‘Voedselverspilling terugdringen kan Earth Overshoot Day opschuiven’

‘In je keuken zet je een serieuze stap richting een betere wereld.’ Dat schrijft Patricia De Clercq, secretaris-generaal van het Departement Landbouw en Visserij, naar aanleiding van World Overshoot Day.

Dit jaar valt Earth Overshoot Day op 28 juli. Dat is de datum waarop de mensheid alle natuurlijke hulpbronnen die de aarde op een jaar tijd kan produceren heeft opgebruikt. Voedsel is een domein waarop ieder van ons actie kan ondernemen: van boer tot burger, van verwerker tot winkelier. Eten is te kostbaar om te verspillen. In je keuken zet je een serieuze stap richting een betere wereld.

Global Footprint Network berekent Earth Overshoot Day elk jaar door de biocapaciteit van de planeet – het duurzame productievermogen van de aarde – te delen door de ecologische voetafdruk van de mensheid. In 2020 viel de dag pas op 22 augustus, omdat onze gemeenschappelijke consumptie op een lager peil stond door wereldwijde lockdowns en coronamaatregelen. In 2021 was het opnieuw business as usual en viel de dag op 29 juli. Dit jaar is het zelfs al een dag eerder prijs. De komende maanden leven we op krediet. Aan het eind van het jaar zullen we in totaal de grondstoffen van 1,75 aardes hebben verbruikt. Als iedereen zou leven als wij Belgen, zou Earth Overshoot Day zelfs al op 26 maart vallen en zouden we vier planeten nodig hebben om aan onze levensstandaard te voldoen.

Op een andere manier omgaan met voedsel kan een verandering op gang brengen. De productie van voedsel, van boer tot bord, gaat immers gepaard met het gebruik van veel grondstoffen en energie, met de uitstoot van broeikasgassen. We eten elke dag om in onze energiebehoefte te voorzien. We kunnen niet zonder ons dagelijks brood. Maar ons huidige voedingspatroon sluit vaak niet aan bij een gezonde en duurzame levensstijl, voor mens én voor planeet. De voedingsdriehoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven bevat heldere aanbevelingen. Eet en drink zo weinig mogelijk lege calorieën. Kies vaker voor plantaardige voeding: groenten en fruit (bij voorkeur van het seizoen), peulvruchten, volle granen en noten. Matig je consumptie en vermijd voedselverlies. 

Wie kan zeggen dat hij of zij nooit voedsel verspilt? Op zomerse, warme dagen blijft er al snel iets te lang liggen in de fruitmand of groentelade. Voor de gezellige barbecue met vrienden heb je veel te veel ingekocht. Voordat je op reis vertrekt, vergeet je de voorraad op te maken. Uit onderzoek van GfK uit 2018 blijkt dat een Vlaming per jaar gemiddeld 37 kg voedsel en dranken weggooit. 66% daarvan is vast voedsel, vooral brood en banket, fruit, groenten en aardappelproducten, 34% bestaat uit min of meer vloeibare producten: soep, zuivel, koffie, thee en andere dranken. Door op een doordachte manier voedsel te kopen en te bewaren, kunnen we samen deze berg van 37 kg voedsel terugbrengen.

Niet alleen in huishoudens, maar ook op het veld bij de landbouwer, bij voedingsverwerkende bedrijven, in de winkel en het restaurant gaat voedsel verloren. Vandaar dat voedselverlies al een poos op de radar staat van de Vlaamse Regering. In 2021 verscheen het nieuwe actieplan voedselverlies. De doelstelling is om voedselverlies, van boer tot bord, tegen 2025 met 30% te verminderen of hoogwaardiger te valoriseren ten opzichte van 2015. De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) en het Departement Landbouw en Visserij werken voor de uitvoering van het plan nauw samen met 25 partners uit de hele agrovoedingsketen. De eerste prioriteit is voedselverlies voorkomen . Dat kan onder meer door samenwerkingsprojecten binnen productketens, sectorspecifieke programma’s,  geïntegreerde interventies in horeca, retail en catering en de ondersteuning van food waste innovators. Als er toch voedseloverschotten zijn, worden ze gedoneerd aan sociale organisaties en voedselbanken, met behulp van sociale distributieplatforms. Voedselverliezen die ontstaan ondanks de preventieacties krijgen een tweede leven. We zamelen ze selectief in met het oog op hoogwaardige valorisatie. We kunnen deze stromen omzetten in veevoeder, biogebaseerd materiaal, meststoffen, bodemverbeteraars of biobrandstoffen. Het doel is om voedselresten zo veel mogelijk voor menselijke consumptie te benutten en niets verloren te laten gaan. 

Momenteel bereiden we, in samenwerking met een brede voedselcoalitie, bestaande uit vertegenwoordigers van agrovoedingsketen, middenveld, onderzoek en beleid, de Vlaamse voedselstrategie voor, die we willen presenteren in november 2022. Een van de doelstellingen: ketenbreed voedselverliezen minimaliseren en voedselreststromen zo hoogwaardig mogelijk inzetten. Technologische oplossingen, aangepast gedrag, engagement van burgers en een gepast beleid kunnen daartoe bijdragen. 

Wat gebeurt er vandaag al in de praktijk? In alle schakels van de keten lopen acties, maar ik vermeld enkele goede praktijken in de sectoren van aardappelen, groenten en fruit.  Wist je dat ongeveer 95% van de voor de versmarkt geteelde aardappelen bij de consument terechtkomt? Dat is te danken aan geoptimaliseerde rooitechnieken en nauwe samenwerkingen tussen telers, verpakkers en verwerkers. 80% wordt verpakt en verkocht aan de consument, 15% wordt verwerkt tot puree, frieten of kroketten. De onverkochte aardappelen vinden via supermarkten hun weg naar de voedselbanken of sociale ondernemingen. De weinige overschotten worden gebruikt als veevoeder of verwerkt tot biogas. Van de jaarlijkse aanvoer van één miljoen ton groenten en fruit op de veilingen wordt 98% verkocht voor zowel de versmarkt als de industrie. De overige 2% wordt geschonken aan voedselbanken of verwerkt tot veevoeder of gebruikt in composterings- of biogasinstallaties. 

Ik verwijs ook graag naar het Europese ZeroW-project, waarin vanuit Vlaanderen het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), Boerenbond, Voedselbank Limburg en OVAM participeren. Het projectteam onderzoekt de ecologische en economische duurzaamheid van oplossingen zonder voedselverlies en -verspilling. De mobiele verwerking van groenten en fruit is een innovatie die in Vlaanderen wordt onderzocht.

Er gebeurt al veel, maar wat belet ons, de consument, om zelf onze verantwoordelijkheid te nemen? In je keuken zet je een serieuze stap richting een betere wereld. Ik geef graag enkele handige tips om verspilling te beperken. Plan maaltijden en aankopen zorgvuldig. Maak een boodschappenlijstje en koop niet impulsief. Organiseer je koelkast en voorraadkast. Bewaar voeding op een correcte manier. Wees creatief met restjes. Kijk naar de houdbaarheidsdatum én gebruik je zintuigen. Serveer juiste porties. Meer info vind je op www.voedselverlies.be. Planeet aarde zal je dankbaar zijn!