Seksuoloog Alexander Witpas: ‘Seks is niet zo mysterieus als mensen denken’

Boeken over seks bestaan er genoeg, maar Alexander Witpas gooit het in ‘Happy Sex’ over een andere boeg. De seksuoloog vertrouwt op positieve psychologie om te antwoorden op de vraag die op ieders lippen brandt: hoe kunnen we gelukkig zijn met ons seksleven?

Alexander Witpas is seksuoloog en relatietherapeut. Hij is een van de vier experten die de koppels in ‘Blind Getrouwd’ op weg helpen. In zijn nieuwe boek ‘Happy Sex’ vertelt de seksuoloog over hoe je seksueel geluk kan vinden en houden. We spreken hem over zijn visie op een gelukkig seksleven. Witpas benadrukt meermaals dat we ons niet moeten blindstaren op problemen. ‘Van problemen oplossen word je misschien minder ongelukkig, maar daarom nog niet gelukkig.’

‘Er zijn al een hele hoop boeken over seks op de markt, maar die gaan vaak over de werking van de geslachtsdelen en over problemen’, licht hij toe. ‘Je hebt natuurlijk een basiskennis nodig, maar we weten dat die aanpak toch niet bijster goed werkt om mensen gelukkig te maken met hun seksleven.’

‘Mijn methode bestaat uit positieve gevoelens creëren en zorgen voor een waardevolle connectie.’

Die focus op de positieve gevoelens valt erg op in je boek. Je schrijft dat er misschien meer aandacht moet gaan naar wat gelukkige mensen gelukkig maakt in plaats van wat ongelukkige mensen ongelukkig maakt.

Alexander Witpas: ‘Ik merk in gesprekken dat die manier van denken bijna banaal klinkt, maar eigenlijk duurt het een tijdje voor mensen echt doorhebben wat dat betekent. Proberen om niet meer ongelukkig te zijn, is niet hetzelfde als proberen gelukkiger te zijn.

In mijn boek werk ik volgens de positieve psychologie. Hameren op wat niet goed gaat, is vaak nefast voor je seksleven. Niet dat problemen oplossen vergeten moet worden, maar ik wil benadrukken dat het daar niet bij stopt. Het boek probeert een antwoord te bieden op de vraag: ‘en wat nu?’

Uit onderzoeken naar geluk blijkt dat we veertig à vijftig procent van ons geluk in eigen handen hebben. De rest ligt aan je genetische aanleg om gelukkig te zijn en de context waarin je leeft. De helft van je geluk kan je zelf verhogen, dat is niet slecht vind ik.’

Wie is het doelpubliek van ‘Happy Sex’?

Alexander Witpas: ‘Ik heb het boek bewust voor een heel ruim publiek geschreven. Heel veel boeken over seks gaan over mensen in een heteroseksuele, langdurige monogame relatie. Wat mij betreft gaat mijn boek veel ruimer en kunnen eigenlijk alle mensen met een seksleven er iets aan hebben: of je nu een relatie hebt of single bent, monogaam bent of meerdere partners hebt, heteroseksueel, biseksueel of homoseksueel bent.

Ik heb ook zeer bewust geen onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. Heel wat boeken over relaties en seks geven adviezen voor vrouwen en adviezen voor mannen, vanuit het idee dat die anders omgaan met hun seksbeleving. Dat is gewoon onzin. (lacht)

Naast het biologische onderscheid, zijn er kleine verschillen waar te nemen. Studies over masturbatie tonen bijvoorbeeld aan dat dat mannen er jong aan beginnen en de frequentie afneemt naarmate ze ouder worden, terwijl vrouwen er vaak later mee starten, maar de groep vrouwen die masturbeert wel toeneemt op latere leeftijd.

Toch blijft het belangrijk te onthouden dat de verschillen tussen individuen groter zijn dan de verschillen tussen de seksen. ‘Het kan niet anders dan mislopen tussen ons, want mannen willen het zus en vrouwen willen het zo.’ Als je zo denkt, kan het niet anders dan spaak lopen. Het verschil tussen mannen en vrouwen is dus niet relevant voor dit onderwerp. Dat mensen individueel wel erg van elkaar kunnen verschillen, is daarentegen wél relevant. Een boutade, maar het klopt ook gewoon.’

