De kost van koffie: experts over de toekomst van ons bakje troost

Verzengende droogtes, ontembare cyclonen en andere extreme weersomstandigheden: wie bij deze toekomstvoorspelling nood krijgt aan een sterke kop koffie, zit binnenkort misschien met een probleem. “Ik merk nu al dat de koffieprijs enorm is gestegen.”

Klimaatverandering vormt een reële bedreiging voor onze dagelijkse kop koffie. De koffieplant is een van de teelten die erg gevoelig zijn voor klimaatverandering. Uit studies blijkt dat de helft van de gebieden die nu geschikt zijn voor koffieteelt dat binnen afzienbare tijd niet meer zullen zijn. Op zoek naar de toekomst van koffie spreken we met verschillende mensen uit de koffieketen over het vrijwaren van ons bakje troost.

Einde verhaal

Tim Willems is koffieboer in Nicaragua. Hij heeft niet alleen zijn eigen boerderij, maar begeleidt ook 45 boeren uit de regio bij het telen van koffie en verkoopt hun koffie voor prijzen die ver boven de wispelturige marktprijs liggen. “Wij verkopen rechtstreeks aan importeurs en koffiebranders. We werken met een systeem van vertrouwen: ik heb in België lang in de koffiewereld gewerkt, en mijn klanten weten dat voor de koffie die ze bij ons aankopen zo min mogelijk met herbiciden is gewerkt én dat de arbeidsomstandigheden goed zijn. Er bestaan veel labels, maar voor mij is een rechtstreekse band tussen boer en koper nog steeds de beste garantie op eerlijke en kwalitatieve koffie.” Als we Tim vragen of hij en zijn collega’s al gevolgen ondervinden van het veranderende klimaat, bevestigt hij dat stellig. “De klimaatchaos is reëel: het is een gigantisch probleem. Wij telen hier koffie op laaggelegen gebieden, dat betekent dat we sneller het slachtoffer zijn van stijgende temperaturen. Het gevolg zijn meer ziektes en slechtere oogsten. Veel van onze boeren met laaggelegen percelen raad ik aan om niet meer in de aanplant van koffie te investeren, maar over te schakelen op cacao, een plant die beter tegen de warmte kan. Cacao heeft ook het voordeel dat je het meerdere keren per jaar kunt oogsten: dat betekent dat er een aantal keer geld binnenkomt, bij koffie gaat het om één oogst per jaar.” Een ander probleem is de regen: koffie heeft eerst een lange droge periode en vervolgens een lange natte periode nodig. “Nu valt er regen tijdens de droge periode en blijft het droog in het regenseizoen”, vertelt Tim. “Bovendien passeren er veel meer orkanen, die de oogst in enkele uren kunnen vernietigen.”

Robuuste bonen

Voor de gebieden die iets hoger liggen schakelt Tim nu over op andere koffievariëteiten die robuuster zijn en daardoor beter bestand tegen de veranderende omstandigheden. “Grofweg zijn er twee grote koffievariëteiten: robusta en arabica. Voor kwaliteitskoffie wordt er traditioneel arabica gebruikt. Die variëteit heeft een meer verfijnde smaak, maar is ook fragieler. Daarom experimenteren we nu steeds meer met de aanplant van een hybride soort: een kruising tussen arabica en robusta, die tegen een stootje kan. De uitdaging daarbij is het bereiken van een smaak die niet te bitter is. We hebben ontdekt dat we veel kunnen oplossen door fermentatie. Een koffieboon wordt altijd gefermenteerd na de oogst: door te spelen met de variabelen die daarbij van belang zijn, kunnen we een betere smaak uit de hybride bonen krijgen. Als boeren nog nieuwe koffieplanten willen aanplanten, raden we hun sterk aan om over te schalen op deze manier van werken.”

Dat technologische ingrepen een belangrijk deel van de oplossing zijn bevestigt ook Jean Heylen van Top of the Crop, importeur van groene koffie. “Fermentatie wordt al honderd jaar op dezelfde manier gedaan, maar nu worden we gedwongen om dat procedé te herbekijken: de boeren met wie ik samenwerk, experimenteren nu bijvoorbeeld door het water te vervangen door sap van de koffiebes. Zo kun je een koffie die anders vlak zou zijn toch diepte geven.”

Als de laaggelegen gebieden te warm worden, kan de koffie dan niet gewoon hogerop worden aangeplant? “Dat is helaas geen optie”, vertelt Jean Heylen. “Plekken waar het klimaat wel nog geschikt is, zijn vaak begroeid met regenwoud, waarvan het kappen een nog grotere negatieve impact zou hebben op de toekomst van onze planeet. In hoger gelegen gebieden is het vaak ook veel lastiger om op een rendabele manier koffie te telen, plukken en transporteren. De investering zal de oogst niet waard zijn.”

