Vrede aan tafel: waarom een feest met vrienden vaak veel vlotter verloopt dan met familie
Kerst vier je met familie. Zo wil de traditie het. Maar heel wat mensen verzamelen niet met broers en zussen, maar met vrienden rond de kerstboom. Een nieuwe trend of oud nieuws? ‘Het idee dat de feestdagen treurig zijn als je geen gezin hebt, klopt niet.’
Kerst, dat is een boom, de takken doorbuigend onder glinsterende versieringen, en onder die takken een berg kleurrijke cadeautjes die wachten om uitgepakt te worden door mensen die je graag ziet. In sommige gezinnen staat er tussen al die verrassingen nog een stal, met daarin Jozef, Maria en kindje Jezus. De Heilige Familie, dat geeft aan waar de focus ligt voor het kerstfeest.
Een paar decembers geleden bewoog een Poolse grootvader internetgebruikers tot tranen toen hij in een reclamefilmpje voor de onlineveilingsite Allegro Engels leerde ter voorbereiding op zijn eerste ontmoeting met zijn kleindochter. Datzelfde jaar vertederde een Nederlandse advertentie-opa iedereen toen hij maanden trainde om zijn kleindochter te kunnen oppakken om een engel boven op de kerstboom te plaatsen. De boodschap is duidelijk: Kerstmis is een tijd voor familie. Voor wie niet het geluk heeft om zich te kunnen of willen omringen met familie, hebben de feestdagen iets tragisch, zo lijkt het. Maar misschien is niet alles wat het lijkt.
‘Of ik geen hekel heb aan de feestdagen, vragen ze me vaak.’ Eliane (60) zucht. ‘Ik woon alleen en heb geen kinderen, dus denken mensen dat ik dan ook geen familie of sociaal leven heb. Maar de laatste twee weken van het jaar heb ik soms een te drukke agenda. Kerstavond vier ik met het gezin van mijn zus, waar kersverse kleinkinderen veel leven in de brouwerij brengen. Het grote familiekerstfeest van vroeger doofde uit toen de vorige generatie stierf. Nu word ik elk jaar uitgenodigd door mijn nicht Josiane. Zij kookt voor haar drie kinderen en hun gezinnen, ik breng al veertien jaar het dessert mee. Oudjaar vier ik met vrienden, en daartussenin zijn er meestal nog kerstfeestjes met collega’s, vriendengroepen, buren en mijn wijnclub. Het idee dat de feestdagen treurig zijn als je geen eigen gezin hebt, klopt voor mij niet.’
Rangorde van relaties
‘Kerstmis is in ons land geen religieus feest, maar een familiefeest’, zo stelt ook socioloog Dimitri Mortelmans, die aan de Universiteit Antwerpen het Centre for Population, Family and Health (CPFH) leidt. ‘Maar laat ons niet vergeten dat ook vrienden een plaats hebben tijdens de feestdagen. Oudjaar is een feest dat we al decennia meestal met hen vieren.’
Dat blijkt ook uit de niet-erg-wetenschappelijke rondvraag in onze omgeving. Veel mensen blijken in hun agenda rond de jaarwisseling naast de Twee Grote Feesten heel wat afspraken te hebben staan met vrienden, buren en collega’s. Jonge gezinnen vieren samen met vrienden die ze kennen van de schoolpoort, het voetbalplein of de zwembadkantine, oudere singles doen aan potluck, werkgevers trekken een fles open en warmen hapjes op, en gen Z’ers blijken volgens een artikel in Forbes heel wat geld uit te geven aan cadeautjes voor vrienden.
Toen mijn familie een aantal jaar geleden uitzonderlijk kerstavond wou vieren, koos ik toch voor mijn vriendin. Onze familieband is niet zo sterk als mijn vriendschap.
De New Yorkse socioloog Jan Yager schreef verschillende boeken over vriendschappen, en merkt die maatschappelijke verandering in het Westen al een dertigtal jaar op. Friendshifts noemt hij het, een herpositionering die betekent dat vrienden geleidelijk aan opschuiven in de rangorde van sociale relaties. De kern van deze verandering? Een evoluerende maatschappij.
‘In de Verenigde Staten bijvoorbeeld zijn er de laatste jaren voor het eerst meer alleenstaanden dan gehuwden. Met een langere levensverwachting en de waarschijnlijkheid dat veel mensen alleen zijn, door echtscheiding, keuze of weduwschap, wordt vriendschap belangrijker. Niet alleen in de VS maar in alle landen’, legt dr. Yager uit.
