Heeft duur designspeelgoed een educatieve meerwaarde? ‘Het moet de verbeelding prikkelen, niet beperken’

Wat als je kunstenaars of architecten speelgoed laat designen? Hebben zij ook echt een andere kijk op spelen, of maken ze vooral artistieke gadgets, bestemd voor museumshops? ‘Veel speelgoed is ontworpen om kinderen bezig te houden, in plaats van ze echt te laten ontdekken.’

Wie in het weekend van 25 april naar Art Brussels gaat, kan gerust de kinderen meebrengen. Er is een kinderlounge voorzien voor koters vanaf vijf jaar. Lego of Playmobil zul je er niet vinden: de kleinsten krijgen er – naast een workshop muurschilderen of printen – Combo Toys aangeboden. Dat is een Brussels speelgoedmerk, ontworpen door kunstenaars. Het idee kwam van artdirector Rebecca Cuglietta en kunstenaar David de Tscharner.

‘Het speelgoed dat artiesten bedenken is meestal niet lineair: het heeft geen vastgelegd einddoel, zoals een puzzel. Designers maken speelgoed dat een vorm illustreert, bijvoorbeeld een dino. Bij artiesten is het resultaat open voor interpretatie.’

De Tscharner ontwierp voor Combo speelse ‘bouwpakketten’ in gerecycleerd plastic. ‘Bones lijkt op botten van een skelet, Branches op takken en Gears op machineonderdelen. Maar niet helemaal: de vorm is niet voorgekauwd. Het speelgoed prikkelt de creativiteit en verbeelding. Kinderen kunnen ermee maken wat ze willen.’

Lees ook: Ikea lanceert premiumcollectie: ‘We zijn tot het uiterste gegaan, alleen rekenen wij geen namen of expertise door’

Vleugje poëzie en mysterie

Op het jongste sinterklaasfeest bij de Brusselse ledenclub TheMerode zagen we kinderen in actie met Combo Toys. De grote hit in de speelhoek was Blah Blah, een onconventioneel taalspel bedacht door Brits kunstenaar Ryan Gander. ‘Normaal zijn de letters bij zo’n spel allemaal los, zodat je woorden kunt maken. Gander maakte een plastic set van uitgevonden woorden in het handschrift van zijn negenjarige dochter. Blah Blah is dan ook geen pedagogisch verantwoord spel waarmee je taal leert. Er is geen juist of fout, er is alleen poëzie en mysterie.’

Vergeleken met klassiek speelgoed in plastic zijn Combo Toys niet goedkoop. Een Bones-set kost 36 euro, een pakket met 33 Blah Blah-woorden 185 euro, Floris Govers’ set met 13 gestyleerde houten dieren 55 euro, het poppenhuis van Serban Ionescu zelfs 250 euro. ‘Alles wordt met de hand gemaakt in ons atelier’, zegt De Tscharner. ‘We gebruiken enkel honderd procent gerecycleerd plastic van atelier Bel Albatros. De ecologische impact blijft zo laag mogelijk, bij klassiek speelgoed is die catastrofaal.’

Zou het niet kunnen dat dit speelgoed eigenlijk vooral volwassenen aanspreekt? ‘Ik vind het belangrijk dat mijn speelgoedontwerpen aantrekkelijk zijn voor mensen van nul tot honderd jaar. Soms lijkt het speelgoed, maar zijn het meer verzamel- of esthetische objecten voor volwassen kinderen’, zegt Floris Govers. Ook Combo Toys’ Planetarium – een plastic hemellichaam dat je aan de muur kunt hangen van kunstenaar Jean-Baptiste Bernadet – is meer kunstwerk dan speelgoed. ‘De tolversie wordt vaak gekocht door volwassenen, die het op hun bureau zetten. Ideaal om te ontspannen. Of om mee te spelen, terwijl je telefoontjes doet.’

Lees ook: Tijdloos Knoll-model: het verhaal achter de elegante ontwerpen van designer Florence Knoll

Bauhausspeeltjes

Kunstenaars die speelgoed ontwerpen: er gaat een best lange traditie aan vooraf. Paul Klee maakte poppen, Pablo Picasso en Alexander Calder speelse sculpturen voor kinderen, Enzo Mari een bouwdoos met houten dieren. Renate Müller werd bekend om haar prachtige speelgoedknuffels, Alma Siedhoff-Buscher om haar blokkenspel dat ze in 1923 ontwierp voor Haus Am Horn in Weimar. Het Bauhaus maakte die kleurrijke set eerst zelf, sinds 1977 produceert het Zwitserse Naef het constructivistische bouwpakket (154 euro). Het merk vervaardigt ook de prachtige trekpop van Bauhaus’ Margaretha Reichardt (206 euro). Al is die meer modernistische muurdecoratie dan speelgoed om uren mee te slijten.

Poppen fascineren ook de Gentse architect Paul Robbrecht – bekend van het Brugse Concertgebouw en de Gentse Stadshal. Hij ontwierp voor zijn kleinkinderen een opvouwbaar poppentheater dat Valerie Objects in productie nam. ‘Ik maakte er ook een set poppen in sneldroogklei bij. Alle poppenkleertjes naaide ik zelf. Twee van mijn hemden heb ik ervoor opgeofferd. De blinkende stofjes kocht ik in een Turkse winkel in de Gentse Sleepstraat’, vertelde hij ons toen het theater gelanceerd werd in 2017.

Mooi in het interieur

Toch doet deze renaissance van designerspeelgoed ook vragen rijzen: is het een meerwaarde voor het interieur van de ouders, of heeft ook het kind er ook iets aan? ‘Het speelgoed dat kinderen krijgen zegt in de eerste plaats iets over de ouders’, zegt de Nederlandse pedagoog Marianne de Valck. Jarenlang informeerde ze ouders over de link tussen speelgoed en ontwikkeling via haar Adviesbureau Spelen en Speelgoed. ‘Of je nu kiest voor speelgoed met lichtjes, beweging of geluid, of alleen architectonisch mooi en verantwoord houten speelgoed koopt: het maakt je geen betere of slechtere ouder.’

De hamvraag volgens De Valck is immers wat je kind ermee mag doen. ‘Als je het enkel als sieraad in de woonkamer wilt zetten, maar je kind mag er niet aankomen, dan is het geen speelgoed meer. Het belangrijkste is om je kind zijn spel te laten scheppen, liefst met een ruim aanbod. Een kind dat enkel Lego krijgt, is even beperkt als kinderen met louter designerspeelgoed.’

Wereld verzinnen

House of RoRo is een speelse meubellijn voor kinderen die de Belgische architect Anne-Sophie Rosseel lanceerde vanuit de VS. ‘Ik wilde ontwerpen maken die niet alleen praktisch en bouwkundig interessant zijn, maar ook educatief en analoog. Al te vaak is speelgoed ontworpen om kinderen bezig of afgeleid te houden, in plaats van ze echt te laten ontdekken. Speelgoed en meubelen die ontworpen zijn door kunstenaars en architecten zijn zelden puur commercieel gedreven. De focus ligt meer op de emotie die ze oproepen, zoals bij een kunstwerk of een interessante ruimte.’

Van een puzzelachtige assemblage tot een handgeschilderd slakkenpad over de Riva-tafel: de meubelcollectie van House of RoRo zit vol speelse elementen zonder ooit kinderachtig te worden. ‘Dat ouder en kind samen hun eigen meubel in elkaar kunnen puzzelen, vind ik misschien wel het mooiste aspect van onze ontwerpen’, zegt Rosseel. Inspiratie haalde ze bij de Italiaanse designer-kunstenaar Enzo Mari. Hij noemde kinderkamers ‘stortplaatsen, volledig gevuld met dingen die het kind worden opgedrongen’.

‘Speelgoed zoals we dat vandaag kennen, verdwijnt vaak snel in een hoek of gaat al op de eerste dag kapot’, zegt ze. ‘Ondertussen kunnen kinderen urenlang spelen met een simpele kartonnen doos. Spelen is ontdekken – een goed ontworpen object zou de verbeelding moeten prikkelen, niet beperken.’

‘Verrijkend speelgoed hoeft inderdaad niet veel te kosten’, beaamt Marianne De Valck. ‘Je kunt met goedkopere materialen veel verzinnen, en je kunt ook heel wat spelmateriaal uitlenen in spelotheken.’ Er is geen gouden regel voor ‘juist speelgoed’, vertelt de pedagoog. ‘Elk kind heeft zijn eigen noden.’

Hoe speelgoed eruitziet, zal wel het meest bepalen hoe je kind ermee speelt. Een brandweerauto inclusief stickers, lichtjes en geluidjes is veel meer afgebakend dan een houten wagen waarbij het kind zelf nog de geluiden en de invulling moet verzinnen.’ De abstracte vormen van kunstzinnig speelgoed kunnen met andere woorden de fantasie extra stimuleren. ‘Het daagt kinderen uit om hun eigen wereld te verzinnen.’

Lees ook: Binnenkijken in een moderne vierkantshoeve: ‘De patio heeft iets weg van een geheim pleintje in een mediterraan dorp’