Vriendschap tussen mannen: makkers, maten, maar meer niet?

Samen naar de voetbaltraining of een avond doorzakken op café: volgens het clichébeeld hebben mannen niet veel meer nodig om hun kameraadschap levend te houden. Klopt het dat mannen onderling minder hechte vriendschappen hebben dan vrouwen?

‘Ik heb maten met wie ik ga jagen, anderen met wie ik graag discussieer en makkers die mee naar het rugby gaan. Daarnaast heb ik vriendinnen met wie ik over mijn kinderen praat, en over wat er in onze levens gebeurt. Laatst had ik een vriend die ging trouwen en mijn vrouw zei me: ‘Ik wist niet dat hij verloofd was.’ Ik ook niet, weet je, we praten over andere dingen.’

Voor Ben is het onderscheid duidelijk. Zijn sociale relaties met mannen en vrouwen worden zonder enige vorm van twijfel in herkenbare hokjes gecategoriseerd. Met zijn mannelijke vrienden, of ‘maten’, gaat hij sporten of op café, met vrouwelijke vrienden praat hij over zijn gezinsleven en persoonlijke problemen. Sterker nog: ‘Als een man met mij over persoonlijke problemen zou willen praten, zou ik hem waarschijnlijk afblokken.’

Het is een huizenhoog cliché dat mannenvriendschappen meer draaien om samen plezier maken en bier verzetten dan dat er diepe emotionele connecties gelegd worden, maar toch blijkt er ergens een grond van waarheid in te zitten. Doorheen de jaren bogen verschillende onderzoekers zich over het onderwerp en daaruit bleek steevast dat de gemiddelde man kleinere sociale netwerken heeft dan de gemiddelde vrouw, en bovendien ook minder hechte relaties kent met mensen bij wie hij terechtkan voor emotionele steun. Een gevolg van de traditionele genderrol die we associëren met het mannelijk geslacht, legt professor Alexis Dewaele uit, psycholoog en socioloog verbonden aan de UGent. ‘In de literatuur worden vrouwen neergezet als meesternetwerkers op het vlak van vriendschappen en het gezin. Zij zijn eigenlijk diegenen die het initiatief nemen om uitstapjes te maken met vrienden of om de familie bij elkaar te brengen. In die zin onderhouden ze ook vaak het vriendschapsnetwerk van hun mannelijke partner.’

Sociale stress

Hoewel mannen doorgaans rapporteren dat ze meer vrienden hebben dan vrouwen, zullen die laatsten gemiddeld gezien een hoger aantal vertrouwenspersonen aangeven, vertelt Dewaele. ‘Het woord ‘vriend’ is namelijk heel vrij in te vullen. Onder vertrouwenspersonen verstaan we de mensen op wie je een beroep doet als je met een emotioneel probleem zit. Vrouwen kennen met andere woorden een grotere sociale ondersteuning dan het andere geslacht. Zij zullen gemakkelijker bij elkaar op de koffie gaan en het hebben over de dingen die voor hen emotioneel belangrijk zijn. Toch heeft dat ook een keerzijde: door hun grotere betrokkenheid met anderen hebben ze sneller last van ‘sociale stress’, zoals piekeren over sociale conflicten. Onderzoek leert ons verder dat mannen dan weer vaker afspreken voor de fun. Ze gaan bij wijze van spreken samen mountainbiken en daarna nog een pint pakken.’

We moeten echter opletten dat we deze traditionele rollenpatronen niet te erg uitvergroten, nuanceert de psycholoog. ‘We leven namelijk in een samenleving waarin deze klassieke genderrollen erg aan verandering onderhevig zijn. We kunnen niet ontkennen dat deze tot vandaag toch nog steeds een rol spelen bij veel mannen en vrouwen, maar dat wil niet zeggen dat dit voor alle mannen en vrouwen geldt. Integendeel.’

In 2018 onderzocht een Nieuw-Zeelandse universiteit de impact van sociale persoonlijke netwerken op de geestelijke gezondheid van mannen. Hoewel het belang van sociale connecties voor het mentale welzijn al dankzij menig onderzoek goed gedocumenteerd is, werd er immers nog maar weinig gekeken naar hoe mannen dan wel emotionele steun zoeken, meenden de onderzoekers. Aan de hand van interviews met verschillende mannen tussen de twintig en de veertig, trachtte het team in kaart te brengen hoe de wisselwerking tussen mannelijkheid en hun sociale contacten een impact had op de staat van hun hoofd.

