Op zoek naar een beter zelfbeeld: ‘Koppel je eigenwaarde niet aan hoe je eruitziet’

Wat als je goede voornemen dit jaar eens niet bestaat uit timmeren aan je uiterlijk, maar wel uit werken aan je zelfbeeld? ‘Je lichaam veranderen om gelukkig en zelfzeker te worden? Dat is niet de oplossing.’

Hoe vormen we ons lichaamsbeeld?

‘Het cliché luidt dat psychologen graag graven in het verleden,’ vertelt Jana Reck, die als psycholoog gespecialiseerd is in zelf- en lichaamsbeeld. ‘Dat cliché klopt als we willen begrijpen hoe we naar onszelf kijken.’ Ons zelfbeeld wordt namelijk al van jongs af aan gevormd door allerlei invloeden. ‘Het is een complex proces, maar wetenschappers hebben een belangrijk moment in de ontwikkeling kunnen waarnemen’ legt psycholoog en personal trainer Gudrun Hespel uit. ‘Een baby valt samen met zijn lichaam. Op dit moment is het lichaam een functioneel iets om dingen aan te raken, te ruiken, te proeven, te horen, te zien, te ervaren. Zet je een baby voor de spiegel, dan herkent die zichzelf nog niet in zijn spiegelbeeld. Bij de overgang van baby naar peuter verandert dat stilaan. Plots beseft de peuter: “Dat kindje in de spiegel ben ik.” Voorlopig hangt het kind nog geen oordeel vast aan dat lichaam, maar ook dat evolueert snel.’

‘Vraag volwassenen wat ze van hun benen vinden en ze zullen een waardeoordeel uitspreken over hoe ze eruitzien. De kans is bijzonder klein dat ze iets vertellen over wat ze allemaal kunnen met hun benen. Er wordt naar onze lichamen gekeken alsof we wassen beelden in het museum van Madame Tussauds zijn in plaats van levende wezens.’

Kinderen zijn als een spons

‘Ik wil ouders niet met alle schuld opzadelen, maar je opvoeding heeft een hele grote invloed op je zelfbeeld,’ stelt psycholoog en anti-dieet-diëtist Femke Buwalda. ‘Je ouders zijn je spiegel,’ klinkt het ook bij Hespel. ‘Tijdens het opgroeien hoort en ervaart een kind steeds vaker hoe een lichaam zou moeten zijn. Mensen hebben vaak niet door hoeveel kinderen al oppikken van hun omgeving. Ook wanneer ouders negatief over hun eigen lichaam of dat van anderen spreken, slaan kinderen dat op. Gaandeweg gaat een lichaam voor een kind van iets functioneel naar een object dat vooral mooi moet zijn en dat door de buitenwereld bekeken en dus beoordeeld wordt. We leven in een samenleving waarin body shaming – op een directe of indirecte manier – heel erg aanwezig is en zijn tol eist’, aldus Hespel.’

 ‘Van opmerkingen van ouders over kerstkilo’s die er terug af zouden moeten tot wat voor lichaamstypes er op televisie verschijnen of welke sterren populair zijn op TikTok: kinderen nemen dit allemaal op zoals een spons,’ vertelt Buwalda. Al op hele jonge leeftijd wordt ons zelfbeeld dus gevoed (of geïnfecteerd) door onze omgeving en door (sociale) media.

Invloed van de media

In het boek ‘Psychologie van het uiterlijk’ van Liesbeth Woertman, de gerenommeerde Nederlandse professor psychologie met vele jaren onderzoek rond dit thema op de teller, lezen we het volgende: ‘In het rijke Westen hebben we geluk gekoppeld aan schoonheid, of beter gezegd: aan beelden over schoonheid. We zien dagelijks om ons heen onrealistische beelden die suggereren dat er pas van ons gehouden wordt als we er perfect uitzien. Die beelden beïnvloeden ons zonder dat we dat in de gaten hebben. Hoe meer beelden van gemanipuleerde schoonheid we zien, hoe ontevredener we worden. Zelfs het even bladeren in een vrouwentijdschrift in de wachtkamer maakt al dat deze beelden invloed hebben op het lichaamsbeeld, zo bleek uit onderzoek. De vrouwen die slechts enkele minuten tijdschriften bekeken, waren ontevredener dan de groep die dat niet had gedaan. Als enkele minuten kijken naar ideaalbeelden al invloed heeft, dan kunnen we wel stellen dat de duizenden beelden die wij op ons netvlies krijgen een enorme impact moeten hebben.’

Hespel legt uit welke associatie we maken met deze beelden: ‘Als je eruitziet zoals beroemdheden en modellen word je gezien. Pas dan ben je iets waard. In een Amerikaanse studie werd berekend dat slechts 5 procent van de vrouwen van nature het lichaamstype bezit dat het vaakst wordt gerepresenteerd in de media. Kortom: haast iedereen die je tegenkomt op straat voldoet niet aan dit “ideaalbeeld”.’

Een gezond zelfbeeld, hoe ziet dat eruit?

Een goed, gezond zelfbeeld dat je geen kopzorgen bezorgt, wat mogen we daaronder verstaan? We legden de vraag voor aan onze experten. ‘Een realistisch beeld hebben van je lichaam’ vindt Gudrun Hespel een gezonde kijk. Jana Reck vult aan: ‘Wanneer je op een milde manier naar jezelf en je lichaam kunt kijken en je eigenwaarde niet koppelt aan hoe je eruitziet. Het is niet realistisch om nooit meer negatieve gedachten te hebben over onderdelen van je lichaam, maar hoe je hierop reageert bepaalt of je zelfbeeld gezond is of niet. Wie dit soort gedachten kan beantwoorden met mildheid heeft een gezond zelfbeeld.’ Femke Buwalda benoemt het als volgt: ‘Geen controle proberen te krijgen over zaken waar je toch geen controle over hebt. Het slorpt alleen maar energie, wat niet leidt tot meer geluk.’

Zelfrespect

De drie psychologen benadrukken het belang van respect voor jezelf en je lichaam. ‘Veel mensen denken dat je jezelf mooi moet vinden om een gezond lichaamsbeeld te hebben’, klinkt het bij Gudrun Hespel. ‘Eigenlijk klopt dat niet. Zelfs als je jezelf niet mooi vindt, kan je jezelf respecteren. Je lichaam veranderen om gelukkig en zelfzeker te worden? Dat is niet de oplossing.’

Hespel spreekt uit ervaring. ‘Ik heb jarenlang geworsteld met een eetstoornis en een verstoord zelfbeeld. Hoe ik eruitzag maakte niet uit, ik bleef onzeker. Tot ik manieren vond om mijn zelfbeeld op te krikken. Het leven heeft zoveel te bieden en er zijn zoveel belangrijkere zaken dan mooi zijn.’