‘Veel mensen zijn dopamineafhankelijk geworden’: slaapexpert Inge Declercq pleit voor meer verveling in haar boek ‘Breinrust’

Neurologe en slaapexperte Inge Declercq vraagt in haar boek ‘Breinrust’ dringend om meer aandacht voor gezond deconnecteren. Ook op vakantie zijn we daar niet zo goed in, blijkt uit een voorpublicatie. ‘Verveling is essentieel.’

Wie denkt er niet bij het woord ‘vakantie’ aan zeeën vol tijd, nietsdoen, de batterijen opladen? En wie stelt uiteindelijk na of al tijdens die vakantie vast dat er van die veelbelovende stapel boeken amper een gelezen werd, hoe weinig je je werkelijk luilekker in die ligstoel hebt neergevlijd? Hoeveel ‘lege’ momenten werden opgevuld door leeghoofdig scrollen op sociale media, hoofd voorovergebogen, terwijl er boven je een stralende hemel was, of een hemel vol inspiratievolle wolkenspellen?

Hoe vol zat die vakantie uiteindelijk gepropt met allerlei activiteiten, van de ene plek naar de andere reizen, bezoeken van weliswaar interessante musea, van het ene bed naar het andere waar je mogelijk niet zo goed sliep? In welke mate liep je tijdens je vakantie toch weer gebukt onder stresserende verplichtingen, zoals ‘alles moeten gezien hebben’, of de stille dwang zoveel mogelijk op jouw socials te zwieren want het moment – ‘kijk eens wat ik doe en waar we zijn’ – moet toch gedeeld worden? Of niet?!

Ontkoppelen

Ik hoorde ook al dikwijls van patiënten dat ze zodra ze aan hun vakantie begonnen zijn, hevige migraine of hoofdpijn kregen. Ontkoppelen, in het vakantiegevoel komen, kan best enkele dagen duren en loopt niet altijd van een leien dakje.

Toen ik jonger was en nog voltijds in een ziekenhuis werkte, gaf ik me met hart en ziel aan mijn patiënten. Daar kreeg ik veel erkenning voor. Ik besefte toen niet dat ik mezelf daarin voorbijliep en mezelf maar naar waarde kon schatten in functie van die externe waardering en erkenning. Zodra ik op vakantie vertrok was ik mezelf soms gedurende een hele week ‘kwijt’. Het duurde steeds weer een hele tijd voor ik weer wist wie ‘ik’ was, waar ik buiten mijn werk goed in was, wat ik ‘waard’ was als persoon en niet alleen als empathische dokter. Dit gezegd zijnde, me met hart en ziel geven zowel tijdens mijn consultaties als tijdens mijn workshops en keynotes, dat doe ik nog steeds, maar de wijsheid der jaren heeft daar een pak meer sereniteit in gebracht en ik verlies mezelf steeds minder.

Verveling is saai?

Ook hier weer een paradox: als we aan het werk zijn, klagen we over de drukte, zeggen we dat we ‘nooit’ tijd hebben, verlangen we naar een zee van tijd en willen we weg van het jachtige. Zodra we die tijd echter hebben, willen we daar alles uithalen, moet ook die vrije tijd optimaal gebruikt en opgevuld worden. Alsof ‘leeg’ en ‘tijd’ best niets met elkaar te maken hebben. Met alle frustraties en moeheid van dien.

Beschouw dit als een ‘lofzang op de verveling’. Eigenlijk zouden we een heel ander woord dan ‘verveling’ moeten gebruiken, want ‘verveling’ heeft een vreselijk negatieve connotatie. Zoek overigens maar eens op ‘synoniemen voor verveling’ (ik deed dat op Chat-GPT) en ontdek wat een lijst vreselijke woorden het oplevert (ik geef hier zelfs niet de hele lijst weer): monotonie, eentonigheid, desinteresse, lusteloosheid, saaiheid, futloosheid, lamlendigheid.

Ook de afkomst van het woord ‘verveling’ geeft die negatieve associatie mee. Het komt van het Middelnederlandse woord ‘verveelinge’ dat verwant is aan het Middelnederlandse werkwoord ‘vervelen,’ wat ‘zich ergens aan ergeren’ of ‘zich onledig houden’ betekende. En dit Middelnederlandse woord is dan weer afgeleid van het Oudfranse woord ennuier (of anuier), wat ook ‘zich ergeren’ betekent. Het Franse woord is op zijn beurt weer afkomstig van het Latijnse werkwoord inodiare, dat ‘irriteren’ of ‘vervelen’ betekent. Denk ook aan het Engels: boring en boredom, die vermijd je ook liever in je leven.

Dopamineshots

Ook als je het op neurowetenschappelijk niveau bekijkt, kan je begrijpen waarom ‘vervelen’ in eerste instantie niet fijn lijkt: je dopamineniveau gaat omlaag en dat zorgt ervoor dat je minder motivatie en minder opwinding ervaart. Het zou ook kunnen dat we daar in onze tijden net zo gevoelig aan zijn omdat we te pas en te onpas dopashots krijgen, en velen onder ons een zekere dopamineafhankelijkheid hebben ontwikkeld,

Toegegeven, als zich ‘vervelen’ gepaard gaat met piekeren, je gedachten die alle uithoeken van je denkwereld uitgaan, dan kan dat ook behoorlijk confronterend en onaangenaam zijn. Te veel piekeren is ongezond en zorgt ook voor mentale moeheid, tot zelfs slaapstoornissen en depressie.

Deconnectie

Maar waar gaat het eigenlijk om en waarom is verveling zo essentieel? Wat gebeurt er als je jezelf toelaat om niets te doen, en daarmee bedoel ik iets dat niet specifiek gepland is of verlangd wordt, dat niet-taakgericht en niet-rationeel is? Je activeert op een gezonde manier je standaard-modusnetwerk. En dat stelt jou in staat tot gezonde zelfreflectie, het stimuleert jouw creativiteit, kan je helpen om inzicht te krijgen in jouw leven, los van het rationele hypergecontroleerde denken, waardoor originele ideeën en oplossingen kunnen opborrelen. Het helpt je om te focussen op je innerlijke, je eigen gedachten en gevoelens. Het kan je zo ook helpen om negatieve emoties en gevoelens te overwinnen. Het wegdwarrelen van je gedachten helpt ook om losse associaties te maken tussen stukjes opgeslagen belevenissen die kunnen helpen om een nieuw inzicht te krijgen in een situatie. Denk aan die aha-ervaring, die zin, die oneliner waarnaar je op zoek was, die ingeving tijdens een ‘leeg’ moment in de douche bijvoorbeeld.

Met andere woorden, gezonde verveling staat helemaal voor gezonde deconnectie, echte ontkoppeling. En zo brengt verveling breinrust, zorgt het voor herbronning, voor het gezond maken van de connecties tussen jouw neuronen, van jouw taakgericht netwerk dat even niets moet doen. Het staat voor een soort reconnectie met jezelf. Het is daardoor dat je nadien letterlijk kwiek en monter verder kan met het werk, want de glutamaat is weggewerkt in het taakgericht netwerk, je hebt weer volle toegang tot het hoofdkantoor van je brein.

Verveling is dus geen negatieve gemoedstoestand die het best wordt vermeden. Op voorwaarde dat ‘verveling’ niet vervelend wordt omdat het tot ongebreideld piekeren leidt. Want dan gaat het de andere kant uit, en worden je standaard-modusnetwerk en de connecties in dat netwerk weer te overactief. Dat slorpt energie op, zorgt ook weer voor mentale moeheid en verstoort het mentaal welzijn. Jezelf verveling ontzeggen is je brein de kans ontzeggen om te herbronnen. Dus herformuleer ik mijn lofzang voor verveling als een ‘ode aan herbronnen’.

Lumineus

Herbronnen zorgt voor innerlijke rust en wijsheid. En voor tijdwinst! Ik las ergens: ‘Wie dagdroomt, heeft nachtrust.’ In zekere zin klopt dat. Ik verander het graag als: ‘Wie dagdroomt, heeft breinrust.’ ‘Lege’ momenten zorgen voor een ‘leeg’ hoofd, een evenwicht in de activatie tussen en binnenin de verschillende netwerken in je prefrontale hersenschors, en zorgen zo voor jouw gezond brein en gezond welzijn. Leve de (juiste) leegte! Als het vat altijd vol is, kan het enkel overlopen.

Wie weet welk lumineus idee jij krijgt door jezelf toe te laten regelmatig te herbronnen! Er zijn volgens mij in ieder geval weinig mensen die belangrijke levensbeslissingen hebben genomen door op hun telefoon te scrollen. Saskia De Coster formuleerde het ooit zo mooi: ‘Tijd opvullen met sociale media en smartphone gebruik/verslaving is pas echt leegte creëren. Onze creativiteit, cognitieve flexibiliteit worden erdoor leeggezogen.’

Het gaat hier niet over stoppen met ademen. Geniet ervan hoe je je gedachten en associaties de vrije loop kan laten. Geniet vooral van de rust in je hoofd die je daarvoor in de plaats krijgt!

Herbronnen op vakantie

Jouw vakantie kan een ultieme bron van herbronning zijn. Een geweldig begin om tijd te winnen is minder willen doen. Creëer die momenten van gezonde leegte, van herbronnen en verveling. Je kan jezelf daarbij helpen door heel bewust te gaan observeren. Bekijk je omgeving en vind 5 dingen die je nog nooit bewust hebt opgemerkt. Staar naar de hemel en laat je verbeelding de vrije loop met alles wat je kan zien in de wolken. Wedden dat je van die lekker maffe, plezierige associaties gaat maken, dat je een creativiteit bij jezelf ontdekt die je nooit had gedacht te bezitten?

Sta tijdens je vakantie even stil bij wat jou verwondert, bij de momenten of belevenissen die jou een (geluk)zalig of een behaaglijk gevoel bezorgen. Onlangs was ik op vakantie in Noordwest-Spanje, en we logeerden in een huisje met zo’n onbeschrijfelijk mooi uitzicht, we voelden ons daar zo formidabel goed! Dat gevoel, die herinneringen, die laat ik geregeld nazinderen, ofwel door even mijn ogen te sluiten en die beelden op te roepen, dan ga ik op reis met mijn verbeelding, of simpelweg door even naar de foto’s te kijken (en dan NIET doorklikken naar Instagram!).