Nieuwe hype, vernieuwde hoop: welke wellnesshypes maken ons gelukkiger en waarom?

Je goed voelen in je vel: dat wil iedereen, toch? Het is dan ook geen wonder dat de wellnesshypes als paddenstoelen uit de grond schieten. Mindfulnessapps, tools om ademhalingsoefeningen te doen, websites met producten die je mentaal welzijn zouden boosten en ga zo maar door: moeten we deze hypes toejuichen of kritisch bekijken? En wat zegt de wetenschap?

Met een geschatte waarde van 5 biljoen dollar en een jaarlijkse groeimarge van 10 procent, kun je gerust stellen dat de mindfulness-industrie mainstream is geworden. Je komt het woord overal tegen, van zelfhulpboeken over ‘Mindful eten’ tot ‘Mindful leven’, tot mindful tijdschriften, zoals Flow Magazine. Daarnaast vind je mindful online cursussen, documentaires, apps, mindful smartwatches, beauty-producten, de lijst is ellenlang. Zelfs op je iPhone heeft Apple een nieuwe ‘mindfulness’-focus optie ingebouwd. Stellen dat het een lucratieve industrie is, is een understatement.

Het is overduidelijk dat we van deze trend smullen. Volgens een enquête met 7.500 consumenten in zes landen gaf 79 procent aan welzijn belangrijk te vinden, en 42 procent beschouwt het als een topprioriteit. We zoeken steeds naar nieuwere en betere oplossingen om ons gelukkiger en gezonder te voelen, grijpen naar superfoods met ingewikkelde namen, nemen deel aan peperdure yoga-cursussen of luisteren naar die ene influencer die erbij zweert dat haar rozenkwarts kristal haar angstproblemen heeft opgelost.

Wanneer de nood het hoogst is

Waarom we zo verslingerd geraakt zijn aan deze trend? Volgens een studie heeft dat te maken met de neoliberale samenleving waarin we leven: omdat succes en geluk in een neoliberale marktmaatschappij vaak worden geassocieerd met materiële rijkdom en prestige. Wellness-hypes en producten worden verondersteld ons te helpen om deze resultaten te bereiken.

De coronapandemie heeft de nood aan manieren om ons mentaal welzijn te boosten enkel nog vergroot. Wanneer de nood het hoogst is, is de redding nabij? Het is een kwestie van vraag en aanbod. Hoe meer mensen op zoek gaan naar een methode om hun mentaal welzijn te verhogen, hoe meer antwoorden er op die zoektocht geformuleerd zullen worden. Onzekere tijden, zoals een pandemie, maken de bevolking angstig. Wanneer mensen zich in een dal bevinden, onzeker zijn en zich alleen voelen, zijn ze ook vatbaarder voor pseudowetenschappelijke oplossingen, aangereikt door wellnessguru’s.

Sommige critici zien ook tekortkomingen of zelfs gevaren in deze trend. Zo trekt de Canadese professor Timothy Caulfield een lijn tussen de wellnesstrend en complotdenken tijdens de coronacrisis. Hij bestudeert hoe angstige mensen hun heil zoeken in de wereld van de wellness en via sociale-mediaplatformen in een spiraal van misinformatie terechtkomen. Net wanneer ze het meest kwetsbaar zijn, lonken de influencers met hun ongenuanceerde, maar aantrekkelijke oplossingen voor een complex probleem.

McMindfulness en andere valkuilen

De wellnesshype zou ook mensen aanzetten tot overconsumptie: men shopt zich suf op websites zoals Gwyneth Paltrow’s wellnessplatform Goop in de hoop dat de chicste yogamat, de kleurrijkste supplementen, de mooist verpakte detoxklei, de duurste kristallen armband of de gezelligste infraroodmat de poort naar relaxatie en geluk zullen openzetten. Ze worden vaak met uitgeholde wellness-woorden aan de man gebracht, zoals ‘helend’, ‘extra-zuiver’ of ‘holistisch’ en worden gepromoot als ‘wondermiddelen’ die meer ‘balans’ en ‘bewustzijn’ in je leven brengen.

Zo worden in de westerse, neoliberale wereld geseculariseerde vormen van yoga en boeddhisme gepromoot om minder stress en angst te voelen. Critici, waaronder de Sloveense socioloog Slavoj Zizek en McMindfulness-auteur Ronald Purser, zeggen echter dat we hierdoor blind worden voor de grotere problemen. We consumeren volgens hen een van morele lessen gestripte vorm van oosterse gebruiken. Vervolgens verdoven we onszelf zodanig dat we onrecht niet meer bestrijden wanneer het vlak voor onze neus staat. Harde woorden voor een stroming die op zoek gaat naar meer rust, geluk en liefde.

De hekelaars zijn bovendien van mening dat sommige culturele elementen en zelfs voedingsmiddelen uit context worden geplukt en verkocht voor te veel geld. De westerse versies van mindfulness, yoga en spirituele rituelen zouden volgens deze critici een vorm zijn van cultural appropriation: elementen van een cultuur die worden overgenomen door leden van een andere, meer dominante cultuur.

