‘Vrouwen empoweren is van levensbelang voor de toekomst van chocolade’

Anne-Marie Yao, een van de initiatiefnemers van de Women School of Leaderschip in Ivoorkust, pleit voor eerlijke lonen voor cacaoboeren. Een belangrijke strategie is vrouwen uit rurale gebieden opleiden en empoweren.

Anne-Marie Yao werkt voor Fairtrade Africa, specifiek als regionale cacaomanager. Ze kent de wereld van cacao op haar duimpje en is zich bewust van de problemen in de sector. Samen met haar collega’s van Fairtrade International en Fairtrade Belgium probeert ze komaf te maken met de aanhoudende armoede bij West-Afrikaanse cacaoboeren.

Hoe is het gesteld met vrouwenrechten in Ivoorkust?

YAO: Het grootste probleem is dat vrouwen op het platteland amper scholing hebben genoten. Als je niet kunt lezen en schrijven, is het moeilijk om je eigen rechten te kennen. Er is dus een grote nood aan educatie. Niet alleen een basiseducatie, zoals alfabetisering, maar ook ontdekken welke rechten je hebt als vrouw is van levensbelang.

Er zijn wettelijke en organisatorische initiatieven om vrouwenrechten hoger op de agenda te plaatsen, maar zolang vrouwen in rurale gebieden daar niet van op de hoogte zijn, blijven we ter plaatse trappelen. Wanneer ouders minder geld hebben en moeten kiezen welke kinderen naar school mogen, kiezen ze vaak de jongens. Omdat de cacaoboeren arm zijn, blijven de meisjes ongeschoold. Daarom zetten we in op bewustwording en empowerment.

Hoe moeten we de rol van vrouwen in de cacaoproductie zien?

YAO: Er zijn achttien stappen in de cacao-industrie. Van het oogsten, openen van de cacaopeulen en het drogen van de cacaobonen tot de opslag en het onderhandelen. Vrouwen zijn momenteel aanwezig in vijftien van deze stappen, maar in drie ervan niet. Ze zijn afwezig wanneer de financiële transacties gebeuren en de contracten getekend worden. Dit wil zeggen dat ze geen controle hebben over de handel. Daarom leggen we in de Women’s School of Leadership uit welke rol ze kunnen spelen in dat deel van de industrie en waarom dat belangrijk is.

De coöperatie werkt beter wanneer er genderevenwicht is. Mannen en vrouwen die samenwerken op alle niveaus werpt z’n vruchten af.

Welke kansen krijgen ze dankzij de Women’s School of Leadership

YAO: We beginnen altijd met persoonlijke ontwikkeling en het uitleggen van mensen- en vrouwenrechten. Daarna doen we uit de doeken wat eerlijke handel wil zeggen. Zo bereiden we hen voor op de concrete managementlessen. Je stoomt hen klaar door hun zelfzekerheid op te krikken. Aan het begin van de opleiding waren de meeste vrouwen heel verlegen, maar aan het einde van het programma spraken ze zelfzeker een zaal toe. Hun echtgenoten waren erg onder de indruk.

Het is niet alleen een kwestie van mannen die vrouwen toelaten om bij te dragen aan de financiële onderhandelingen, maar we willen vrouwen ook tonen dat ze hun huishoudelijke taken kunnen delen met mannen. Samen voor de kinderen zorgen en een huishouden bestieren, zorgt ervoor dat vrouwen meer tijd hebben voor hun werk. Meer en meer realiseren vrouwen in West-Afrika dat dit een optie is. Omdat er interesse getoond wordt in vrouwelijk ondernemerschap, zijn de vrouwen heel enthousiast om de lessen in praktijk om te zetten.

In de school leggen we uit waarom het goed is voor de vrouwen zelf, voor hun kinderen en voor de inkomsten. Dit is ons eerste pilootproject, maar we hebben veel mooie verhalen. Een van de vrouwen uit ons project had recht op land van haar familie. Haar oom had het haar afgenomen, omdat ze niet wist dat ze er recht op had. Dankzij onze opleiding besefte ze dat ze het land kon terug eisen en zelf een cacaoplantage managen. Samen met de lokale autoriteiten is ze erin geslaagd om haar land terug te krijgen.

De vrouwen hebben zelf de problemen geanalyseerd en kennen de gemeenschap heel goed. Hen een actieve rol geven is dus veel beter dan gewoon geld toestoppen. Op lange termijn hebben ze er veel meer aan dat ze weten hoe ze moeten onderhandelen.

Waarom volgen ook mannen lessen in de school?

YAO: Daar is een culturele reden voor. We hebben ook mannen opgeleid omdat we willen dat andere mannen ontvankelijk zijn voor opleidingen voor vrouwen. Als je mannen betrekt, snappen ze beter waarom we het doen en dat er ook voor hen plaats is. We tonen dat het gaat om samenwerken en dat ze er allemaal beter van worden. Als de vrouwen na een opleiding teruggaan naar hun gemeenschap, zonder mannen die ook weten waar het over gaat, wordt er niet naar hen geluisterd. Omdat we mannelijke ambassadeurs hebben, die inzien hoe belangrijk female empowerment is, heeft hun verhaal wel impact op de gemeenschap.

We creëren een platform voor vrouwen en zorgen ervoor dat wat ze zeggen ook gehoord wordt.

In welke zin is die empowerment van vrouwen van belang voor de gemeenschap?

YAO: Voor de toekomst van de chocolade is het empoweren van vrouwen heel belangrijk. Vrouwen staan in West-Afrika nog steeds voor het grootste deel in voor de educatie van de kinderen. Het geeft de kinderen een positief voorbeeld, namelijk dat hun ouders kunnen leven van cacao en dat hun moeders daar actieve rollen in spelen. Het moedigt de nieuwe generatie aan om in de cacaoteelt te blijven werken in plaats van haar heil elders te zoeken.

Vrouwen die hun rechten kennen, gaan hun zonen ook anders opvoeden. De zonen zien het belang van gendergelijkheid in en zullen hun vrouwen als hun gelijke behandelen. Om de jeugd te engageren, moet je de vrouwen empoweren.

De prijs van cacao wordt twee keer per jaar bepaald door de overheid in Ivoorkust. Wanneer de prijs drastisch daalt, zoals vorig jaar, hebben de cacaoboeren het heel moeilijk. Wat is jullie aanpak rond dit probleem?

YAO: Wat de boerencoöperaties verkopen volgens de Fairtradenormen, zal nooit onder de minimumprijs verkocht worden. Maar helaas is het aanbod momenteel nog groter dan de vraag. Het is daarom heel belangrijk dat de cacaoproducenten kunnen overleven in het geval van een dramatische prijsdaling. Daarom leren we de vrouwen in de opleiding ook over diversificatie. Ze kunnen naast cacao nog andere gewassen telen en kippen kweken. Als de prijs zakt onder het leefbare inkomen, hebben ze iets om op terug te vallen. Zonder geld om de monden te voeden, hebben de boeren ook de energie niet om te strijden voor hun rechten.

De overheid zal luisteren als alle boeren zich verenigen en duidelijk maken dat ze hun rechten kennen. Als de vrouwen mee opkomen voor die rechten, dan heeft dat impact op de overheid. Door de toekomst in handen te nemen, zullen de boeren en hun gemeenschap er sterker uitkomen.

Fairtrade heeft een holistische aanpak: we lobbyen om de prijs te verhogen, we empoweren de boeren en de vrouwen, we vragen hen zich te verenigen in een coöperatie om een luidere stem te hebben en de gemeenschap positief te beïnvloeden, we zetten in op kwaliteit en ecologisch verantwoorde productie. En hoewel alle radertjes in het geheel moeten kloppen, zal ieder programma falen als de prijs te laag blijft.

Wanneer de prijs onder de minimumprijs zakt, onderhandelen wij met de overheid dat ze de premies niet belasten. Anders hebben de boeren er niets aan dat ze een premie krijgen. Uiteindelijk is het ook beter voor Ivoorkust als land dat de boeren meer verdienen, ze innen er immers belastingen op.

Wat is het verschil tussen duurzaamheidsinitiatieven van Fairtrade en die van de grote spelers in de cacao-industrie?

YAO: Iedere stap naar een duurzamer systeem, naar een eerlijke verloning, is goed. We verwelkomen alle initiatieven, maar er zijn wel verschillen. Fairtrade is momenteel het enige systeem dat werkt met een minimumprijs. De marktprijzen voor cacao en koffie zijn zo laag, dat een leefbaar minimumloon heel belangrijk is. Het is ook het enige systeem dat werkt met een vaste premium. Zo is het gemakkelijker voor de producenten om vooruit te plannen: ze kunnen leningen aangaan, nieuw materiaal aankopen. Zonder een vast inkomen, is het veel moeilijker om een duurzame coöperatie te bestieren.

We zien dat het werkt en dat het aantrekkelijk is voor de boeren. Er is momenteel een grote wachtlijst van boerencoöperaties die in ons systeem willen stappen. Om hen erbij te kunnen nemen, hebben we meer middelen nodig. Als meer consumenten Fairtrade kopen, kunnen we meer boeren helpen.

De grote spelers focussen graag op het verhogen van de productiviteit van de boeren. Dat is inderdaad heel belangrijk, want de productie in West-Afrika ligt redelijk laag, zeker in vergelijking met Latijns-Amerika. Maar meer cacao produceren is niet genoeg. Bovendien zou de prijs kelderen als alle boeren meer zouden produceren, zo werkt de markt nu eenmaal. Dat is wat er gebeurd is vorig jaar. De chocoladebedrijven zijn blij, want er is meer cacao, maar de boeren hebben eigenlijk geen voordelen. De minimumprijs moet dus echt omhoog.