Luxekopje

Tegelijk met het dalende aanbod van koffie zien we de vraag stijgen. Jean Heylen: “We moeten ons ervan bewust zijn dat landen die traditioneel thee drinken, zoals China, India of Maleisië, steeds meer interesse ontwikkelen in koffie. De jeugd daar vindt koffie een hipper drankje dan de thee die hun ouders drinken, waardoor de vraag groeit.” Minder aanbod en meer vraag, dat betekent dat de prijs van koffie de hoogte wordt ingejaagd. “Ik merk nu al dat de koffieprijs enorm is gestegen”, vertelt Jens Crabbé van koffiebranderij Mok. “De prijzen van alle koffie wereldwijd worden beïnvloed door de koffieoogst in Brazilië. Dit land is ’s werelds grootste producent: als de oogst hier tegenvalt – zoals vorig jaar, toen er onverwacht strenge vorst was die een groot deel van de koffiebloesems heeft getroffen – dan wordt de vraag naar de koffie uit andere landen groter en stijgen de prijzen. Hoe extremer de weersomstandigheden, hoe meer druk er komt op de prijs. Ik geloof dat koffie steeds meer een luxeproduct zal worden. Als ik nu de kosten van de duurdere koffie, inflatie en torenhoge energieprijzen moet doorrekenen, zit ik aan een cappuccino van vijf euro. Ik durf dat te vragen aan onze klanten, maar ik voel dat veel van mijn collega’s nog afwachtend naar elkaar kijken wie als eerste de stap zal zetten. Maar het wordt de realiteit: een kopje kwaliteitskoffie wordt een luxe die niet iedereen zich zal kunnen veroorloven.”

Eerlijk duurt het langst

Haast een urgenter probleem is het gebrek aan mensen die in de koffieteelt willen werken. “Arbeiders zijn jarenlang uitgebuit omdat boeren een te lage prijs kregen voor hun koffie”, stelt Tim Willems. “Veel mensen zijn vertrokken om hun heil te zoeken in welvarender gebieden of krijgen geld van familie die dat heeft gedaan.” “Investeren in een duurzame toekomst voor de koffiesector gaat inderdaad over meer dan enkel het klimaatprobleem tackelen”, vult Jean Heylen aan. “Het economische aspect van duurzaamheid mag niet onderschat worden. Een goede prijs voor de boer zorgt ervoor dat hij geen shortcuts moet nemen: alleen dan ben je zeker van koffie die op een goede manier geproduceerd is. Ik werk liefst samen met coöperatieven: zo kun je een hele regio een economische boost geven. Een ideaal scenario is dat je een aantal jaren bij dezelfde coöperatie koopt voor een vaste prijs: jaar na jaar zul je de regio zien opbloeien, zul je scholen zien gebouwd worden en zal er infrastructuur ontstaan. Wil je echt duurzaam ondernemen, behandel de boer dan als een ondernemer en wees een stabiele partner voor zijn bedrijf: zorg voor een constante afname voor de juiste prijs.”

Koffie zonder koffie

Moeten we dan op zoek naar een alternatief voor ons kopje koffie? David Klingen denkt van wel. Hij is de man achter Northern Wonder, de Nederlandse koffie waaraan geen koffieboon te pas komt. “Er wordt wereldwijd steeds meer koffie gedronken”, vertelt David. “Als grote populaties in Azië evenveel koffie gaan drinken als wij in het Westen, hebben we een groot probleem. Dus moeten we een oplossing bedenken. Anders zal koffie – wat nu al de zesde grootste ontbosser is – leiden tot nog meer kappen van bossen. Er zijn veel groene initiatieven in de koffiewereld, die ik stuk voor stuk een warm hart toedraag, maar ik ben meer voor radicale oplossingen. Daarom ben ik op zoek gegaan naar lokale ingrediënten die we branden en malen net zoals een koffieboon. Onze eerste versie is nu op de markt: als capsule of gemalen poeder, met of zonder cafeïne. We zijn tevreden over de smaak: alle aroma’s die je in koffie vindt, proef je ook in een kopje koffieloze koffie. Zeker met een geut melk kan het prima je dagelijkse koffieritueel vervangen. Toch blijven we nog verder ontwikkelen: ik wil binnenkort met een 2.0.-versie op de markt komen waarvan de smaak nog dichter tegen traditionele koffie aanleunt. Zo kunnen we nog meer mensen overtuigen om hun klassieke kopje te laten staan en te kiezen voor een koffieloos alternatief. Als je kijkt naar de exploderende markt van de vleesvervangers, is dat niet zo’n naïef idee.”

Koffie van de toekomst

En wat als we toch graag een kopje koffie blijven drinken? “Vertrouwen in een merk is belangrijk als je een correct geproduceerd kopje wilt drinken”, meent Tim Willems. “Kijk verder dan grote merken die een foto van een boer op hun verpakking zetten: graaf dieper dan holle marketing. Praat met de koffieverkoper of barista en kijk of jouw waarden overeenkomen met hun aanpak. Vind je een koffie die niet alleen lekker is, maar ook eerlijk en duurzaam geproduceerd? Dan draag je bij tot de oplossing en niet tot het probleem.”