Ongezond bevriend: wat als je vriendschap toxisch blijkt?
Psychiater Uus Knops en psycholoog Julie Minnaert sloegen de handen in elkaar voor het boek ‘Zijn we nog vrienden? Over vriendschap en vriendschapsverlies’. Het boek is een pleidooi voor vriendschap als een essentiële vorm van liefde, die we vaak nog te weinig naar waarde schatten. Wij mogen het hoofdstuk over toxische vriendschap delen.
GETUIGENIS INGE
‘Ik ontdekte pas later dat onze vriendschap eigenlijk toxisch was. In het begin was er sprake van een warme vriendschap waarbij we wederzijds op elkaar konden rekenen. Haar leven was wel wat onstabieler dan het mijne: er passeerden bij haar meerdere relaties, jobs… Het stormde regelmatig. Ik besefte pas later dat de vriendschap mij eigenlijk leegzoog. Ze beschuldigde vaak anderen, en dat vond ik niet zo fijn. Toch aanhoorde ik het allemaal… Ik voelde me steeds vaker moe en uitgeput. Haar verhalen vroegen veel energie. Ik kon niet meer: de vele berichten, de dagelijkse telefoontjes… Er kwam een dag waarop het genoeg was voor mij. Hoeveel ik ook van haar hield, mijn grens was bereikt.’
Inge stuurde ons deze openhartige getuigenis over een ongezonde vriendschap. In haar verhaal valt op hoe een gezonde vriendschap eigenlijk heel geleidelijk aan overging in een ongezonde vriendschap. Haar vriendin deed op dagelijkse basis emotioneel een beroep op Inge en de vriendschap voelde niet meer wederkerig. Als een vriendschap niet langer positieve energie geeft, rijzen de twijfel en de vraag of hier sprake is van een ongezonde vriendschap.
De geleidelijke evolutie is een opvallend gegeven dat in meerdere verhalen over deze thematiek naar boven kwam. Veel mensen hadden het niet onmiddellijk door dat ze in een ongezonde vriendschap waren verzeild geraakt. Ze merkten pas na een tijdje patronen op in een relatie die bij aanvang nog gezond en wederkerig leek. Onder de radar installeert zich een schadelijke dynamiek en pas later vallen alle puzzelstukjes in elkaar. Dat is vaak het resultaat van een iets bewuster reflectieproces: je begint kritisch na te denken over hoe de vriendschap eigenlijk in elkaar zat, wat er zich heeft afgespeeld en hoe het zover is kunnen komen. Dat was ook zo in de vriendschap van Jesse, die zich in het begin niet bewust was van de ongezonde elementen:
GETUIGENIS JESSE
‘Ik was me absoluut niet bewust van onze ongezonde dynamiek, en of er eigenlijk wel iets moest veranderen. Dat maakt ook dat ik nu anders naar onze vriendschap kijk, door de bril van vandaag. Een niet zo makkelijke confrontatie. Want de blik van vandaag is eerder donker gekleurd, terwijl ik op dat moment ook heel blij was met deze vriendschap.’
Hoe meer de vriendschap zich ontwikkelde, hoe meer een buikgevoel te kennen gaf dat er iets mis was. Hoe Jesse zich voelde in de vriendschap, was eigenlijk niet oké: “Ik voelde soms een gevoel van druk, een soort van onrust. Alsof er bepaalde verwachtingen speelden die ik toch geacht werd om in te vullen. Ik voelde me getrokken, gepusht, gewrongen en verstrengeld. Ik voelde me niet meer vrij. Ik voelde de drang om afstand te nemen, en dat deed ik ook. Ik wachtte langer om op berichtjes te antwoorden. Toch durfde ik niet te vertrouwen op mijn gevoel dat zei dat er iets niet oké was in deze vriendschap. Ik had soms het gevoel dat ze mij in een greep had. Alsof ik iets moest afleveren. Maar evengoed waren er momenten dat ik dacht dat ik het me allemaal inbeeldde.”
In een gezonde vriendschap voel je normaal gezien geen ‘aarzeling’, of toch geen terugkerende aarzeling die je steeds meer parten speelt. In een ongezonde vriendschap duikt die aarzeling voortdurend op: je denkt na, je wacht met een antwoord, je wikt je woorden. De vriendschap die je zo koesterde, voelt niet meer zo oké voor jou.
