‘Promising Young Woman zou op elke middelbare school vertoond moeten worden bij wijze van waarschuwing’

‘De makers hebben Promising Young Woman gelabeld als thriller. Dat is niet onterecht en tegelijk is het hallucinant’, schrijft journalist Mare Hotterbeekx. Of hoe een film genadeloos én grappig afrekent met rape culture, slutshaming en het nice-guy-syndroom.

Een vrouw zit stomdronken op een barkruk, nauwelijks in staat om zichzelf recht te houden. Ze draagt kleren die mensen weleens dragen als ze op café gaan: kort rokje, diepe decolleté, lippen braaf getransformeerd tot ‘de perfecte pijpmond’. Een man benadert haar. ‘Gaat het? Zal ik je naar huis brengen?’. De vrouw in kwestie is nauwelijks tot wandelen in staat. Ze wankelt op haar torenhoge hakken. Haar blik is troebel, verdwaasd, verdwaald.

De man neemt haar mee in de taxi om haar thuis te brengen. Thuis, dat is in de praktijk zijn eigen huis. Hij giet haar glas ongevraagd nog eens vol. Met alcohol, welteverstaan. Dat is duidelijk wat ze nodig heeft: nog meer alcohol. Hij kust haar op de mond. Zij reageert nauwelijks. Hij zegt haar dat ze mooi is. Zij lijkt het bewustzijn te verliezen. ‘Ik moet slapen’. Hij ziet dat als een hint. Brengt haar naar zijn slaapkamer. Begint haar daar te betasten. Zij protesteert. ‘Wat doe je?’. Hij daalt af richting haar borsten. ‘Wat doe je?’. Hij trekt haar slipje uit. ‘Wat doe je?’. Hij gluurt tussen haar benen.

Plottwist.

De vrouw in bed is broodnuchter. ‘Waar denk je dat je in godsnaam mee bezig bent?’. De man schrikt zich een ongeluk. Hoe kan dit? Dit willoze wezen waaraan hij zich wilde vergrijpen, blijkt zowaar een nog functionerend brein te hebben. Tegenvaller, hij dacht nochtans dat hij alle hersenencellen succesvol verdoofd had. ‘I’m a nice guy’, zo verdedigt hij zich. ‘Ik dacht dat we een connectie hadden. Ik zou willen dat je vertrekt.’

Promising Young Woman zou op elke middelbare school vertoond moeten worden bij wijze van waarschuwing.

Dat is de openingsscene van Promising Young Woman, een zwartkomische prent over een vrouw, Cassie Thomas, die haar leven wijdt aan het wreken van de verkrachters van haar beste vriendin. De film is grappig, maar ook genadeloos. Hij brengt doeltreffend in beeld wat veel vrouwen meemaken. De makers hebben de film gelabeld als thriller. Dat is niet onterecht en tegelijk is het hallucinant. Het is een film die ze eigenlijk in elke middelbare school zouden moeten vertonen. Als voorlichting, of, jammer genoeg, als waarschuwing.

Te beginnen met het plot. Nina, de beste vriendin van het hoofdpersonage, wordt verkracht. Er zijn getuigen. Er zijn videobeelden die de school rondgaan. Er wordt een klacht neergelegd bij de decaan en de politie. Die acht het een woord-tegen-woord-situatie. Het slachtoffer is iemand die graag dronk en regelmatig met mannen in bed belandde. Ze heeft het, met andere woorden, vast zelf gezocht. En ‘iedereen is onschuldig tot de schuld bewezen is.’ Het gevolg? De daders gaan fluitend verder met hun leven. Ze maken zichzelf wijs dat er niets ergs gebeurd is. Ze gaan dat na verloop van tijd effectief zelf geloven.

Daar valt een hele hoop over te zeggen. Het illustreert hoe onze samenleving nauwelijks wakker ligt van verkrachting, bijvoorbeeld, zoals mijn collega Nathalie Le Blanc al klaar duidelijk uitlegt in dit veelgedeelde opiniestuk. Dat heeft uiteraard impact op de manier waarop daders bestraft worden. Of beter, ongestraft blijven. De kans op een veroordeling na een verkrachting of aanranding is ongeveer even groot als de kans dat je op een dag verandert in een eenhoorn: verwaarloosbaar. Ruim 90 procent van de seksuele misdrijven wordt niet gerapporteerd. Van de misdrijven die wel gerapporteerd worden, wordt 44 procent geseponeerd, 13 procent draait uit op een veroordeling. De kans dat je in dit land gestraft wordt na een verkrachting, is dus ongeveer 1,3 procent.

Laat ons daarom even focussen op het luikje preventie. Voorkomen is immers beter dan genezen. In de film stelt een van de verkrachters dat ‘valselijk beschuldigd worden van verkrachting de ergste nachtmerrie is van elke man’. Hoewel de kans dat dat gebeurt oneindig veel kleiner is dan de kans dat een vrouw effectief verkracht wordt, is die uitspraak wel symbolisch voor hoe deze problematiek voor veel mannen een ver-van-hun-bed-show lijkt. Verkrachters, zo redeneren ze, zijn slechte mensen. Het zijn onbekenden die vrouwen hardhandig van haar fiets sleuren in een donker steegje. Die pillen in haar drankje doen en haar zo verdoven. Het zijn mannen die ondanks geroep en getier op hun slachtoffer blijven inbeuken. Het zijn monsters waarin je jezelf niet herkent, laat staan wil herkennen. De soort verkrachtingstaboes doet de werkelijkheid geweld aan. Die is zoals steeds een pak genuanceerder.

Verkrachters zijn niet altijd monsters, het zijn vaak mensen die we kennen.

Slechts 14 procent van de verkrachtingen gebeurt door een onbekende. Verkrachters zijn onze partners of ex-partners (46,7 procent). Het zijn onze vrienden (7,8 procent), onze familieleden (4 procent), onze collega’s (10,4 procent) of andere kennissen (17 procent). Het zijn doorgaans geen monsters, het zijn mensen. Mensen die soms hardhandig, maar heel vaak per ongeluk grenzen overschreden. Misschien hoorden ze jouw ‘nee’ niet goed. Misschien dachten ze dat je toestemming gaf door bij hen in bed te stappen. Misschien verwarden ze een aarzeling met een toegeving. Misschien was jouw terughoudendheid voor hen een trigger. Misschien vonden ze dat ze recht hadden op jouw lichaam, louter door je aanwezigheid. Misschien veronderstelden ze dat de eerste ‘ja’ automatisch ook de volgende vijf ‘ja’s garandeert .

En misschien, misschien was het voor jou op dat moment te moeilijk en pijnlijk om het te bespreken. Misschien was het al de zoveelste keer dat je zoiets overkwam en dacht je dat dit nu eenmaal zo hoorde. Misschien had je de kracht niet om nóg eens nee te zeggen. Misschien gebeurde het zo snel dat je de tijd niet had om te reageren. Misschien wist je niet hoe te reageren. Misschien gaf je jezelf de schuld. Want ‘je had maar duidelijker moeten zijn’, ‘je had inderdaad maar niet bij hem in bed moeten gaan liggen’ of ‘Je had beter op jezelf moeten passen’.

En heel misschien is het niet altijd duidelijk iemands schuld. Misschien is het gewoon hoog tijd om die dialoog over dit soort zaken op een volwassen manier te voeren. Door mannen – ja, het zijn nog altijd hoofdzakelijk mannen – te onderwijzen over het belang van expliciete toestemming. Door hen te vertellen welke vreselijke dingen vrouwen meemaken. Hoe groot de kans is dat hun partner iets vervelends heeft meegemaakt. Door hen uit te leggen hoe moeilijk het is om grenzen aan te geven en op welke verschillende manieren dat allemaal kan gebeuren. En dat het in ieders belang is om dat collectieve trauma niet nog groter te maken.

Vraag bijvoorbeeld aan iemand die verstijft als je diens kleren uittrekt of alles oké is. Geef iemand de vrijheid om zich op elk moment te bedenken, ook als je kloppende erectie tegen de rand van je jeans begint te knellen. En als iemand je ooit voorzichtig, boos of beschuldigend, wijst op grenzen die overschreden werden of de seksuele integriteit die werd aangetast, wees dan nederig. Heb de moed om in de spiegel te kijken. Snoer je ego de mond, ga voorbij aan de mogelijke gevoelens van afwijzing of beschuldiging die je ervaart. Het gaat hier heel even niet om jou. Probeer eens om je in te leven in de situatie van je partner en je voor te stellen hoe het voor haar was. Doe een poging om haar te geloven in plaats van te protesteren of te minimaliseren als ze aankaart wat er volgens haar misging. Wees niet bang om fouten te erkennen en je te verontschuldigen. Het maakt van jou geen monster, wel een mens. En je redt er potentieel levens mee, zoals de film Promising Young Woman pijnlijk illustreert. Bij situaties waarin er geen sprake is van een brute verkrachting of aanranding, maar eerder van een moeilijk, pijnlijk, onomkeerbaar misverstand, kunnen begrip, erkenning en excuses een wereld van verschil maken. Ik denk dat het ieders plicht is om dat op z’n minst te proberen.