In de VS wonen families soms honderden of zelfs duizenden kilometers uit elkaar en dan is het ook essentieel om vrienden in de buurt te hebben met wie je Kerstmis kunt vieren. België is zo groot niet, en meestal ben je maximaal een twee uur durende rit van je familie verwijderd, maar ook bij ons worden maatschappelijke veranderingen weerspiegeld in onze feestagenda.
Herinneringen maken
Hoe en met wie we vieren, heeft volgens Mortelmans vooral een link met onze leeftijd. ‘Toen mijn kinderen klein waren, vierden we thuis, want je vond sowieso geen babysit op oudejaarsavond. Later huurden we het klassieke huis in de Ardennen om er met bevriende gezinnen Nieuwjaar te vieren. En nu gaan we met vrienden op restaurant, of eten we samen bij iemand thuis. Alles hangt dus af van de fase van je leven waar je je in bevindt.’
‘Ik vier kerstavond al vele jaren met mijn beste vriendin’, vertelt Nathalie (55). ‘Ik ben single, enig kind en heb een piepkleine familie die altijd op kerstdag viert. Toen mijn vriendin ging scheiden, werd er afgesproken dat haar zoontje kerstavond altijd bij zijn vader zou vieren, en sindsdien vieren wij dus kerstavond samen. We gaan de stad in, kopen een geschenkje voor elkaar en drinken een aperitief. We koken lekker, trekken een pyjama aan en kijken samen tv. Klinkt kabbelend, maar het is vaak het fijnste feest van de maand. Toen mijn familie een aantal jaar geleden uitzonderlijk toch op kerstavond wou vieren, koos ik voor mijn vriendin. Ik zie mijn familie graag, maar ik zie ze niet vaak en onze familieband is niet zo sterk als mijn vriendschap. Prioriteiten hè.’
Iets wat terugkomt in andere getuigenissen. ‘Kerst met de familie is fijn,’ vertelt Iona (20) ‘maar waar ik echt naar uitkijk is oudejaarsavond. We gaan net als vorig jaar met een kliek van twintig vrienden naar zee. Eindeloze gesprekken, strandwandelingen, spelletjes, dansen en lekker eten. We trekken namen en kopen een geschenkje voor twintig euro. Daarmee bezig zijn, en ook de avonden waarop we vooraf samenkomen om alles praktisch geregeld te krijgen, zijn al geweldig.’
Ook Jacob (35) kijkt uit naar de vriendenfeesten, maar om een heel andere reden. ‘Mijn vrouw en ik zijn allebei enig kind, en we hebben een zoon van vijf. Wij nodigen de hele familie uit, en dan zijn we dus met zeven. Eli kan zichzelf goed bezighouden, maar in je eentje alle geschenken uitpakken terwijl er zes volwassenen toekijken, echt leuk kan dat toch niet zijn. Vorig jaar hebben we tussen Kerstmis en Nieuwjaar met vrienden die allemaal kinderen hebben een huis in het bos gehuurd voor een paar dagen, en dat was voor mij echt feest. Mijn zoon die uren rondrent in het bos of spelletjes speelt, ik vermoed dat dit de dingen zijn waar hij later aan zal terugdenken.’
Voor David (46), een Amerikaan in België, beginnen de feestdagen met Thanksgiving. ‘Ik ga niet elk jaar naar de VS voor de feestdagen, dus vier ik met vrienden. Ik nodig een paar bevriende Amerikaanse koppels uit voor Thanksgiving, een Britse collega en vriendin kookt een traditioneel Brits kerstdiner op kerstdag en dan kijken we – Amerikanen, Ieren, Koreanen en Brazilianen – samen naar de speech van de queen – nu king – en oudejaar is deze keer een dansfeest met vijftig vrienden. Er wordt uiteraard ijverig met alle ouders, broers en zussen gevideobeld, maar na elf jaar in Brussel voelen deze mensen ook als familie.’
Hanane viert als moslima geen kerst, maar elke reden voor een feest is een goede reden, lacht ze. ‘Als Kerstmis op een dag valt waarop we sowieso de familie bezoeken, kookt mijn moeder graag iets feestelijks. Maar als kerst gewoon in de week valt, dan nodigen wij nu al een paar jaar onze zussen en wat vrienden uit. Het is toch een vrije dag, het hele land feest, dus wij doen mee. Wij zetten zelfs een kerstboom, omdat de kinderen dat graag willen.’