Het resultaat was heel wat genuanceerder dan het clichébeeld wil. Terwijl sommige mannen effectief een onderscheid maakten tussen hun sociale connecties met mannen en vrouwen, zoals onder meer Ben aangaf in zijn interview met de onderzoekers, en vasthielden aan hun verlangen om onafhankelijk te zijn, bouwden anderen wel ondersteunende netwerken op waar ze actief steun zochten. ‘In het algemeen suggereren de bevindingen dat patronen van sociale verbondenheid onder mannen divers zijn,’ noteerden de onderzoekers, ‘wat een uitdaging vormt voor de sociaalwetenschappelijke literatuur die alle sociale relaties van mannen als grotendeels instrumenteel beschouwt, en mannen als minder in staat en minder geïnteresseerd wegzet in het opbouwen van emotionele relaties met anderen.’

Bromance

‘Ik denk dat ik iemand ben die nogal gemakkelijk over zijn gevoelens kan praten’, lacht Olivier (29). ‘Mijn vrienden weten ook dat ze bij mij hun verhaal kunnen doen. Of dat hoop ik toch.’ Bij zijn laatste relatiebreuk enkele jaren geleden stond een van zijn beste vrienden meteen paraat om erover te praten, herinnert hij zich. Zelf gelooft hij dat er misschien gewoon een verschil is in de manier waarop mannen hun problemen ventileren onder elkaar. ‘Ik denk dat er in het gemiddelde mannengesprek wat meer gelachen wordt. We zullen minder snel huilend in elkaars armen vallen, waardoor het misschien lijkt alsof we niet over onze problemen praten. Soms denk ik dat die humor het ergens zelfs draaglijker maakt, want op die manier hoef je niet alles rechtstreeks te benoemen, maar kun je toch je hart luchten.’

In groep krijg je al snel een andere dynamiek, meent de twintiger. ‘Als je met tien man afgesproken hebt, ga je niet meteen enorm diepe gesprekken aan, dan is dat om samen plezier te maken’, lacht Olivier. ‘Dat is anders dan een face-to-facegesprek.’

Ook de 58-jarige Luc gelooft dat mannen elkaar sneller een op een spreken, terwijl vrouwen het minder een probleem vinden om in groepsgesprekken hun emoties te delen. ‘Zo heb ik al vaak toch een diepgaand gesprek kunnen voeren met mannen van wie ik dat aanvankelijk niet verwacht had’, vertelt de Leuvenaar. Zelf heeft hij al veel steun ervaren van zijn vriend Roger, met wie hij samen ook een zaak runt. ‘Ik weet dat ik bij hem terechtkan als het nodig is. We kennen elkaar intussen bijna veertig jaar, dan passeert er natuurlijk wel wat op je pad. De momenten dat er ingrijpende gebeurtenissen plaatsvinden in je leven, staat de ander voor je klaar, of dat nu over een echtscheiding gaat of over een overlijden.’

Voor dergelijke hechte vriendschappen tussen mannen werd zelfs een heuse term gelanceerd: de bromance. Alleen al het feit dat hiervoor speciaal een woord in het leven werd geroepen, zegt iets over hoe we vandaag staan tegenover intieme relaties tussen mannen, reageert Dewaele. ‘Dat intense vriendschappen ook benoemd worden, toont aan dat we het meer gaan toejuichen als mannen emotioneel hechte banden opbouwen. Traditioneel gezien is er namelijk eerder de neiging om zoiets af te blokken. Naar jongens die hand in hand over de speelplaats lopen, wordt raar gekeken. Er werd een lange tijd wantrouwig gekeken naar mannen die emotioneel met elkaar omgaan, waardoor er nog steeds de verdedigingsreflex bestaat om je ‘mannelijkheid’ te verdedigen.’

De 29-jarige Olivier gelooft dat de jongere generatie daar wel iets vrijer mee omspringt. ‘Als ik mezelf bijvoorbeeld vergelijk met mijn vader, toont hij naar de buitenwereld toe veel minder zijn emoties. Dat is niet omdat hij koel is, hij heeft het gewoon aan zijn opvoeding te danken. Hij werd grootgebracht door een generatie die de oorlog nog heeft meegemaakt en waar de man in huis zijn gevoelens niet mocht laten zien. Dat is helemaal anders bij de jongeren van vandaag.’ Hoewel er weinig gegevens zijn die deze maatschappelijke tendens in kaart brengen, gelooft ook professor Dewaele dat er veranderingen op til zijn. ‘Het is duidelijk dat er bij de jongere generaties een groter bewustzijn is over die genderrollen. We zitten echter in een soort tussenperiode waar het moeilijk is om uitspraken te doen die voor iedereen gelden.’

