waren geïnspireerd op streetwear. We moesten er een zelfmaak-gevoel in brengen. Je zou kunnen denken dat er geen kostuumontwerper aan te pas kwam en dat geeft ook wat meer frisheid en eigentijdsheid.’

Naarmate ze verder evolueerde in het vak van kostuumontwerper, kreeg Jennifer Defays de indruk dat ze de mode heeft moeten ‘afleren’: ‘Volgens mij zijn de codes voor mode en kostuums verschillend, evenals het einddoel, zelfs als we in beide gevallen spreken van “iemand kleden”. Het gebeurt dat mijn artistieke persoonlijkheid doordringt in de kostuums, maar dat is niet mijn hoofdbedoeling, en gaandeweg heb ik afstand genomen van mijn ervaring als modeontwerper. Ik hoed mij ervoor om te veel te doen.’

Verlengstuk van jezelf

In een ander genre is het dan weer niet verboden om te overdrijven. Zo weet Jasmien Van Loo, styliste van popzangeressen Merol en Charlotte Adigéry, dat artiesten in een soort alter ego kruipen wanneer ze het podium opgaan.

‘Het is meestal een verlengstuk van henzelf, maar dan in een extravagante en ultieme versie. Logisch dat de kleding die ze op de scène dragen verschilt van die waarmee ze worden gezien in het dagelijks leven. De kostuums spelen een rol: ze helpen een beeld te creëren en een gevoel over te brengen. Podiumkleding moet sprekend zijn en opvallen, bijvoorbeeld door felle kleuren of bijzondere stoffen. Maar ook originele silhouetten en de manier waarop een stof er in beweging uitziet, spelen een rol. Merol houdt bijvoorbeeld van rekbare materialen die strak om het lijf zitten, waardoor ze vrij kan bewegen en goed kan dansen. Ze wil niet het gevoel hebben dat de kleding haar bewegingen beperkt. Een artiest moet zich goed voelen op het podium. Alleen dan is een look succesvol.’

Verhaal van de kunstenaar

De vraag is: hoe kan dit liefdesverhaal tussen mode en dans worden overgebracht op het publiek, tijdens een expo? Hoe toon je bewegen, lopen, springen en vertragen op stilstaande poppen? Door de opdracht toe te vertrouwen aan een scenograaf die weet waarover hij het heeft, en dat is in dit geval Dennis Vanderbroeck. Hij is artistiek directeur van de Rotterdamse studio met zijn naam, en ontwierp decors voor onder meer het Internationaal Theater Amsterdam, Het Nationale Theater en modeshows voor Diesel en Y/­Project­­. ‘Podiumkostuums en kleding gedragen op de catwalk of in het dagelijks leven maken voor mij allemaal deel uit van hetzelfde spectrum’, vertelt hij. ‘Ik zie het defilé als de weerspiegeling van een bepaalde tijdsgeest, die in high fashion infiltreert, vervolgens doordruppelt in fast fashion en uiteindelijk zijn weg vindt naar onze garderobe. Performancekleding is een verlengstuk dat bijdraagt ​​aan het verhaal dat een kunstenaar wil brengen. Deze stukken zijn ontworpen en gedragen in een context en bestaan ​​bij gratie van de beweging.’

Al deze grandioze kleren bevinden zich in de tentoonstelling Fashion Moves op levenloze modellen. Het is aan Vanderbroeck om een ​​idee van beweging op te roepen, dus bereidde hij een verrassing in back­stage-stijl voor, met poppen in dynamische posities om enigszins het verhaal van de dans te benaderen. Als uitnodiging om ze te ontdekken vanuit een ander perspectief. En om eens op een andere manier naar deze wonderlijke creaties te kijken.