Er heersen heel wat vooroordelen over seks en relaties. Welke kom jij vaak tegen?

Alexander Witpas: ‘Mensen denken vaak in clichés en dat is niet zo raar. Ik moet daar zelf ook op letten. We hebben allemaal scripts in ons hoofd waar we op terugvallen als we het even niet zo goed weten. Die scripts stroken niet noodzakelijk met de werkelijkheid en zijn dus ook niet nuttig als we over seks praten.

Vooroordelen zijn geen drama, maar we moeten er ons bewust van zijn. De meeste mensen willen graag een seksleven en willen daar graag gelukkig mee zijn. Er zijn drie manieren waarop mensen meestal nadenken over dit vraagstuk:

1. Het romantische model. In dit geval denken mensen dat ze iemand zullen ontmoeten waar het super goed mee klikt en waar ze hun hele leven gelukkig mee zullen zijn omdat ze ongelooflijk goed samen passen. Ze zijn in de waan dat de verliefdheid tussen hen voor eeuwig zal blijven duren. Dat is uiteraard niet zo. Je kunt niet voor heel je leven blijven rekenen op die hevige verliefdheid van in het begin.
2. De tweede optie is omgekeerd aan het eerste en noemt men het fatalistische. In dit geval wordt ervan uitgegaan dat sleur onvermijdelijk is en je je daar maar bij moet neerleggen. Als de vonken niet vanzelf komen, is het de moeite niet.
3. Nummer drie is het probleemoplossende model. Dat is heel typisch voor onze maatschappij. Er is iets mis? We definiëren wat er mis is en lossen vervolgens het probleem op. Dit model gaat ervan uit dat we problemen sowieso kunnen oplossen als we heel erg ons best doen. Eigenlijk werkt dat ook niet om een gelukkig seksleven te krijgen. (lacht) Je energie volledig stoppen in het oplossen van problemen zorgt er niet voor dat je gelukkig wordt. In het beste geval heb je geen problemen meer.

Ik wil met mijn boek die drie patronen doorbreken. Het hoeft niet moeilijk te zijn om gelukkig te zijn met je seksleven en je kunt er wel degelijk iets aan doen.

Kunnen de mensen die bij jou over de vloer komen voor relatietherapie inschatten waarom ze worstelen met hun seksleven en praten ze daar spontaan over?

Alexander Witpas: ‘Er zijn soms mensen met een geheim waar ze in eerste instantie niet over durven vertellen. Maar wat veel vaker voorkomt, is dat mensen niet snappen of vatten wat er aan de hand is. Dat is heel menselijk. In relatietherapie zie ik vaak koppels die elkaar dingen verwijten. Ze geraken er gefrustreerd door. Zo komen ze in een gedachtepatroon terecht waarin ze denken dat hun partner zich expres zo gedraagt of met opzet dingen achterhoudt.

Mijn ervaring leert me dat die partner ook niet weet waarom het zo moeilijk gaat en hoe het beter kan worden. We hebben als mens maar een beperkt zicht op wat we doen en waarom we dat doen. Mensen begrijpen hun eigen gedrag niet altijd even goed. Als je partner iets doet dat jij onaangenaam vindt, gedraagt die zich dus meestal niet expres ‘vervelend’.

Wat ik interessanter vind, is dat we er niet bij stilstaan wanneer iemand iets doet dat wél werkt of dat je wel seksueel stimulerend vindt. Nadenken over je sterktes is nochtans veel belangrijker voor je seksleven en de rest van je menselijke relaties. Maak het niet te afgebakend, zoals ‘ik ben goed in orale seks’, maar kijk naar wat daarachter schuilt. Kan je goed luisteren en ben je een organisatorisch talent? Heel goed, pas dat toe op je seksleven.

Wat je gelukkig maakt in je seksleven verschilt in grote lijnen weinig van wat je voor de rest ook gelukkig maakt. Dat vergeten mensen al eens omdat ze denken dat seks iets heel speciaals is. Eigenlijk is het dat niet. Seks als groot mysterie? (lacht) Helemaal niet. Je hoort vaak dat mensen de raarste dingen doen omwille van seks, maar dat is relatief. Mensen doen veel gekkere dingen voor geld of roem.

Denk je dat mensen in een langdurige relatie, waarbij de zin in seks een knauw heeft gekregen, er te snel de brui aan geven?

Alexander Witpas: ‘Je hebt vaak koppels die geen acute problemen ervaren in hun relatie, maar die wel aanvoelen dat er iets mist. Ze halen niet meer zoveel uit hun seksleven als vroeger. Er zijn typische momenten waarop dat voorvalt, zoals wanneer de eerste verliefdheid over is, er kinderen komen, verbouwingen aan de gang zijn, of andere breuklijnen zich voordoen.

Wanneer je leven op z’n kop staat, kan het zijn dat je seksleven uit z’n haak schiet. Kan ik daar een lijstje kant-en-klare tips & tricks voor geven? Neen, psychologie is geen goochelact. Maar positieve psychologie heeft ons heel wat geleerd over hoe we gelukkig kunnen zijn, zonder vaste checklist af te werken. Er zijn een aantal vaste ingrediënten, maar mensen moeten in hun relatie uitvissen wat er voor hen persoonlijk werkt. En dan bedoel ik niet alleen wat voor hen als individu werkt, maar ook in verhouding tot andere mensen.

Maar wat als je niet (meer) opgewonden geraakt?

Alexander Witpas: ‘Je kunt niet eisen van jezelf dat je opgewonden geraakt en dan boos op jezelf zijn omdat dat niet werkt. Wat wel kan is jezelf de ruimte geven om opgewonden te geraken. De kans om zin in seks te krijgen kan je met vijfennegentig procent verhogen. Als we niets zouden doen waar we niet spontaan zin in hebben, zou er weinig gebeuren in onze wereld. Voor alle dingen waar je waarde aan hecht – zoals een seksuele relatie met je geliefde – is het belangrijk om een context te creëren.

Dat idee dat je enkel iets doet wanneer je daar spontaan zin in voelt, is een aangeleerde hulpeloosheid. Pas op, ik vind niet dat mensen seks moeten hebben tegen hun zin. Helemaal niet, dat is het slechtste wat je kunt doen. Door seks te hebben zonder opwinding, kweek je seksuele disfuncties.

Maar als je een relatie hebt, waarin de uitgesproken of onuitgesproken afspraak is dat je seks hebt met elkaar, dan heb je wel een verantwoordelijkheid om daarmee aan de slag te gaan en samen te proberen om gelukkig te zijn met jullie seksleven. Seks is een manier van contact maken en samen iets beleven op een unieke manier.

En wanneer de sleur op de loer ligt…

Alexander Witpas: Is sleur de grote boosdoener? Ik denk van niet. Het is niet zo dat wanneer die verliefdheid voorbij is, alles meteen slecht moet gaan. Mensen leren dingen van elkaar en ze bouwen gewoontes en patronen op waar ze tevreden mee zijn. Ze leren van elkaar wat de ander fijn vindt.

Routines zijn niet per se slecht, want als die routines werken, dan kan je daar heel lang een gelukkig seksleven mee hebben. Het probleem is net dat die routines soms niet werken en dat wordt vaak pas duidelijk wanneer de verliefdheid voorbij is. Als je routines hebt waarbij je enorm opgewonden wordt, dan is dat net heel goed.

Er gebeuren vaak dingen in je leven waardoor je routine in elkaar valt als een kaartenhuisje. En als je dan geen nieuwe routines ontwikkelt, dan word je ongelukkig in je seksleven. Dat is een cruciaal punt. Je moet opnieuw uitvissen hoe je seksueel gelukkig kunt worden. De meeste mensen doen die moeite, spreken erover met hun partner, proberen dingen uit en dan komt het wel terug goed. Maar soms wil je niet of lukt het niet.