GRENSOVERSCHRIJDINGEN
Een ongezonde vriendschap kenmerkt zich bijna altijd door grensoverschrijdingen. De grensoverschrijdingen gebeuren niet altijd consequent door één persoon, evengoed gaan beide partijen regelmatig over elkaars grenzen. Vaak starten ze uit goede intenties: een oprechte betrokkenheid en bezorgdheid, die na een tijdje alle grenzen overschrijdt en overslaat in claimend en controlerend gedrag waardoor een van beide partijen een benauwd gevoel krijgt, en zich niet langer comfortabel en vrij voelt in de vriendschap.
Als jouw grenzen regelmatig worden overschreden, dan kan dat voelen alsof je overbelast bent. Je voelt je emotioneel uitgeput door deze vriendschap, en je voelt de drang om afstand te nemen van je vriend(in). Enerzijds geef je wel om je vriend(in), toch vind je het best zwaar om deze vriendschap te dragen. Je steekt er veel in, maar je krijgt er weinig voor terug. Je voelt je soms leeggezogen en opgebrand. De vriendschap consumeert veel van je tijd, en neemt letterlijk veel ruimte in. Misschien eist de ander je zodanig op vanuit een bepaalde nood, dat je bang bent dat ie het zonder jou niet zal redden. Je bent intussen zo’n noodzakelijke vertrouwenspersoon geworden, dat het voelt alsof er geen weg meer terug is. Of misschien enkel een radicale. Je voelt je mogelijk ook onzeker en kampt met zelftwijfel: ligt het aan mij, dat ik dit zo ervaar? Mogelijk vind je het ook moeilijk om je te focussen op de dingen in jouw leven die jij belangrijk vindt, en gaat het meeste van je aandacht naar de vriendschap. Je voelt ook de drang om veel over de betreffende vriend(in) te praten, en je hart te luchten. Dat doe je bijvoorbeeld in je gezin, bij je familie of bij je andere vrienden. Misschien heeft je omgeving al opgepikt dat het niet helemaal snor zit in die vriendschap.
In haar boek Gezonde grenzen somt de Amerikaanse therapeut en schrijfster Nedra Glover Tawwab deze kenmerken op van een ongezonde vriendschap:
– In de relatie zit een element van competitie of jaloezie.
– Je toont je van je slechtste kant bij je vriend(in).
– Je voelt je emotioneel uitgeput na een ontmoeting met je vriend(in).
– Je vriend(in) zet je voor schut.
– Je vriend(in) vertelt vertrouwelijke informatie door aan anderen.
– De vriendschap is niet wederkerig en je geeft veel meer dan je krijgt.
– Jullie hebben regelmatig conflicten, en jullie slagen er niet in deze te herstellen.
– Je vriend(in) gaat consequent over je grenzen.
– Jullie zijn emotioneel verstrengeld met elkaar: de intense gevoelens aan beide kanten zijn met elkaar verstrengeld en dat is emotioneel uitputtend (codependentie).
In de verhalen die ons werden toegestuurd, was er ook vaak sprake van controle en macht: mensen vertelden ons dat ze zich in hun vriendschap onder druk gezet voelden en vaak het gevoel hadden aan onrealistische verwachtingen te moeten voldoen. Hoe goed ze dat ook probeerden, het voelde voor hen toch ook vaak moeilijk om grenzen aan te geven. Of ze gaven wel grenzen aan, maar die werden niet gerespecteerd.
ZIT IK IN EEN ONGEZONDE VRIENDSCHAP?
Als je je afvraagt of je in een ongezonde vriendschap zit, kan je als eerste stap gaan onderzoeken hoe die ervaren toxiciteit eruitziet. Heb je het gevoel dat je vriend(in) zich wel erg toxisch gedraagt? Of heb je eerder het gevoel dat jullie in een soort dynamiek zitten, waarbij jullie beiden bijdragen aan de ongezonde vriendschap? Denk maar aan een verstrengeling: jullie zijn zo close geworden, dat jullie individuele grenzen ondertussen volledig vervaagd zijn. Of er is een gebrek aan wederkerigheid: de ‘klagende’ partij is zo gewend geraakt aan de vrije spreekruimte, en de ‘aanhorende’ partij heeft nooit grenzen opgelegd. Jullie zitten vast in een dynamiek die niet meer goed aanvoelt, en daar hebben jullie mogelijk beiden een rol in gespeeld.
