Topfotograaf Rankin: ‘We hebben het amper over de mentale effecten van fotofilters op sociale media’

“Ik heb geen vaste stijl, maar wel een bepaalde aanpak”, zegt Brits portret- en modefotograaf Rankin. Zowel in zijn nieuwe monografie als in de expo in Knokke-Heist ligt de focus op zijn beelden voor Dazed & Confused, het cultblad dat hij mee oprichtte.

In de jaren negentig overspoelde een golf van creativiteit en optimisme het Verenigd Koninkrijk. Trainspotting, Britpop en Alexander McQueen voerden de ‘Cool Britannia’ aan en het blad dat de beweging als geen ander documenteerde was Dazed & Confused, later afgekort tot Dazed.

John Rankin Waddell – artiestennaam Rankin – studeerde nog fotografie toen hij in ’91 het cultblad mee oprichtte. Maar zijn bekendheid dankt hij vooral aan de portret- en modebeelden die hij de voorbije dertig jaar schoot. Een groot aantal daarvan is weldra te zien in Knokke-Heist, een stad die Rankin zestien jaar geleden al verwelkomde als centrale gast van het Fotofestival.

Toch wil de Brit geen celebrity- of modefotograaf genoemd worden. “Wat mij interesseert, zijn mensen en ideeën”, zegt Rankin bij hem thuis in Londen. “Louter roem of kleren fotograferen zegt me niets, ik gebruik de conceptuele fotografie om mensen een spiegel voor te houden en iets over de wereld van nu te zeggen.”

Je studeerde aanvankelijk boekhouden. Hoe ontdekte je de fotografie?

“Dat gebeurde vrij laat, want ik groeide op in een gezin uit de lagere middenklasse waar kunst weinig of geen belang had. Albumcovers van bands als The Jam en de Rolling Stones waren mijn enige aanknopingspunt met fotografie. Als student deelde ik echter een huis met mensen uit kunstopleidingen, zodat ik op mijn 21ste toch maar eens een camera leende van een vriend. Toen wist ik meteen dat ik van richting moest veranderen. Ik had als kind nooit een creatieve uitlaatklep gehad en kon plotseling een bepaalde kijk op de wereld delen met anderen – dat vond ik geweldig.”

Hoe zag je destijds je toekomst?

“Omdat ik als twintiger sterk sociaal geëngageerd was, wilde ik in eerste instantie documentairefotograaf worden, maar ik had snel door dat ik niet de nieuwe Don McCullin of W. Eugene Smith was. Mijn talent was het fotograferen van mensen, dus volgde ik de raad op van mijn vader: iets doen waar ik goed in was. Anders maak je het jezelf alleen maar moeilijk.”

Jij en Jefferson Hack waren nog fotografiestudenten toen jullie Dazed & Confused oprichtten. Wat dreef jullie?

“Aan het London College of Printing werkten we mee aan het studentenblad. We wisten dus al hoe fijn het is om in alle vrijheid je eigen ding te doen. Daarnaast woedde er in ’91 een recessie in Groot-Brittannië. Niemand raakte aan een job, en jongeren al helemaal niet. Zoals veel leeftijdsgenoten ging ik er dus van uit dat ik mijn eigen boontjes moest doppen. Inhoudelijk wilden we vooral een platform voor nieuw talent zijn en functioneerden we als een collectief. Om alles te betalen, organiseerden we feesten in het Londense nachtleven – dat hielp om snel een creatieve gemeenschap rondom ons te verzamelen.”

Jullie werkten met allerlei soorten modellen en schreven over homoseksualiteit, transrechten en ageism. Dat lag in het conservatieve Groot-Brittannië van toen niet voor de hand.

