Sofie Van de Velde, Rika Ponnet en 4 andere gedreven vrouwen over hun vriendschap: ‘Waarom wordt de mogelijkheid om moederschap en carrière te combineren niet meer onderzocht?’

Het thema van Internationale Vrouwendag is dit jaar ‘Inspireer 
inclusie’. Deze zes bijzondere vriendinnen gaan geen onderwerp 
uit de weg, hoe ­banaal of groots ook. Van carrière tot discriminatie, wat zijn de issues waar vrouwen in 2024 nog op stoten?

Of ze wilden komen eten, vroeg fotograaf Carmen De Vos aan zes vrouwen die haar interesse hadden opgewekt. ‘Ik had net een expo gedaan, Warriors come out to play, met als achterliggend idee “een sokkel voor elk mokkel”. Tijdens de fotoshoot was er iets dat me raakte bij elk van deze vrouwen. Dus ik dacht, ik nodig ze uit.’ Die zes, dat waren hartchirurg Dina De Bock, galerist Sofie Van de Velde, seksuoloog Rika Ponnet, visagist Agnes den Engelsman, neuroloog Inge Declercq, en magistraat en drugscommissaris Ine Van Wymersch. Die bonte bende vrouwen, tussen 40 en 56, kwam samen rond Carmens tafel. ‘Carmen heeft de gave om mensen samen te brengen en we bleken een heel goede match’, vertelt Inge Declercq. ‘We doen dan wel heel uiteenlopende dingen, we hebben ook veel gemeen. We zijn gedreven, hebben allemaal een soort missie en maken de mensen rond ons in zekere zin sterker of beter.’

Zoals dat dan gaat, maakt Carmen een whatsappgroep. ‘We noemen onszelf de Madonna’s’, vertelt Sofie Van de Velde. ‘Naar het ongelofelijke schilderij van Fouquet in het KMSKA. Het gelijknamige restaurant in het museum had mijn galerie gevraagd om kunstwerken op te hangen, en omdat er in het museum zelf weinig werken van vrouwen te vinden zijn, koos ik vrouwelijke kunstenaars. Ik nodigde de groep uit om hun mening te geven, en zo kreeg de whatsappgroep een naam.’ Bovendien zie je op veel straathoeken in Antwerpen madonna’s hangen, ter bescherming en verwondering, voegt Dina De Bock toe. ‘We vonden dat een mooie gedachte.’ Zes van de zeven Madonna’s kwamen op de thee in de roze salon Domestic in Antwerpen, voor een fotoshoot, koffiekoeken en een goed gesprek.

Eerlijk en diep

‘Die eerste avond was het gesprek meteen heel eerlijk en diep’, vertelt Inge. ‘Iedereen zat vanaf die eerste dag met zijn ziel bloot aan de tafel. Misschien heeft dat met de leeftijd te maken. We hebben allemaal al iets bereikt, we hoeven geen façade meer op te houden en zijn bereid om voor echte ontmoetingen te gaan.’ Niet dat er altijd iets mis is met een façade, benadrukt Rika Ponnet. ‘In sommige omstandigheden is het gewoon nodig om je van je beste kant te tonen. We hebben vandaag toch ook allemaal ons best gedaan niet? (lacht) Weet je, het woord authenticiteit wordt te pas en te onpas gebruikt, maar daar gaat het uiteindelijk om. Ik wil niet hautain klinken, maar als het contact niet op dat niveau van openheid kan, dan hoeft het niet voor mij. Toen ik jonger was, zou ik blij geweest zijn om uitgenodigd te worden, vandaag is dat anders. Ik ben liever een avond alleen met een goed boek, dus als ik de inspanning doe om uit mijn zetel te komen, moet het de moeite waard zijn. Dat is bij deze groep zo. Als ik terug naar huis rijd, ben ik altijd opgeladen.’

‘We slaan veel sociaal gewenste elementen over en praten meteen over de essentie’, vindt ook Sofie. Maar ze geeft toe dat het bij haar lang geduurd heeft voor ze vrouwelijke vriendschappen toeliet. ‘In mijn sector steunen vrouwen elkaar ook niet altijd, omdat ze vastzitten in een soort pikorde. Soms gedragen ze zich daardoor als halve mannen, iets waar ik zelf ook schuldig aan geweest ben. Het feit dat ik pas de laatste vijftien jaar echt vriendschappen met vrouwen in de diepte heb opgebouwd, is omdat het moeilijk is om te zorgen voor anderen als je zelf aan het “overleven” bent. Vandaag vind ik het belangrijk om dat te erkennen en niet in die pikorde mee te gaan.’ Iets wat Rika herkent. ‘Soms kom je een ruimte vol vrouwen binnen en voel je meteen dat je gescand wordt. Wie is de dunste? Wie is de knapste? We verwijten mannen dat soort competitiviteit, maar vrouwen hebben dat ook. Op een stille manier plaatst iedereen zichzelf in een soort rangorde. Maar in deze groep is dat niet zo.’

Het helpt ook dat iedereen zo’n andere achtergrond heeft, denkt Carmen. ‘Ik heb dat competitieve sowieso niet, maar omdat we op professioneel gebied zulke andere dingen doen, kun je moeilijk in rangorde denken. En wat uiterlijk betreft, tja, we hebben allemaal een gat.’

Agnes had altijd al veel vriendinnen. ‘Vrouwen begrijpen elkaar onderling beter dan een man ooit zou kunnen, denk ik. Ik weet dat jullie vaak slechts enkele woorden nodig hebben om te snappen wat ik bedoel en ik voel dat ook in mijn make-upstoel. Daar voel ik vaak snel een verbintenis. Vrouwen delen meteen hun levensverhaal, en soms zit ik in de auto op weg naar huis na te denken over hoe intens het alweer was, op een mooie manier.’ Vrouwen kijken ook vanuit een ander perspectief naar de dingen, vindt Dina. ‘Die diversiteit is verrijkend. Het is jammer dat Ine (Van Wymersch, red.) er niet bij kon zijn vandaag, want ze kan met een bepaalde invalshoek naar de zaken kijken op een manier waar ik zelf nooit op zou komen. Ze heeft een ongelofelijk relativeringsvermogen en gevoel voor humor.’

We kijken naar onszelf door de ogen van anderen, stelt Rika. ‘Vaak zijn dat de ogen van een man, of een partner, soms de ogen van de maatschappij. Zijn we liefdeswaardig? Hebben we bestaansrecht? Daar komt een deel van die competitie uit, vermoed ik, daarom steken we zoveel tijd en energie in aantrekkelijk zijn. Ik zie in mijn praktijk dat er vaak een lange weg te gaan is naar zelfacceptatie, en ik vraag me af er soms niet meer veiligheid in vriendschappen zit als het over die bevestiging gaat. Meer dan in een romantische relatie, want daar heb je toch vaak het gevoel dat er een verborgen agenda is. Dat je wordt binnen­gedaan.’

Bienveillance

De kern van de Madonna-magie zit hem volgens Inge niet in het praten. ‘We luisteren echt naar elkaar en er is veel empathie. Ik merk dat het mij helpt om dingen te begrijpen, niet alleen over wat de anderen meemaken, maar ook over mezelf. Dat vind ik heel mooi. Ik ben uit mezelf niet heel open, maar in deze groep gaat dat vanzelf. Ik herinner me een avond waarop ik zelf met veel twijfels zat. Ik hoorde iedereen vertellen en merkte op dat het leek alsof hun leven op rolletjes liep.’ Ze lacht. ‘Er volgde een stortvloed van verhalen over hoe dat helemaal niet zo was, en hoe ingewikkeld en zwaar het voor iedereen was. Het Franse woord bienveillance omschrijft voor mij wat deze groep zo speciaal maakt. We willen het beste voor elkaar.’

Dat is wat de groep ook voor Rika bijzonder maakt. ‘Wat ik inspirerend vind, is dat we niet alleen onze successen fêteren en elkaar bevestigen in hoe goed we bezig zijn, maar dat we ook durven toe te geven dat het soms niet goed gaat. Het leven is geen wandeling in het park, en wat mij echt inspireert zijn vrouwen die daar eerlijk over zijn. In de gecureerde Instagram-cultuur van vandaag denk ik vaak: maar hoe doet die vrouw dat? Wel, wij delen ons echte leven, met veel vallen en opstaan. Authenticiteit, dus.’

Ze kennen elkaar nog maar een jaar of twee, en toch is het vertrouwen er. ‘Misschien is het een voordeel dat we met een blank blad begonnen zijn’, denkt Inge. ‘We hebben allemaal al het een en ander meegemaakt en die dingen hebben ons gevormd. Het is de rode draad in elk van ons, en als die draden dan gelijklopen, zoals in deze groep, ontstaat er een mooi weefsel.’ En dan gaat de rugzak open, vertelt Carmen. ‘In het Engels heb je de uitdrukking: to have each other’s back. Elkaar steunen, eigenlijk. Dat gevoel heb ik hier. Als ik morgen uitglijd, zijn zij er om me weer rechtop te helpen. We steunen elkaar actief. En ook, what happens in the Madonna’s, stays in the Madonna’s.’

Een dorp

Moederschap is een terugkerend thema, vertelt Agnes. ‘Mijn jongste dochtertje heeft het Koolen-de Vries-syndroom, een genetische afwijking waardoor ze zowel lichamelijk als geestelijk een bepaalde achterstand heeft. Zo werd ze drie jaar geleden geboren met twee gaatjes in haar hart en een nierafwijking. Geestelijk is ze eigenlijk achttien maanden oud en kan ze nog niet naar school. Daar heb ik het moeilijk mee gehad. Nog steeds, soms. Het is een gevoel dat ik niet helemaal kon plaatsen omdat ze heel gelukkig is en elke kamer doet oplichten met haar glimlach. Ik denk nog vaak terug aan iets wat Carmen toen zei: “Het is normaal om te rouwen om een leven dat je dacht te zullen hebben.” Ook aan Dina heb ik veel gehad door haar expertise als hartchirurg.’

Ze kwamen elkaar tegen in het UZA in Antwerpen, vertelt Dina. ‘Agnes was daar voor haar zesweekse baxter als behandeling voor colitis ulcerosa (chronische darmziekte, red.), en ik hoorde dat haar dochtertje een hartoperatie nodig had. Ik probeerde haar gerust te stellen door uit te leggen waarom ze niet bang moest zijn voor de behandeling.’ ‘Op die manier zijn we een ongelooflijk klankbord voor elkaar, elk vanuit onze eigen ervaringen’, vertelt Agnes. ‘Zonder dat jij het zei, voelden we jou inderdaad heel erg zoeken’, vertelt Sofie. ‘We voelden jouw verdriet als moeder. Toen mijn broer plots overleed, heb ik ook veel aan Dina gehad. Ze vertelde dat de dood een van onze enige zekerheden is in het leven en dat bood mij veel troost. Nog steeds.’

De gespreksonderwerpen zijn breed, vertelt Dina.‘We praten over maatschappelijke topics zoals het drugsbeleid, hoe omgaan met ouders met dementie, plotse dood, kunst of de politiek.’ Er zijn weken dat we elkaar dagelijks horen, vertelt Carmen. ‘Over heel banale én heel ernstige dingen. Zo’n whatsappgroep is een beetje een virtueel dorp. Ooit, toen we dichter op elkaar leefden, liepen we elke dag langs bij buren en vrienden om onze verhalen te delen, vandaag delen we ze virtueel. Het verbindt, en overbrugt het feit dat we elkaar niet constant zien.”

Mannenwereld

Van de kunstensector en de medische wereld tot de magistratuur, de zeven dames werken bijna allemaal in een mannenwereld. ‘Elk van ons zoekt daarbij naar de juiste manier om in die vrij patriarchale omgeving te navigeren, zonder onszelf en onze waarden te verliezen’, vertelt Sofie. ‘Hoe blijf je vrouw in een wereld waar mannelijkheid de norm is? Voor mij gaat dat over zacht zijn, mijn elegantie bewaren en niet in het gevecht of machtsspel te stappen. Zo ben ik op een bepaald moment tot voorzitter gestemd van alle galeries van Europa. Een van de landen heeft daarop besloten om zich terug te trekken omdat zij een mannelijke voorzitter naar voren hadden gedragen en niet wilden “verliezen” van een vrouw. Zelf zou ik me nooit zo door ego laten leiden. Ik had mijn voorzitterschap graag aan een ander gelaten, maar de stemming besliste er anders over.’

Vrouwendag

Vrouwendag is niet zoals Moederdag een moment om de vrouw te vieren, het is een moment van activisme, om aan te kaarten dat we er nog niet zijn op het vlak van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. ‘Ik zou wensen dat het niet meer nodig was, maar jammer genoeg is dat wel zo’, zucht Rika. ‘Op Vrouwendag moeten we ons de vraag stellen: waar zitten de problemen nog? Hoe kunnen we die oplossen?’ beaamt Sofie.

‘Als ik vandaag bijvoorbeeld door de tijdsgeest als witte vrouw met bepaalde privileges ruimte moet maken voor vrouwen van een andere cultuur, wie ben ik dan om dat in twijfel te trekken? Ik zou dan heel gefrustreerd kunnen reageren en zeggen dat ik me gediscrimineerd voel, maar veel liever laat ik me meevoeren met die golf. Wij zijn alle zeven heel dankbaar voor de kansen die we hebben gekregen, en die zijn zeker niet zomaar op ons bord gegooid. Maar nu is het ook aan ons om die kansen aan anderen te bieden.’ Het helpt al als we beseffen hoe belangrijk die kansen zijn, vindt Rika. ‘Ik sta waar ik sta omdat ik kansen gekregen heb, mijn talent is daar maar een heel klein onderdeel van. Hoe ouder ik word, hoe meer ik dat besef.’

‘Laat ons ook niet vergeten hoe geprivilegieerd we zijn’, benadrukt Inge. ‘Ja, we zijn geboren in het omhulsel van een vrouwenlichaam en die “begrenzing” heeft helaas nog altijd invloed op welke deuren er voor ons opengaan en welke niet. Maar we zijn allemaal hoger opgeleid, kregen de nodige kansen, hebben het financieel goed en vinden steun in onze relaties en omgeving.’ En we leven in een deel van de wereld waar dat allemaal vanzelfsprekend is, vult Carmen aan. ‘De vriend van mijn dochter is theatermaker en als haar gezelschap naar pakweg Oeganda reist met een voorstelling, dan blijft hun LGBTQ-collega thuis omdat homoseksualiteit daar nog letterlijk levensgevaarlijk is.’

‘Net daarom is het belangrijk dat we vrouwen empoweren voor wie het veel moeilijker is om voor zichzelf op te komen’, vindt Sofie. ‘Zeker in landen waar het verboden is om als vrouw te creëren.’ ‘Of zelfs te studeren’, vult Dina aan. ‘Weet je, toen ik aan het begin van mijn opleiding tot chirurg voor de selectiecommissie kwam, zat er slechts één vrouw in de jury. Op een gegeven moment kreeg ik de vraag of ik een kinderwens had. Die vrouwelijke chirurg is toen voor mij opgekomen en zei dat dat niets met mijn competenties te maken had.’

In de geneeskunde is er op dit moment een grote trend naar vervrouwelijking, vertelt ze. ‘Ik denk dat vrouwen in de chirurgie bijdragen aan een zekere nederigheid. Als hartchirurg weet ik maar al te goed dat er een dunne lijn loopt tussen leven en dood, en dat maakt me nederig ten opzichte van het leven en mijn pa­­tiënten.’ Al is ze zelf soms te bescheiden, benadrukt Sofie. ‘Vertel eens wat je onlangs als eerste vrouwelijke chirurg hebt gedaan.’ Dina lacht. ‘Ik heb als eerste in België een hartklep geopereerd op een kloppend hart. Maar ik werk ook niet alleen, je bent maar zo sterk als je team.’

Half leger hulp

Er is al veel verbeterd, maar nog steeds zijn er uitdagingen, vindt Dina. ‘Verschillende bedrijven promoten bijvoorbeeld het invriezen van eicellen zodat vrouwen eerst tijd hebben voor hun carrière. Maar waarom wordt de mogelijkheid om moederschap en carrière te combineren niet meer onderzocht? Voor mannen lijkt dat minder een probleem. Ik heb een dochter van 21 en een van 13 jaar, daartussen zit mijn opleiding tot hartchirurg. Je zet dus je persoonlijke leven even op pauze, en dat zou niet nodig moeten zijn. Nu ja, iedereen maakt opofferingen om te kunnen groeien, z’n passie te volgen en doel te bereiken. Dat is niet noodzakelijk slecht.’

‘Als chirurg heb je een professioneel team om je heen, maar wie veel uren klopt, heeft een team achter zich dat helpt bij die thuisshift’, vertelt Carmen. ‘Je moet hulp durven te vragen zodat je vooruit kunt’, vindt Dina. ‘Heel belangrijk voor mij was de onvoorwaardelijke steun van mijn man en familie bij de opvang van mijn kinderen. Op een gegeven moment werd ik ’s nachts gebeld door een collega om te assisteren bij een harttransplantatie, terwijl ik niet van wacht was. Zonder familie die op zo’n momenten helpt bij de opvang, zit je vast.’ ‘Ofwel heb je een man die de handen uit de mouwen steekt, maar dat komt niet vaak voor’, vertelt Rika. ‘Vaak zijn het andere vrouwen die een half leger aan poetshulp en oppas vormen. Op papier zijn we maatschappelijk gelijk, mannen en vrouwen, maar de machtsverdeling zit hem in het thuisfront. Als we als vrouwen thuis geen gelijke verdeling van het werk en de verantwoordelijkheid hebben, dan zijn we er nog lang niet. Want dan is er nog geen sprake van echte gelijkwaardigheid.’

Inge houdt niet van het woord “macht” als het over de verdeling van de huishoudelijke taken gaat. ‘Ik vind evenwicht een betere term. En ja, bij ons zijn de taken nog vrij traditioneel verdeeld. Ik trek veel binnen het gezin, maar zonder de steun van mijn partner zou ik nooit staan waar ik nu sta.’ Waarom is het gezin nog altijd standaard de verantwoordelijkheid van de vrouw, vraagt Agnes zich af. ‘Automatisch lijkt de zorg voor je kind op het bord van de vrouw terecht te komen, maar daardoor kun je ook minder werken, minder geld verdienen en minder je carrière uitbouwen.’

Er ontstaat een discussie over mentale arbeid, vrouwelijke Ferrari’s en mannelijke tractoren, hormonen en quota als middel voor meer gelijkheid. Gelukkig worden hun stemmen regelmatig gesmeerd met een kop verse thee of koffie door het team van Domestic. Of ze al stevige discussies hebben gehad, onder de Madonna’s? ‘Niet echt’, lacht Inge. ‘We zijn ondersteunend voor elkaar.’ ‘Maar nu klinkt het alsof we elkaar altijd gelijk geven,’ lacht Carmen, ‘en dat is niet zo. We zijn geen groepje jaknikkers. Weet je, als vrouw moet je soms echt keuzes maken. Je hebt gestreden voor je gezin, maar evengoed voor je carrière. Het is onvermijdelijk dat je soms het gevoel hebt dat je tekortschiet bij een van de twee of zelfs bij beide. Daarom is het belangrijk om een balans te zoeken die voor jou werkt.’

‘Mijn oudste dochter wees me er onlangs op dat ik te vaak getwijfeld heb of ik wel voldeed als moeder’, vertelt Dina. ‘Onterecht volgens haar, maar toch speelde dat gevoel de voorbije jaren inderdaad verschillende keren op. Ze studeert nu zelf biomedische wetenschappen en begrijpt heel goed welke keuzes ik destijds heb gemaakt. Toen ze tijdens een stage in het ziekenhuis eens door een collega werd binnengelaten tijdens een van mijn operaties om te kijken hoe ik het deed, voelde dat als een enorme ontlading. Voor het eerst kon ik haar tonen waar ik al die jaren zoveel energie in had gestoken. Dat moment zal ik altijd koesteren.’

Geen hokjes

Of ze zichzelf als feministes zouden omschrijven? ‘Ik absoluut niet’, stelt Agnes. ‘Ik hou niet van termen en hokjes. Uiteraard ben ik voor de vrouw, maar ik hoef er niet voor te strijden.’ Met feminisme anno 2024 kan ook Dina zich niet identificeren. ‘Ik ben voor vrouwen en vrouwelijkheid, maar niet tegen mannelijkheid. Ik heb net heel veel te danken aan mannen die me gesteund hebben tijdens mijn carrière. Ik denk wel dat het belangrijk is om zichtbaarheid te geven aan meisjes en vrouwen, maar de term feminisme vind ik daarbij niet nodig.’

Het woord feminisme kan een heel verschillende betekenis hebben afhankelijk van de context, denkt Inge. ‘Ik hou van nuance en niet van hokjes.’ Sofie vreest dat feminisme nu vaak op een hoop wordt gegooid met extremen, waardoor we die term niet graag gebruiken. ‘Belangrijker dan hoe je jezelf noemt, is welke kansen je geeft aan andere vrouwen én mannen, en die diversiteit daarin te ondersteunen. Als ik in een jury voor een prijs zit en een man en vrouw zijn even goed, waarom zouden we dan niet eens voor de vrouw kiezen?’

Voor Carmen is het eenvoudig: ‘Hoe kun je als vrouw nu niet feministisch zijn? Jammer genoeg hangt er vandaag een negatieve connotatie aan het woord, maar feminisme betekent dat je voor de gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen bent.’ Rika denkt dat het cruciaal is om ook de mannen mee te krijgen. ‘Een verhaal van wij en zij, en privileges die al dan niet opgegeven moeten worden – daarmee overtuig je niemand. Het moet over winst gaan. Ik zie dat ook bij therapie. Mannen willen vaak niet meekomen op gesprek, tot ze merken dat ze er zelf voordeel bij hebben. Als iedereen beseft dat we samen moeten investeren om samen winst te maken, ontstaat de kans op een echte mentaliteitsverandering.’