Ingewikkelde puzzel
Dat hij niet zeker is of er wel zo veel veranderd is, lacht professor Mortelmans. ‘Neem scheidingen. Ja, het organiseren van je feestweek is complex als je nieuw samengestelde gezinnen in hun verschillende incarnaties bij elkaar moet brengen. Maar ik hoor van collega’s die uit grote families komen, dat het ook daar een ingewikkelde puzzel is om te leggen.’
Iets waar Jacques (71) alles van weet. ‘Maureen is mijn derde vrouw, zij is weduwe en samen hebben we zeven kinderen. Die allemaal samen krijgen is onmogelijk, dus is het vanaf kerstavond 24 uur de zoete inval. Wij voorzien een koelkast vol eten, en iedereen komt als het past. We zien het hele jaar door sowieso bijna elke dag een van de kinderen of kleinkinderen, en onze verjaardagen vieren we met grote gezamenlijke feesten, dus we hebben geen gevoel van gemis. Op tweede kerstdag koken Maureen en ik voor onze beste vrienden, en het is altijd het feest waarop het meest gelachen wordt en de beste gesprekken plaatsvinden.’
Feesten met vrienden zijn vaak rustiger en onpartijdiger. In families is er nu eenmaal vaak sprake van ergernissen, wrijving en conflicten.
‘Voor mij zijn Mireille en haar zoon familie, al 55 jaar,’ vertelt Jacqueline (55), ‘maar dat zijn ze dus niet. Mijn oma Iréne en Mireilles moeder Simonne waren buren en beste vriendinnen. Mijn moeder en Mireille waren ook bff’s. Van kinds af aan brachten we veel tijd samen door en waren we te gast op elkaars familiefeesten. Vandaag is mijn moeder er niet meer, en is Mireille weduwe, maar geen haar op mijn hoofd dat eraan denkt om haar kerstfeest over te slaan. Voor mij is ze een soort tante, maar voor wie wil muggenziften, is dit dus een absurd hechte vriendschap met een geschiedenis van bijna honderd jaar.’ Vrienden zijn cruciaal in ons leven, maar familie suggereert een soort vanzelfsprekendheid. Een onverbreekbare band ook, zelfs in moeilijke tijden, en veel tolerantie. Misschien is het daarom dat we vrienden die ons echt heel nauw aan het hart liggen, ook gewoon familie noemen, legt Mortelmans uit.
Liefde en irritatie
Cadeautjes, het diner, de boom, het kan fantastisch zijn. Maar laat ons eerlijk zijn, soms is het ook stresserend. Omwille van de organisatie, uiteraard, maar ook omdat oom X vaak aangebrande grapjes maakt, omdat de spanning tussen broers Y en Z te snijden is en elke familie wel een chronische zeur/criticaster in huis heeft. Familiefeesten zijn daarom soms, laat ons zeggen, pittig.
‘De kerstdagen kunnen vrolijk en gezellig zijn,’ legt Saverio Tomasella uit, ‘maar er kan ook veel ergernis en angst zijn.’ Tomasella is psychoanalyticus en auteur van een reeks boeken, waaronder Ces amitiés qui nous transforment (Vriendschappen die ons veranderen, red.). ‘Therapeuten horen tijdens en na de feestdagen veel verhalen over conflicten, want heel wat onderliggende problemen komen in die periode naar de oppervlakte. Wie met vrienden viert heeft dat probleem minder, die feesten zijn vaak rustiger en onpartijdiger. In families is er nu eenmaal vaak sprake van ergernissen, wrijving en conflicten die teruggaan tot de geboorte, en die moeilijk aan te pakken zijn omdat kinderen niet op gelijke voet staan met hun ouders of zelfs hun oudere broers en zussen. Vrienden daarentegen worden gekozen en als er iets misgaat, hebben we de neiging om er meteen over te praten, waardoor er minder sprake is van een opeenstapeling van explosieve onuitgesproken dingen. In het gezin houden we ons wat in en zwijgen we vaker over wat ons pijn doet. Tot bepaalde schijnbaar onschuldige situaties oude wonden openmaken en er een uitbarsting komt.’ Feesten met vrienden hebben volgens Tomasella dan ook een grotere kans op een vredig verloop.
Net daarom viert het gezin van Steven (48) kerstdag met vrienden. ‘Mijn zus heeft me nooit helemaal vergeven dat ik mijn verloving met haar beste vriendin heb afgeblazen en zoekt al 24 jaar ruzie met mijn vrouw. Mijn ouders krijgen stress van de spanning, dus vieren wij kerst met mijn ouders op een ander moment. Een bevriend koppel heeft geen familie in België, een andere vriend is ook alleen op de wereld, en wij vieren kerst met hen. Geen stress, geen venijn, gewoon vriendschap, en we delen zelfs cadeautjes uit.’
Framily
Knack Weekend-journalist Amélie Rombauts schreef enkele jaren geleden samen met Filip Lemaitre van het bureau Trendwolves het boek Framily over de ‘familie van vrienden’ die millennials vaak vormen. Deze hybride netwerken van bloedbanden én vriendschap kunnen de traditionele kernfamilie aanvullen of zelfs vervangen. De mens is een fundamenteel sociale diersoort, schrijven ze, en we voelen de behoefte om bij een groep te horen waarin we ons beschermd voelen. Met de demografische veranderingen en het dalende geboortecijfer wordt de ‘familiegroep’ geleidelijk kleiner, wat mensen aanmoedigt om hun kring uit te breiden door sterke relaties aan te gaan met vrienden. Zoals Francis Bacon al in de 17de eeuw schreef: “Vriendschap verdubbelt vreugde en halveert verdriet”, zowel in het leven als op feestjes.
Zorgt extra vriendenfeesten organiseren niet voor extra stress, vragen we Saverio Tomasella. ‘Paradoxaal genoeg verlichten ze de last omdat ze minder gespannen zijn. Ik ben blij dat de link tussen het instituut Kerstmis en familie vaker in vraag wordt gesteld en dat jong en oud het gaat zien als een tijd voor gezellige reünies, met familie of vrienden of allebei. Naast het gezin en het koppel nemen vriendschappen geleidelijk hun evenwaardige rol als “veilige haven” op. Natuurlijk kunnen er ook in vriendschappen conflicten opduiken of spanningen zijn, maar we zien dat veel vriendschappen uiteindelijk veel langer duren dan romantische relaties.’
‘Ik deel maar een paar genen met mijn ouders’, vertelt Justine (30). Als enige dochter besloot ze een paar jaar geleden een kerstfeest voor vrienden te organiseren, na de zoveelste mislukte kerst. En hoewel deze keuze elk jaar weer op een ouderlijk koor van vragen stoot, heeft ze geen spijt. ‘Ik heb zelfs het gevoel dat ik het eerder had moeten doen. Sinds ik ervoor heb gekozen om mensen om me heen te verzamelen met wie ik een vrijwillige relatie heb, gebaseerd op respect en niet op familiebanden, heb ik de vreugde en de koortsachtige verwachting van Kerstmis herontdekt, net als toen ik een kind was.’
Familie van het hart
Vrienden zijn net zo belangrijk als ouders, kinderen, broers en zussen of je romantische relatie, stelt ook Jan Yager. ‘De partner en het gezin, de familie en je vriendenkring, die drie groepen noemen we in de sociologie primaire groepen. En voor wie geen romantische relatie heeft of niet goed met zijn familie opschiet, zijn vrienden nog belangrijker voor het welzijn.’
Tijdens de feestdagen, en in het leven, is isolatie voorkomen voor iedereen belangrijk. ‘Of het nu met familie, vrienden of een combinatie van die twee is, het belangrijkste is je sociale netwerk te smeren. Als een gezin of familie een moeilijke tijd doormaakt, is het essentieel om naar een oplossing toe te werken, maar de feestdagen zijn daar niet het ideale moment voor. Als conflicten ervoor zorgen dat je de feestdagen alleen doorbrengt, dan is samenkomen met vrienden echt waardevol. En nee, Kerstmis is niet minder betekenisvol als je het “alleen” met je vrienden doorbrengt.’
Vrienden zijn de familie van het hart, de familie die we kiezen, en daarom zijn ze extreem belangrijk, stelt Saverio Tomasella. ‘Er is geen reden om relaties in een ranglijst te gieten, maar als het moet, houd dan voor ogen dat vrienden niet onderaan bengelen. Het zijn vaak de mensen die er voor je zijn in goede én slechte tijden, en soms met minder crises dan in romantische of familierelaties. Onze vriendschappen cultiveren is een goed idee, ook omdat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat gelukkige mensen solide vriendschappen hebben.’ Een feest met vrienden is dan ook een welbestede kerst, zegt de psychoanalyticus. ‘Onze vrienden helpen ons om volledig onszelf te zijn en hun aanwezigheid is vaak een garantie voor een fijne, vreugdevolle tijd.’ Eigenlijk gaat het er tijdens de feestdagen om dat je samen bent met de mensen van wie je houdt. En dat er voldoende kroketten zijn, uiteraard…
Lees ook: Eenzaamheid op het werk: ‘Je lost het heus niet op door samen aan een touw te hangen in de Ardennen’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