“We wilden dingen veranderen, wat de goegemeente ons niet altijd in dank afnam. In onze ogen moest iedereen zich vrij kunnen ontplooien en uitspreken, terwijl covermodellen niet per se wit, blond en blauwogig moesten zijn. Vandaag is die strijd gestreden, diversiteit en inclusie zijn nu de norm in mode- en reclamebeelden. Maar de wereld is ook veel meer gepolariseerd dan toen. Zowel aan linker- als rechterzijde zijn de standpunten steeds extremer, de echokamers steeds groter. Wij stonden meer voor een constructieve uitwisseling van ideeën.”

Sinds 2006 focus je op je werk als fotograaf. Was je uitgekeken op het blad?

“Ik ben nog steeds mede-eigenaar van Dazed, maar net als Jefferson wilde ik op tijd een stap opzijzetten. Ik was al een veertiger toen – dat is te oud om de stem van de jeugdcultuur te zijn. Als creatievelingen waren we altijd onze eigen weg gegaan, dat moesten onze jongere medewerkers ook kunnen. Voor mezelf vond ik dat jammer, maar voor het blad was het de juiste beslissing.”

Hoe zou je zelf je stijl omschrijven?

“Ik heb er geen. Ik heb veel respect voor fotografen met een duidelijke signatuur die hun stijl steeds meer uitdiepen, maar daarvoor ben ik te snel verveeld en hou ik te veel van de mogelijkheden van fotografie. Elk beeld op dezelfde manier belichten bijvoorbeeld, dat lijkt me enorm beperkend. Ik doe dus gewoon wat me het beste lijkt voor het beeld in kwestie. Maar ik heb wel een bepaalde aanpak. Of ik nu met modellen, acteurs of onbekenden werk, ik probeer altijd een band op te bouwen met mijn onderwerp en mensen actief bij de shoot te betrekken. Het concept, hoe we te werk gaan, de selectie van de beelden: alles is een collaboratief proces.”

Sterren zijn in de eerste plaats mensen in je foto’s, alsof je als kijker achter het gordijn gluurt. Hoe doe je dat?

“Ik voel me vaak half psycholoog, half stand-upcomedian. Een groot deel van de job is opmerkzaam zijn: aanvoelen hoe iemand in zijn vel zit, wat iemand wel en niet ligt. Het andere deel is mensen op hun gemak stellen, zelfs als ik daarvoor de draak moet steken met mezelf. Zolang we elkaar maar vertrouwen en samenwerken, want het laatste wat ik wil, is mijn visie opleggen. Het mooiste compliment dat mensen me kunnen geven, is dat ze zichzelf konden zijn en dat ze zich herkennen in hun foto.”

Sommige beelden leggen nadrukkelijk retouches bloot. Waarom speel je daar zo graag mee?

“Ik maak me vooral zorgen. In de jaren negentig was er bakken kritiek op Photoshop, maar toen was er tenminste een publiek debat over die snufjes. Vandaag zit het probleem niet meer bij magazine- en reclamemakers – die kijken wel uit nu consumenten hun verontwaardiging kunnen uiten op de sociale media – maar bij tienjarigen. We overladen hen met fotobewerkingstools en vinden het maar normaal dat jonge mensen zichzelf eindeloos vervormen en perfectioneren. Waarom hebben we het amper over de mentale effecten daarvan, over het feit dat zoveel jongeren met hun bewerkte foto’s naar de plastisch chirurg stappen? Jongeren zijn de proefkonijnen van onze digitale cultuur en wij het laten maar betijen.”

De fotografie is wel gedemocratiseerd. Een smartphone volstaat nu.

“Ik heb twee jaar geleden heel bewust gekozen om op BBC Four The Great British Photography Challenge te presenteren, een soort masterclass programma waarin ik uitlegde hoeveel werk er in een sterk beeld kruipt. Het idee is nu dat iedereen foto’s kan nemen. Maar mensen als ik nemen niet zomaar foto’s, we máken ze en bouwen ze van nul op, waarbij het schieten slechts de laatste stap is. In geluk en toeval geloof ik niet, alles draait om je kennis en vaardigheid.”