Een gelukkig seksleven, wanneer de verliefdheid voorbij is, valt niet custom made uit de lucht. Je kunt er niet even voor gaan shoppen. Laat die ontevredenheid niet te lang aanslepen.

Hoe heb je #MeToo ervaren als seksuoloog?

Alexander Witpas: ‘Ik vind het schitterend dat vrouwen naar voor durven komen met hun verhalen en echt gehoord worden. Waar ik minder enthousiast van wordt is de duiding van seksueel overschrijdend gedrag in de media.

Het codewoord is ‘consent’, toestemming. Ik heb de metafoor met het kopje thee heel vaak zien passeren. Het komt erop neer dat je een kopje thee aanbiedt en dat de persoon die het kopje thee aangeboden krijgt kan weigeren, accepteren of van gedachte veranderen.

Het wordt heel simpel voorgesteld. Dat is goed bedoeld als leidraad om een probleem waar mensen mee worstelen op te lossen, maar eigenlijk kan je thee niet vergelijken met seks en is de metafoor dus amper bruikbaar. Je kunt niet alles wat cultureel, maatschappelijk en gevoelsmatig verbonden is aan seks en het initiëren van seks vergelijken met het aanbieden van een drankje. Stel dat je dezelfde gevoelens zou hebben bij het drinken van thee als bij het hebben van seks, dan zou het drinken van thee ook niet zo simpel zijn.

Je hebt natuurlijk mensen die willens en wetens grenzen overschrijden. Die weten eigenlijk wel dat de ander niet instemt, maar ze negeren dat expres. Dat is nooit oké, dat is grensoverschrijdend gedrag. Maar er is ook een groep mensen die dat initiatief nemen wil vermijden omdat ze niet weten hoe dat moet. Dan zit je in de penarie, want als er niet duidelijk gevraagd wordt naar seks, kan de ander ook niet duidelijk reageren.

Heb je dan tips om het initiëren van seks gemakkelijker te maken?

Alexander Witpas: ‘Voor bevredigende seks heb je een kwaliteitsvolle connectie nodig. Je zou er in eerste instantie naar moeten streven om zo’n connectie te creëren. Niet alleen in een langdurige relatie, maar ook met iemand die je misschien nog maar net hebt ontmoet. Als je seks wil met iemand, moet je openstaan voor wat er in de ander omgaat, daar aandacht aan besteden en dat respecteren. Probeer de andere partij te helpen en zorg ervoor dat je elkaar kan vertrouwen.

Initiatief nemen is gewoon niet simpel. Dat komt omdat het te maken heeft met het hersendeel dat zich ontfermt over hechting, veiligheid en vertrouwen. Seks vragen is je kwetsbaar opstellen en dus best eng. De persoon waar je seks mee wil kan positief, onduidelijk of afwijzend antwoorden. Een onduidelijke reactie of een afwijzing zijn allebei moeilijk om mee om te gaan. En dat geldt evenzeer voor de andere partij, want duidelijk zeggen dat je seks wilt, of dat je het niet wilt, is ook akelig.

In een relatie kan je hierover afspraken maken. Je kan aangeven aan je partner op welke manieren je het fijn vindt dat er seks geïnitieerd wordt. Praat er open over, zodat je in de toekomst op een fijne, duidelijke manier kan aangeven dat je seks wil. En bespreek ook hoe je kunt reageren. Je bent niet verplicht om initiatief in het duister te laten.

En wat met one-night stands of seks tijdens de beginfase van het daten?

Alexander Witpas: Er wordt vaak zwart-wit geschreven over liefde en seks bij koppels versus mensen die geen vaste relatie hebben. Ook met mensen die je (nog) niet zo goed kent, heb je een microrelatie. Bijgevolg zijn de dingen die je van elkaar verwacht niet zo anders als bij koppels. Je wil open kunnen communiceren, speelsheid, een leuke en bevredigende ervaring.

Dat er veel minder tijd is en minder informatie om dat voor elkaar te krijgen, wil niet zeggen dat het onmogelijk is. We moeten trouwens af van het idee dat mensen in vaste relaties elkaar altijd perfect snappen en aanvoelen – soms leven mensen al jaren naast elkaar – en dat mensen die buiten relaties seks hebben enkel oppervlakkige contacten hebben. Een hele hoop mensen hebben losse seksuele contacten niet puur en alleen om klaar te komen. Anders zouden ze beter masturberen. Ook zij willen een connectie hebben met hun sekspartners.

In dit geval heb je de vaardigheid om met weinig info tot een bevredigende ervaring te komen nodig. Je kan een roman schrijven of je kan een kortverhaal schrijven en met beide versies kan je iemand raken. Een kortverhaal is niet noodzakelijk gemakkelijker om te schrijven dan een boek.

Een thema dat in verlengde van #MeToo vaak ter sprake kwam, is onbevredigend seksueel contact waar een van de beide partijen achteraf spijt van heeft.

Alexander Witpas: ‘Dit soort type seks is geen aanranding of verkrachting, maar het is niet aangenaam natuurlijk. Het kortverhaal ‘Cat Person’ (het New Yorker-stuk ging viraal, nvdr.) gaat daarover. Ik denk trouwens niet dat dat een nieuw fenomeen is. Internet daten, smartphones, chatten of porno hebben er volgens mij niet voor gezorgd dat er meer onbevredigende seks is. Dat is gewoon van alle tijden.

Alsof je bij seks altijd op voorhand weet hoe je het zal ervaren en wat je er achteraf van zal vinden. Dat weet je eigenlijk nooit over nieuwe ervaringen en dus ook niet bij seks. Het kan best zijn dat het eens tegenslaat. Dat hoeft nog geen seksueel geweld te zijn. Wanneer er door een van de partijen bewust een grens wordt overschreden, krijgen we uiteraard een heel ander verhaal.

Ik wil ook even opwerpen dat seks voor mannen ook kan tegenvallen. Daar wordt heel vaak karikaturaal over gesproken. Het wordt voorgesteld alsof mannen altijd iets halen uit seks. Dat is uiteraard niet zo. Alsof mannen geen innerlijk hebben, slechts een lichaam zonder bewustzijn. Mannen kunnen ook eenzaam zijn, kunnen ook een slechte ervaring hebben met seks, kunnen ook verkracht worden. In Vlaanderen zijn er een kwart miljoen mannen slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daar hoor je amper van.

Het klinkt misschien moralistisch, maar waarden zijn erg belangrijk. Daarmee bedoel ik dat je als individu moet weten wat je wil van je seksleven. Mensen weten niet altijd wat ze van seks verwachten en zijn dan na seksuele contacten soms ontevreden. Er is een onderzoek geweest naar ‘hook-up culture’, waaruit bleek dat – wat een verrassing – mensen die graag avontuur in bed hebben daar gelukkig van worden en mensen die minder avontuurlijk zijn op seksueel vlak er ongelukkig van worden. Dat is allemaal heel logisch en heeft te maken met zelfkennis.

Als je je horizonten wil verkennen, naar avontuur verlangt en wil experimenteren, moet je geen vaste relatie aangaan met iemand die vooral op zoek is naar de stabiliteit van een gezinsleven. En ook hier moet je niet in genderclichés denken en ervan uitgaan dat vrouwen willen settelen en mannen op zoek zijn naar avontuur.

Als uitsmijter drukt Witpas ons nogmaals op het hart dat streven naar seksueel geluk méér is dan moeilijkheden wegwerken.

‘Ik hoop dat mensen nu niet onthouden dat ze problemen niet moeten oplossen. Natuurlijk moet je problemen aanpakken, maar stop daar niet. Ik ben aan het preken, maar je kunt ook echt gelukkig worden met je seksleven!’