Pintjes drinken

Toch mogen we niet onderschatten wat de mentale impact is op mannen die wel degelijk problemen ondervinden met het aangaan van diepere vriendschapsconnecties. Uit een onderzoek van genderexperte Katrien Van der Heyden naar genderstereotypen bij mannen en vrouwen in 27 Europese lidstaten, bleek dat verschillende mannen kampen met een gevoel van eenzaamheid. ‘Veel mannen vertelden mij dat ze heel erg verlangden naar intimiteit en warmte. Niet alleen van vrouwen, maar ook van mannen’, vertelt Van der Heyden hierover in het boek Vriendschap in tijden van eenzaamheid van journaliste Selma Franssen. ‘Samen wielrennen, voetbal kijken of pintjes drinken, dat kan wel. Maar dat hun vrienden hen eens goed zouden vastpakken als ze verdriet hebben, dat kan niet. Dat is not done onder mannen. Het op die manier tot een verbinding kunnen komen, om gewoon eens hun hart te kunnen uitstorten, is een vorm van intimiteit die maar weinig mannen kennen.’

Het laatste jaar eiste die eenzaamheid dan ook zijn tol. Een recente studie polste bij verschillende westerse respondenten naar hoe de pandemie hun vriendschappen beïnvloedde. Daaruit bleek dat naast jongeren en lager opgeleide mensen vooral mannen negatieve effecten ervoeren op hun vriendschappen. In vergelijking met de vrouwelijke proefpersonen voelden ze zich eenzamer en waren ze minder tevreden met hun vrienden. Bijgevolg waren mannen ook meer geneigd om de regels niet op te volgen en bijvoorbeeld naar een lockdownfeestje te gaan. Daar zouden verschillende redenen voor kunnen zijn, reageert psycholoog Alexis Dewaele. ‘Misschien halen vrouwen meer voldoening uit de contacten binnen het gezin? Of ontwikkelen vrouwen effectief sterkere vriendschappen waardoor het voor hen gemakkelijker is om in tijden van fysieke afstand die connecties te behouden? Daar zien we opnieuw die traditionele dynamiek terugkomen wanneer we het hebben over gender.’

Ouderwetse opvattingen hebben nog steeds de bovenhand, knikt Katrien Van der Heyden. ‘We zeggen voortdurend tegen mannen dat ze niet over hun emoties mogen praten, dat ze stoer moeten doen, dat ze hun emoties eigenlijk moeten afsluiten van de wereld. Terwijl emoties delen met anderen juist een manier is om intimiteit met anderen op te bouwen.’

In zijn boek Breaking the Male Code: Unlocking the Power of Friendship brak ook de Amerikaanse psychotherapeut Robert Garfield in 2015 al een lans voor een ruimere interpretatie van het begrip ‘mannelijkheid’. ‘Mannen hunkeren naar die nabijheid’, vertelde hij daarover in The Huffington Post. De grootste terugval in mannelijke vriendschappen vindt plaats in de beginfase van een huwelijk of langdurige relatie, stelt hij. ‘Deze periode kan voor mannen een periode van stille wanhoop zijn. Het werkleven en vermoeidheid zijn de meest voorkomende verklaringen. Maar het gevolg is dat mannen zichzelf tijdens een intense ontwikkelingsverandering vriendschappen ontnemen die hen net vooruit kunnen helpen.’

Waar vrouwen netwerken en langdurige vriendschappen onderhouden, hebben mannen de neiging om hun vriendschappen op te bergen als baseball cards, aldus Garfield. ‘Veel mannen zeggen dat ze hun beste vrienden om de twee of drie jaar zien of spreken en verdergaan waar ze gebleven waren. Maar twee of drie jaar is een lange tijd: mensen worden ziek, trouwen of scheiden, verliezen familieleden of hebben problemen met hun baan. Zonder regelmatiger contact komen vriendschappen niet volledig tot hun recht.’

Om die vriendschappelijke vaardigheden alsnog te verwerven, raadt Dewaele twijfelende mannen aan om zich toch eens kwetsbaar op te stellen. ‘Vaak doen mannen dat niet omdat ze zich schamen, omdat ze sterk willen zijn of omdat ze bang zijn dat gevoelige informatie tegen hen gebruikt zou worden. Vaak is het tegendeel waar: je vrienden herkennen zichzelf meestal in je kwetsbaarheid, ondersteunen je en uiteindelijk zorgt dat ervoor dat je een sterkere band met die persoon zult ontwikkelen. En in die weinige gevallen waar iemand je toch om die reden zou afwijzen, kun je je de vraag stellen hoe waardevol die persoon is als vriend. En ook dat is uiteindelijk een waardevolle les.’