Vriendschap kan soms complex zijn: een ingewikkeld samenspel van gezonde en soms ook ongezonde elementen. Een dynamiek die zich vaak pas na een tijdje ontrafelt. Het is lang niet altijd zo dat er een rechtlijnige dynamiek is, met aan de ene zijde de toxische persoon als dader, en aan de andere zijde het slachtoffer. Er is veeleer sprake van een samenspel, waarbij beide partijen in een vriendschap wel eens toxische dingen doen, of toxische elementen in de vriendschap brengen. Of de toxiciteit van de ene verdragen of zelfs in stand houden.
Stel jezelf de vraag: is er sprake van een gezonde basis in onze vriendschap? Zijn er ook gezonde elementen die onze vriendschap waardevol maken? En kunnen de ongezonde elementen worden aangepakt? Of is de vriendschap onomkeerbaar toxisch geworden?
Als het antwoord eerder positief is, en je ziet een mogelijkheid om de ongezonde patronen die in de vriendschap zijn genesteld aan te pakken, dan kan je daarover een open en constructief gesprek aangaan. Het herstel van jullie vriendschap is een gedeelde verantwoordelijkheid: het werk zal aan beide kanten moeten gebeuren. In een vriendschap moet het kunnen om elkaar feedback te geven. Afhankelijk van hoe je vriend(in) op jouw feedback reageert, kan je samen verder bouwen aan herstel. Als je vriend(in) heel defensief reageert en alle schuld bij jou legt, is het raadzaam om jullie band te verbreken. Je hebt tenminste geprobeerd de patronen aan te kaarten.
Hoe dan ook hoef je niet verder te investeren in iets dat niet meer fijn aanvoelt voor jou. Soms is een vriendschap te toxisch, te zwaar om te dragen geworden. Misschien heb je de grensoverschrijdingen een lange tijd getolereerd, maar op is op. Je voelt je uitgeput, leeggezogen en verslagen. Je ziet geen oplossingen meer. De kans op herstel is erg gering geworden. Hoe moeilijk het ook is, houd steeds in het achterhoofd dat het absoluut helemaal oké is om voor jezelf te kiezen en een relatie te beëindigen als het niet langer goed voelt voor jou.
RODE VLAGGEN
Deze rode vlaggen doen denken aan een ongezonde vriendschap. Als je deze opmerkt, kan het een goed idee zijn om het gesprek met je vriend(in) aan te gaan:
– Je merkt terugkerend op: “Iets voelt niet zo goed in deze vriendschap.”
– De vriendschap voelt niet als een verrijking, maar als een last.
– Je voelt je regelmatig onzeker en je twijfelt aan jezelf en je eigen inschattingsvermogen.
– Je voelt je niet meer veilig binnen de vriendschap.
– Je hebt het gevoel dat je je vaak moet verantwoorden.
– Je voelt niet de ruimte om te weigeren, minder aanwezig te zijn of bepaalde zaken niet te delen.
– Het lukt moeilijk om je grenzen aan te geven, of je grenzen worden overschreden.
– De vriendschap voelt verstikkend aan, en je mist ademruimte.
Denk je dat jouw vriendschap ongezond is?
Dan kan het helpen om even stil te staan. Reflecteer bijvoorbeeld over de volgende vragen:
- Wat voelt er precies ongezond aan jullie vriendschap?
- Heb je het gevoel dat vooral je vriend(in) ongezond gedrag vertoont? Of hebben jullie beiden een aandeel?
- Zijn er nog gezonde elementen in de vriendschap?
- Geeft de vriendschap jou nog positieve energie?
- Denk je dat jullie samen de ongezonde elementen nog kunnen aanpakken?
- Heb je al overwogen om je vriend(in) te vertellen hoe de vriendschap aanvoelt voor jou?
- Vind je deze vriendschap nog de moeite waard om te herstellen?
- Als je overweegt om de vriendschap te beëindigen, hoe kan je dit doen op een zorgzame manier?
Praktisch
‘Zijn we nog vrienden? Over vriendschap en vriendschapsverlies’, Uus Knops & Julie Minnaert, 24.99 euro
Meer info via borgerhoff-lamberigts.be
Op het Faar Festival in Oostende gaat Uus Knops in gesprek met journalist Lisanne Van Sadelhoff en theatermaker en auteur Suzanne Grotenhuis over veerkracht na verlies. Info en tickets via faar-oostende.be.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier