Europa wil af van fast fashion: hoe duurzame mode de norm moet worden tegen 2030

De langverwachte Europese textielstrategie is heel ambitieus op milieuvlak, maar mist volgens experts sterke voorstellen rond het sociale luik. ‘Om echt duurzaam te zijn, moet de textielsector alle mensen in de keten een leefbaar loon betalen en mensenrechten respecteren,’ klinkt het bij de critici.

De EU wil van Europa het eerste klimaatneutrale continent ter wereld maken, zonder de economische groei of de levenskwaliteit van de burgers te schaden. Om dit doel te halen, presenteerde de Europese Commissie afgelopen week verschillende voorstellen in het kader van de Green Deal.

Duurzame producten moeten de norm worden in de shops van de EU-lidstaten. Daarom wil de Commissie circulaire bedrijfsmodellen stimuleren en de rol van consumenten bij de groene transitie versterken. De Commissie stelt nieuwe regels voor om zo goed als alle fysieke goederen op de EU-markt gedurende hun hele levenscyclus milieuvriendelijker, circulairder en energie-efficiënter te maken.

Enkel duurzame producten op de Europese markt

‘Het is tijd om komaf te maken met het model van ‘neem, maak, breek en gooi weg’ dat onze planeet, onze gezondheid en onze economie zoveel schade berokkent’, zegt vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans naar aanleiding van de nieuwe strategie. ‘De voorstellen moeten ervoor zorgen dat in Europa enkel de meest duurzame producten worden verkocht.’

De Commissie presenteerde de voorbije week ook een nieuwe strategie om textiel duurzamer te maken. De EU strategy for sustainable and circular textiles moet de sector tegen 2030 transformeren. Het gaat om grote stappen vooruit. De Commissie wil fast fashion, textielafval en de vernietiging van onverkocht textiel aanpakken en ervoor zorgen dat de rechten van de arbeiders gerespecteerd worden. Circulariteit moet de norm worden in de hele textielsector en greenwashing wordt verboden.

Om de verandering in consumptie- en productiepatronen te versnellen, zal de Commissie deze overgang promoten onder het motto #ReFashionNow, waarbij kwaliteit, langer gebruik, reparatie en hergebruik centraal staan.

Waarom is dit belangrijk?

Iedereen maakt dagelijks gebruik van textiel in de vorm van onder meer kleding en interieuritems. Textiel is niet weg te denken uit onze levens en de impact van deze sector is dan ook gigantisch.

Verschillende bedrijven, burgers, overheden en ngo’s richtten zich al op het verduurzamen van de textielsector, maar de overgang verloopt traag en de milieu- en klimaatvoetafdruk van de sector blijft groot. In een speech tijdens Frankfurt Fashion Week noemde Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, fast fashion ‘vergif voor onze planeet.’

Ook is er nog geen overkoepelende, Europese wetgeving die de rechten van de textielarbeiders kan garanderen. Momenteel weet je als Europese consument dus niet of een product dat in onze winkelstraten te koop is op een eerlijke manier werd geproduceerd. Omdat het een complexe keten is en bedrijven soms liever de andere kant opkijken, is het zeer plausibel dat er ergens in het proces mensenrechten werden geschonden. Denk maar aan de vele tragische rampen in textielfabrieken, zoals het instorten van het Rana Plaza-gebouw in Bangladesh.

Ecologische impact

• De textielindustrie heeft de vierde grootste klimaatimpact, na voeding, woning en transport.

• De gemiddelde Europeaan gooit elk jaar 11 kilogram textiel weg. Over de hele wereld wordt elke seconde een vrachtwagen vol textiel gestort of verbrand. Er zijn verschillende redenen waarom mensen kleding weggooien, maar de hoofdreden is de slechte kwaliteit van producten.

• Momenteel wordt minder dan 1% van het afgedankte textiel gerecycleerd tot nieuwe kleding.

• Hoewel er ook andere toepassingen zijn voor textiel, wordt het in de EU vooral in de vorm van kleding (81%) geconsumeerd door haar burgers.

• De wereldwijde textielproductie is tussen 2000 en 2015 bijna verdubbeld en de consumptie van kleding en schoeisel zal tegen 2030 naar verwachting met 63% stijgen.

• Dat kledingstukken steeds korter worden gebruikt alvorens ze worden weggegooid, draagt het meest bij aan overproductie en overconsumptie. Dit wordt aangestuurd door de fast fashion-industrie, waarbij consumenten worden verleid om telkens nieuwe, trendy kledingstukken van inferieure kwaliteit te blijven kopen.

• Hoewel de kledingprijzen in de EU tussen 1996 en 2018 met meer dan 30% zijn gedaald ten opzichte van de inflatie, zijn de gemiddelde huishouduitgaven voor kleding gestegen. Meer stuks voor minder geld dus.

• Parallel met deze niet aflatende groei blijven de negatieve effecten op natuurlijke hulpbronnen, water, energieverbruik en het klimaat toenemen. De groeiende vraag naar textiel wakkert het inefficiënte gebruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen aan, waaronder de productie van synthetische vezels uit fossiele brandstoffen. Denk ook aan het vrijkomen van microplastics uit synthetisch textiel en schoeisel tijdens alle fases van hun levenscyclus.

• Het lineaire model, dat je kunt samenvatten als ’take, make, waste’, is momenteel nog de norm. Dit staat tegenover een circulair model, dat focust op hergebruik, reparatie en vezel-tot-vezel-recycling van textiel.

Sociale impact

• Binnen de complexe, mondiale textielketen worden er heel wat mensenrechten geschonden. Vaak verdienen textielarbeiders geen leefbaar loon en moeten ze werken in gevaarlijke en ongezonde omstandigheden.

• Deels zijn deze sociale uitdagingen een gevolg van de druk om de productiekosten zo laag mogelijk te houden om tegemoet te komen aan de vraag van de consument naar betaalbare producten, zonder te raken aan de winst van de modebedrijven zelf.

• Kinderarbeid is in de kledingindustrie schering en inslag. Zowel op katoenplantages als in leerlooierijen en fabrieken worden er nog steeds kinderen tewerkgesteld.

• Aangezien de laagbetaalde arbeidskrachten in de textielsector voor het merendeel uit vrouwen bestaan, is de verbetering van de duurzaamheid van de toeleveringsketen ook sterk gelinkt aan de strijd voor gendergelijkheid.

Wat wil de EU concreet aanpakken?

• Er wordt geschat dat meer dan 80% van alle milieueffecten van een product wordt bepaald tijdens de ontwerpfase. Een goed ecodesign, waarbij nagedacht wordt over de kwaliteit, mogelijkheid tot reparatie en hergebruik, is dus essentieel stelt de Commissie.

• De Commissie wil dat er zo veel mogelijk met gerecycleerde vezels wordt gewerkt in plaats van met nieuwe materialen. Er zal een minimumgrens voor het gebruik van gerecycleerd materiaal worden vastgelegd. Ook zal de Commissie samenwerken met de sector om circulaire bedrijfsmodellen op te schalen en hergebruik en reparatie te promoten.

• De Commissie wil afrekenen met valse groene claims over het gebruik van gerecycleerde kunststofpolymeren in kleding wanneer deze synthetische vezels afkomstig zijn van gesorteerde PET-flessen. De voorkeur wordt gegeven aan recycleren binnen dezelfde sector: PET-flessen gebruiken om opnieuw plastic voor de voedingsindustrie van te maken en oude synthetische kledingstukken omvormen tot nieuwe kleding.

• Verschillende maatregelen worden voorgesteld om de hoeveelheid microplastics die in het milieu terechtkomen terug te dringen.

• De Commissie moedigt bedrijven aan om prioriteit te geven aan vezel-tot-vezelrecycling en ontmoedigt dus het mengen van textielsoorten.

• De textielproducten mogen geen schadelijke stoffen bevatten.

• De producten moeten geproduceerd zijn in omstandigheden die het milieu en de sociale rechten van de werknemers beschermen. Voor de sociale rechten verwijst de Commissie naar het wetsvoorstel rond de zorgwetplicht. Die term (ook bekend als due diligence) slaat op de verantwoordelijkheid van bedrijven om wantoestanden zoals kinderarbeid, slechte werkomstandigheden of milieuvervuiling uit hun productieketens te weren.

• Consumenten moeten beter geïnformeerd worden en beter worden beschermd tegen greenwashing.

• De Europese Commissie breidt de lijst die aangeeft welke claims bedrijven wel en niet mogen maken uit. Zo mogen bedrijven geen vage milieuclaims meer maken. De Europese Commissie geeft als voorbeelden ‘milieuvriendelijk’, ‘eco’ of ‘groen’ of ‘klimaatneutraal tegen 2030’. Enkel duidelijke, transparante communicatie over de materialen en productiemethodes wordt toegestaan.

• Het wordt ook strafbaar om een duurzaamheidsclaim te maken over een geheel product, wanneer het in feite maar gaat over een onderdeel van het product. Is een T-shirt gemaakt van biologisch katoen, maar geproduceerd in slechte arbeidsomstandigheden? Dan is het geen duurzaam product en mag het ook niet zo genoemd worden.

• Bedrijven mogen ook geen gebruik meer maken van een ‘vrijblijvend duurzaamheidslabel’, waarbij geen controle plaatsvindt door een externe partij of publieke autoriteiten.

• Om de negatieve gevolgen van fast fashion aan te pakken, zullen producenten onder meer acties moeten ondernemen om de levensduur van hun producten te verlengen. Als het voorstel wordt goedgekeurd krijgen ze verplichte ontwerpvoorschriften. De Commissie stelt het zo: ‘Driving fast fashion out of fashion’, oftewel: zorgen dat fast fashion uit de mode geraakt.

• De EU-strategie moedigt de lidstaten aan om de hergebruik- en reparatiesector op nationaal, regionaal en lokaal niveau te ondersteunen met onder andere gunstige belastingmaatregelen.

• Het verschepen van textielafval naar niet-OESO-landen zal volgens het voorstel enkel nog mogelijk zijn als er aan bepaalde voorwaarden voldaan is. Landen moeten de Commissie laten weten dat zij dit afval wensen te ontvangen en moeten aantonen dat zij in staat zijn het op duurzame wijze te beheren.

• Om te voorkomen dat textielafval bij export uit de EU ten onrechte als tweedehandskleding wordt bestempeld, stelt de strategie voor om specifieke criteria op EU-niveau te ontwikkelen. Er moet meer transparantie komen.

• Er komt een ban op het vernietigen van kledingstukken die niet verkocht zijn of die werden teruggestuurd.

• De Commissie wil producenten verantwoordelijk maken voor het afval dat hun producten voortbrengt. Ze bekijken verschillende pistes om dit mogelijk te maken. De Commissie zal de ontwikkelingen op het gebied van de productie, samenstelling en verwerking van textielafval op de voet volgen.

• De Commissie voert een digitaal productpaspoort voor textiel in. Het paspoort moet verplicht informatie bevatten over circulariteit en andere belangrijke milieuaspecten. Zo kunnen spelers binnen de circulaire keten en burgers heel gemakkelijk achterhalen hoe duurzaam een product is en hoe ze de levensduur ervan kunnen verlengen.

Wat is de volgende stap?

De voorstellen van de Commissie gaan nu naar de Raad (de lidstaten) en het Europees Parlement voor bespreking en goedkeuring. Hoewel het nog jaren zal duren vooraleer al deze voorstellen in concrete wetgeving worden gegoten, is het de bedoeling dat modemerken en textielbedrijven meteen in actie schieten om zich aan de nieuwe norm aan te passen. Als ze wachten met schakelen, kunnen ze hun kar immers niet op tijd keren en is een duurzame modesector tegen 2030 zeker niet haalbaar.

Mijlpaal

Europees parlementslid Sara Matthieu (Groen) reageerde als volgt op de strategie: ‘Circulair productontwerp maakt het rendabel voor bedrijven om over te schakelen op strategieën zoals onderhoud, hergebruik en upcycling, in plaats van productie met nieuwe grondstoffen. Dit levert bovendien meer lokaal verankerde werkgelegenheid op bij Europese kmo’s, dus goed nieuws voor onze economie.’

Wel vindt Matthieu dat er nog meer ingezet moet worden op het beëindigen van ‘de grootschalige vernietiging van textiel, elektronica en teruggestuurde pakjes in de e-commerce.’ Bedrijven moeten volgens haar ook verantwoordelijk gesteld worden voor de bescherming van het milieu en mensenrechten in de volledige productieketen.

De Europese consumentenorganisatie BEUC spreekt intussen van een ‘mijlpaal’. ‘Als we willen dat consumenten hun rol spelen in de groene transitie, dan moet de EU het hen makkelijk maken om voor duurzaamheid te kiezen. En dat is precies wat deze voorstellen doen’, concludeert directeur Monique Goyens.

‘Groene ambities, maar arbeiders worden vergeten’

De ‘Fair and Sustainable Textiles’ coalitie* reageert lauw op de ethische beloftes in de textielstrategie. Aangezien ecologische en sociale duurzaamheid twee kanten van dezelfde medaille zijn, is het volgens de organisaties een gemiste kans dat de EU-strategie zo weinig aandacht schenkt aan bindende wetten die de arbeiders beschermen.

‘De overconsumptie van kleding, schoenen en huishoudtextiel in Europa verbruikt jaarlijks 675 miljoen ton grondstoffen en slechte arbeidsomstandigheden en schendingen van de mensenrechten zijn schering en inslag in de mondiale textielindustrie. Merken en retailers hebben een aanzienlijke macht over hun productiepartners, wat leidt tot late betalingen, eenzijdige contractwijzigingen en prijzen die onder de productiekosten liggen’, klinkt het in een reactie.

‘De textielstrategie van de EU is er niet in geslaagd het kloppende hart van de textielindustrie te vatten – de mensen die onze kleren maken’, stelt Delphine Willot van Fashion Revolution. Ze looft de milieu-inspanningen, maar stelt dat de volledige textielketen pas duurzaam zal zijn als ook het recht van arbeiders om zich te verenigen wordt gerespecteerd en er meer wordt ingezet op eerlijke lonen voor de mensen die onze kleren maken.

Sergi Corbalán van Fair Trade Advocacy Offices, sluit zich hierbij aan: ‘Merken gebruiken het ongelijke machtsevenwicht tussen hen en hun leveranciers om eenzijdig inkooppraktijken in hun voordeel af te dwingen, zoals het vaststellen van inkoopprijzen die lager liggen dan de productiekosten, korte levertijden of ontwerpwijzigingen op het laatste moment. Deze inkooppraktijken drukken de marges van een fabriek, waardoor ze weinig of geen ruimte hebben om te investeren in duurzame productie of arbeidsomstandigheden, zoals een veilige werkomgeving of leefbare lonen,’ klinkt het.

‘Door het probleem van oneerlijke handelspraktijken, inkoopprijzen of leefbare lonen niet aan te pakken, mist de EU-strategie een enorm stuk van de puzzel om de textielsector circulair, eerlijk en duurzaam te maken.’

Muriel Treibich van de Clean Clothes Campaign ziet het ook als een gemiste kans dat de textielstrategie niet wordt aangewend om ambitieuzere doelen te stellen. ‘In plaats van de uitdagingen en specifieke kenmerken van de sector aan te pakken verwijst de EU-Textielstrategie slechts naar lopende beleidsinitiatieven. Miljoenen werknemers, de ruggengraat van deze mondiale textiel- en kledingindustrie, hebben meer nodig van de Europese Commissie’.

Treibich is bang dat ook deze keer het belang van een leefbaar inkomen en de verantwoordelijkheid van kmo’s niet voldoende aandacht hebben gekregen, net zoals in het voorstel rond verantwoord ondernemen (due diligence) in februari. Wat te vaag bleef in het voorstel rond de zorgwetplicht, blijft even vaag in deze strategie vinden de organisaties.