Een voorbeeld hiervan uit de wellnesswereld is het gebruik van Palo Santo, een soort houtstokje bekend als heilig hout dat net als salie en ceder gebruikt wordt voor spirituele zuivering en energetische reiniging (ook bekend als smudgen). Zodra de houtstokjes zijn verbrand, wordt de rook verondersteld negatieve energie te zuiveren en rust te herstellen. Dit ritueel is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika en wordt al eeuwen gebruikt door inheemse volkeren, sjamanen en helers. Omdat het nu zo populair geworden is in de westerse wereld wordt er te veel hout geoogst, waardoor de biodiversiteit in het gedrang komt. Wil je dus graag palo santo-hout kopen, kijk dan heel goed naar waar het vandaan komt en hoe het geoogst wordt. Hetzelfde geldt overigens voor witte salie. Door de hype van salie branden is er een tekort aan deze plant in het wild.

Interesse tonen in gebruiken van andere culturen ziet niemand als iets kwaadaardigs, maar wanneer deze volkeren in het verleden door kolonisators verdreven werden en hun heilige gebruiken werden afgedaan als gevaarlijke onzin, is het volgens sommige critici onrespectvol om nu de bossen kaal te plukken omdat de nakomelingen van de onderdrukkers graag willen relaxen met gebruiken die niet de hunne zijn. Het is een debat dat hoog kan oplaaien en waar het laatste woord nog niet over gezegd is.

Discutabele guru’s

Onrespectvol omspringen met in wezen vredevolle, oude gebruiken kan naast beledigend ook gevaarlijk zijn. In extreme gevallen worden mensen meegesleurd door machtsgeile guru’s, zoals Bhagwan en zijn genadeloze assistente Sheela of Bikram Coudhury, de grondlegger van Bikram yoga. De strapatsen van deze figuren raakten bekend bij een breed publiek dankzij de documentaires ‘Wild Wild Country’ en ‘Bikram: Yogi, Guru, Predator’. Deze leiders beloven een verlichte geest, een leven in balans. In werkelijkheid is hun praktijk een mix van seksisme, racisme, aanranding, verkrachting, psychologische machtsspelletjes en oplichting. Heeft je spirituele leider een bizarre obsessie met Rolls Royces en vraagt hij tienduizend euro voor één workshop van enkele dagen? Misschien is het dan tijd om een ander pad naar de verlichting te kiezen. Eentje waar je niet wordt uitgebuit of misbruikt. In plaats van trauma’s uit het verleden te verwerken en te helen krijg je er nieuwe bij als je in de greep geraakt van een guru met dollartekens in z’n ogen.

Wie de moed vindt om een gezonde geest na te streven, kan dus in heel wat valkuilen belanden. Gelukkig zijn er ook wetenschappelijk onderbouwde manieren om je mentaal welzijn te vergroten.

De nervus vagus, link tussen geest en lichaam

Volgens Marie-Anne Vanderhasselt, hoofddocent aan de UGent ligt het geheim voor een gezond mentaal welzijn in je nervus vagus. ‘Dat is een lange zenuw in het hele lichaam, die je brein verbindt met onder andere je maag en darmen, je hart en je longen’, vertelt ze. ‘Het is eigenlijk de zenuw waarlangs ons brein en ons lichaam met elkaar communiceren.’

Haar team onderzocht de invloed van de zogenaamde ‘nervus vagus’ op ons mentaal welzijn. ‘De activiteit in je nervus vagus kan toenemen en afnemen. Als het toeneemt, kan je lichaam zich sneller ontspannen en word je stressbestendiger. Als de functionaliteit van je nervus vagus vertraagt, voel je de gevolgen ook op je mentaal welzijn. Het is dus belangrijk om je nervus vagus te optimaliseren zodat je zowel fysiek als mentaal veerkrachtig en stressbestendig wordt.’ Om dat te doen moet je volgens de wetenschappers niet enkel rusten. ‘Je hebt ook prikkels nodig. Er moet dus een soort balans zijn waarbij je soms tot rust komt en soms fysiek en mentaal wordt uitgedaagd, dat proces noemen we allostase.’

‘Wie vroeger de link tussen lichaam en geest legde, werd heel snel afgeschilderd als geitenwollensok. Nu wordt die link door de wetenschap gelegd, aangezien de nervus vagus letterlijk de link is tussen je lichaam en je brein’, vertelt Vanderhasselt. De wetenschappers hebben ondervonden dat ons mentaal welzijn onder de huidige pandemie kan lijden. ‘Als we onze nervus vagus activeren, voelen we ons goed in ons vel. Maar zodra er een virale infectie optreedt, gaat die nervus vagus in een soort sluimerstand en dat kan ervoor zorgen dat je je down voelt. Daarnaast wordt de nervus vagus beïnvloedt door sociale isolatie. