Kathleen Van den Berghe behaalde recent als eerste Belgische vrouw de titel Master of Wine. Wat dat betekent en hoe de wijn haar leven overnam, vertelt ze onze journalist op haar wijndomein in de Loire. ‘Er is nog veel machismo in de Franse landbouwwereld.’
Volgens haar moeder vroeg Kathleen Van den Berghe (52) als kleuter al of ze mee van de wijn mocht proeven. Toch was het nooit haar droom om een eigen wijndomein te hebben. Toen ze samen met haar man Sigurd in 2010 op zoek was naar een vakantieverblijf in Frankrijk, had ze een huis in gedachten met enkele druivenstokken waar ze als hobbyproject mee aan de slag zou kunnen. Vier dagen lang bezocht het koppel dagelijks drie à vier domeinen in Bourgogne, Beaujolais en de Loire.
Wanneer ze als voorlaatste bezoek de oprit van een statig chateau met witte luiken in de Loire-vallei op reden, wist ze vrij snel: we hebben het gevonden.
‘Er waren natuurlijk heel wat renovatiewerken nodig, maar dankzij mijn achtergrond als ingenieur in de bouwsector zag ik meteen het potentieel’, glimlacht Van den Berghe wanneer we in de namiddagzon over een grindpad langs haar Château de Minière in Bourgueil wandelen. In de schaduw van een van de vele rozenstruiken ligt huiskat-mascotte Flumine te soezen.
Kathleen Van den Berghe wijst naar enkele druivenstokken die achter een weggetje vol cipressen opduiken: ‘Dat was een veel grotere uitdaging: de achttien hectare aan wijnranken die bij het domein kwamen. Het bleek geen optie om de oppervlakte te beperken, het was alles of niets. Ik weet nog goed dat ik toen besefte: oké, dit wordt dus voortaan mijn job. In juli hebben we het compromis getekend en in september waren we al aan het oogsten.’
Ze stopte als consultant en wijdde haar uren aan het op niveau brengen van de cabernet franc die rondom het kasteel stond en de chenin blanc die ze zelf aanplantte. Met de hulp van Belgische architect Stephane Boens toverde ze het chateau om in een gastenverblijf voor 17 tot 27 personen, met een ruime keuken en gezellig salon. Drie torenhoge sequoia’s van tweehonderd jaar oud werpen een lange schaduw over het gras naast het zwembad. Er bestaan ergere kantoren om tweewekelijks heen te pendelen vanuit je thuisbasis in Tervuren.
Wanneer ik mijn reistas in mijn kamer wegzet, zie ik uit het raam voorzichtig bloeiende wijnranken zover het oog reikt. Vandaag bedraagt de totale oppervlakte van de actieve wijngaard maar liefst twintig hectare. Sommige stokken staan hier al meer dan honderd jaar, waarmee Van den Berghe haar gelimiteerde Vignes Centenaires de Minière maakt. Zoals de Fransen het zouden zeggen: c’est l’heure de l’apéro.
Lees ook: Waarom het wijnglas halfleeg zal zijn in 2035
Blind geproefd
‘Lukt het?’ Twee Belgen lopen over een grindpad van het aanpalende tasting-gebouw naar het chateau met elk vijf flessen in hun armen waar kliekjes wijn in dansen. Het rinkelende glas doet het krekelgezang in de velden niet verstommen. Bij de gemiddelde glasbak zou dit tafereel wellicht de wenkbrauwen doen fronsen, op een wijndomein is het de normaalste zaak van de wereld.
De voorbije jaren heeft Kathleen Van den Berghe zelf ontzettend veel soorten wijnen geproefd. In 2016 besloot ze zich immers in te schrijven aan The Institute of Masters of Wine in Londen, een gerenommeerde opleiding voor het kruim van de wijnwereld. Na negen jaar – te wijten aan een onvoorziene persoonlijke pauze en covid – mag ze zich sinds februari de eerste vrouwelijke Master of Wine van ons land noemen en de derde Belg ooit, na Jan De Clercq en Christophe Heynen.
Ook de Amerikaans-Britse titelhouder Fiona Morrisson woont in ons land. ‘Fiona heeft intussen ook de Belgische nationaliteit,’ nuanceert Van den Berghe, ‘dus ik wil zelf niet met die titel van “eerste vrouw” uitpakken.’
Slechts drie procent van de mensen die zich inschrijven voor het traject, zal uiteindelijk de eindmeet halen. Wereldwijd zijn er dan ook amper 423 mensen die zichzelf Master of Wine mogen noemen. Om de intensieve training te beschrijven die eraan voorafgaat, vergelijkt Van den Berghe het graag met het behalen van een olympische gouden medaille. ‘Het is anders moeilijk om aan een buitenstaander uit te leggen hoe hoog het niveau ligt.’
Mijn opleiding tot Master of Wine was duur, ja. Laat ons zeggen dat het mijn midlifecrisis was, maar tegelijkertijd een investering.
‘Ik heb altijd graag gestudeerd’, verklaart ze de uitdaging. ‘Je moet een zeer brede kennis hebben van alle wijnen ter wereld, van de grond van de wijngaard tot hoe ze gebotteld worden en worden verkocht. Het begint met een ingangsexamen, gevolgd door verschillende proeven en een proefschrift. Voor mij werd het al snel een soort obsessie, een erezaak om die titel te behalen.’
De moeilijkste proef vond de kersverse Master of Wine de blind tasting. ‘Normaal ben ik best stressgevoelig, maar toen heel wat minder. Tijdens dat examen moet je kunnen vertellen wat je in je glas hebt. Is het een malbec of een cabernet sauvignon? Wat is het verschil tussen een Duitse riesling en een uit Nieuw-Zeeland? En dan moet je op basis van dat ene glas vertrouwen op wat je geproefd hebt. Ik zag het als een spelletje Cluedo of sudoku waarbij je op zoek bent naar de sleutel van de puzzel.’
Ter voorbereiding proefde Kathleen Van den Berghe honderden flessen die ze onder meer kreeg via de wijnlessen van organisatie WineWise. ‘Ik had een afspraak met hen dat ik de restjes kreeg die zij na hun lessen overhadden. Als ik even opnieuw wilde weten hoe een merlot uit Chili smaakt versus een merlot uit Languedoc, kon ik gemakkelijk mijn geheugen opfrissen in mijn eigen wijnbibliotheek. (lacht) Daarnaast heb ik ook nog ettelijke tasting kits en flessen zelf gekocht, waar ik dan telkens een beetje uit kon halen. Soms voelde ik mij dan wel schuldig omdat je uiteraard niet al die wijn opkrijgt en regelmatig moet weggieten. Mijn man bracht verschillende keren Curver-boxen vol lege flessen naar de glasbak.’
Voor we de tafel afruimen en richting slaapkamers trekken, vraag ik nog snel of ze weet hoeveel geld deze dure opleiding haar juist gekost heeft. ‘Veel, maar ik heb het niet exact bijgehouden’, antwoordt ze. ‘Wellicht koopt een ander daar een zeilboot mee. Ik heb verder geen dure hobby’s en dit is echt een passie van mij. Laat ons zeggen dat het mijn midlifecrisis was, maar tegelijkertijd een investering. Binnenkort staat Master of Wine op al onze nieuwe etiketten. Ik noem dat a message in a bottle. Wanneer mijn wijnen naar Japan of Amerika reizen, weten kenners dat die onderscheiding toch best uniek is. In het overaanbod dat er vandaag op de wijnmarkt is, is die titel een mooie manier om je te onderscheiden.’
Lees ook: Tijd om een verdicchio in de kelder te leggen: kenner Dennis van den Buijs over witte bewaarwijnen
Twee eeuwen vrouw
Hoe idyllisch het bezit van een eigen wijndomein ook klinkt: logistiek wint het vaak van de romantiek. Met enige moeite tilt de wijnmaker de volgende ochtend een zware stoommachine in haar autokoffer. Een stroompje water sijpelt uit het toestel op het warme asfalt. ‘Die is voor mijn wijnmaker in Suronde, Sébastien’, legt ze uit. ‘Daarmee worden de eiken vaten eerst grondig gereinigd voor er opnieuw wijn in wordt gerijpt.’
In 2016 kocht Kathleen Van den Berghe met Château de Suronde haar tweede domein in de regio, op zo’n uur rijden van Bourgueil, goed voor zesenhalve hectare wijngaard. Voor we in de auto stappen heeft Clémence, de oenoloog van Château de Minière, nog enkele vragen over de nieuwe verpakkingen voor de wijnen. De 32-jarige Française droomde er aanvankelijk van om nez te worden bij een parfumhuis, maar stort zich inmiddels al vier jaar met plezier op de productie van Château de Minière.
‘Wist je dat het domein de laatste twee eeuwen altijd in vrouwelijke handen is geweest?’ glimlacht Van den Berghe. ‘Het is niet daarom dat ik voor Clémence heb gekozen, al geloof ik wel in die vrouwelijke touch. Mensen benoemen altijd het feit dat wij hele elegante wijnen maken, met beheerste tannines.
Als vrouw in deze sector heb ik in het begin wel wat uitdagingen gekend. Ik dacht altijd dat het moeizamere contact met andere makers lag aan het feit dat ik een Belg was, maar toen bleek dat ik samen met andere vrouwelijke wijnmakers uit de buurt extra controles kreeg, wist ik beter.’
Ze duwt haar koffer dicht. ‘Er hangt nog altijd een soort machismo in de Franse landbouwwereld, gelukkig al iets minder dan toen ik begon. In dat opzicht vind ik het goed dat ik als Master of Wine misschien een voorbeeld kan zijn voor andere vrouwen. Er is plaats voor iedereen.’
Géén natuurwijn
Een vlinder schrikt op van een rode inkarnaatklaver wanneer we tussen de wijnranken lopen. Het verschil met de aanpalende velden kan niet groter zijn. Terwijl de druivenstokken van collega’s omringd zijn door dorre aarde, tieren bloemen en kleurrijk onkruid welig tussen die van domein Suronde. ‘Dat hebben mijn collega’s te danken aan de pesticiden die ze gebruiken’, haalt ze de schouders op. ‘Zeker sinds we de overstap van biologische naar biodynamische landbouw hebben gezet, doen onze planten het aanmerkelijk beter.’
Zelf vergelijkt ze biodynamische wijnbouw met homeopathie, waarbij ze met behulp van natuurlijke middelen de planten preventief beschermen en weerbaarder maken voor de moodswings van de natuur. In de nabije chai is haar oenoloog Sébastien intussen bezig met het maken van een soort thee op basis van wilg, die de wijnstokken tegen de vochtigheid van de komende dagen moet beschermen. In de bomen rondom de wijngaard hangen dan weer houten huisjes voor de vleermuizen die ’s nachts de insecten opeten die de druiven bedreigen.
‘Ik besef dat het allemaal wat zweverig klinkt, maar de resultaten zijn er. Als ingenieur geloof ik heel erg in trial-and-error. Onze planten hebben nu minder stress omdat ze voorbereid zijn op zowel droogte, vochtigheid als vorst, iets wat door de klimaatverandering steeds onvoorspelbaarder wordt. Je moet je wijngaard bij biodynamie nog beter observeren om te zien wat hij nodig heeft. Het is alleen heel belangrijk dat je wijnmakers mee zijn met dat verhaal zodat je de beste druiven krijgt.’
Over één ding wil Van den Berghe heel duidelijk zijn: ze maakt geen natuurwijn. ‘De link met biodynamie wordt al te vaak gelegd en ik begrijp niet waarom. Ik vind veel natuurwijnen fout. Ze smaken allemaal hetzelfde, als gele appel. Als ingenieur kan ik niet tegen fouten in wijn, ik heb er zelfs mijn proefschrift voor Master of Wine aan gewijd. Dan heb ik het over de aanwezigheid van volatiele zuren, oxidatie… allemaal zaken waar wij rigoureus op testen.’
Ik geloof in een vrouwelijke touch. Mensen benoemen altijd het feit dat wij hele elegante wijnen maken, met beheerste tannines.
Ze vertelt over een collega die een mislukte wijn op de markt bracht als natuurwijn, bij wijze van grap. ‘Die wijn heeft zo goed verkocht dat hij die nu bewust maakt’, grijnst ze. ‘Veel sommeliers lijken te vallen voor de verhalen achter natuurwijnen, maar die hebben biodynamische wijnen ook. Het is niet omdat wij de kwaliteit van onze wijnen controleren dat wij “industrieel” werken.’
Zelf gaat ze naar eigen zeggen steeds minder op restaurant omdat natuurwijnen bij het eten nog moeilijk te vermijden zijn. ‘Zeker bij de hippere keukens. Ik meen het echt als ik zeg dat iedereen van mij mag drinken wat hij wil, maar de smaak wordt te veel opgedrongen. Ik hoop dat klassieke wijnen als de onze daardoor niet van de kaart zullen verdwijnen. Het zou zonde zijn als de volgende generatie zou opgroeien met enkel natuurwijnen. Er bestaan gelukkig nog klassieke restaurants met interessante wijnkaarten.’
Magritte in de Loire
Meer dan een wijnmaker is Kathleen Van den Berghe een ondernemer. Ze is zich bewust van de dalende wijnconsumptie in Europa, maar tracht de cijfers simpelweg naar haar hand te zetten. Zo maakt ze met haar Bulles de Minière verschillende sprankelende wijnen (de opvallendste fles is die met frisse rode bubbels) omdat dat wél nog een groeiende markt is. Ze zet daarnaast meer in op witte wijnen dan rode omdat die vraag minder snel krimpt. Haar blanc de noirs is het perfecte voorbeeld van hoe ze zelfs haar cabernet franc inzet voor witte wijn. ‘Al maak ik in de eerste plaats natuurlijk gewoon wijnen die ik zelf lekker vind. Dat is het begin voor elke wijnmaker.’
Toch zit er naast een ondernemer ook een creatieve ziel in haar verborgen. In Château de Suronde ontvangt Van den Berghe jaarlijks een artist in residence die het domein verschillende keren bezoekt en gebruikt als inspiratiebron. ‘Op de etiketten van onze wijnen prijken verschillende werken die door deze kunstenaars werden gemaakt, met namen als L’Oeuvre en La Création. We gaan daarnaast binnenkort ook nieuwe benamingen gebruiken die eveneens mijn passie voor kunst weerspiegelen’, zegt Van den Berghe. ‘Denk aan namen als La Réaliste, L’Impressionniste en L’Expressionniste.’
Ook bij Château de Minière trekt ze die liefde voor kunst door. Zowel in het interieur, met verschillende schilderijen en lampen die door een lokale artiest gemaakt werden van glazen flessen, tot in de namen van haar wijnen. ‘Onze blanc de noirs doopten we bijvoorbeeld Ceci n’est pas un Blanc, als knipoog naar de rode druif waarvan ze gemaakt worden en de Belgische, surrealistische touch.’
Ik ben er zeker van dat René Magritte inspiratie gevonden zou hebben op dit kasteeldomein aan de Loire, bedenk ik me wanneer een Belgische Master of Wine me het laatste glas rosé van de trip inschenkt. De ondergaande zon schildert de witte kalksteen van het kasteel in eenzelfde roze-oranje gloed.
‘Ik kan eindelijk zelf ook opnieuw genieten van het proeven. Dat was ik een tijdje kwijt door Master of Wine’, vertelt Kathleen Van den Berghe. Ze walst haar glas en sluit de ogen bij het proeven.
‘Ik zal altijd een hevige verdediger blijven van een goed glas wijn. Elke wijnmaker is zich ervan bewust dat er een grote cultuurshift bezig is, zeker in Frankrijk. Terwijl kinderen hier vroeger aangelengde wijn bij het eten kregen, is er nu een steeds groter wordende groep die veel bewuster omspringt met alcohol. Dat is een evolutie die ik alleen maar kan toejuichen. Toch geloof ik stellig dat er voor goed gemaakte wijnen nog steeds ruimte moet blijven en dat mensen zelf moeten kunnen beslissen wat ze willen drinken. Matige flessen die je op recepties geserveerd krijgt of die je in de supermarkt koopt, zijn echter voor mij echt gewoon verloren calorieën. Als Master of Wine zal ik die boodschap dan ook uitdragen: drink minder, maar beter.’
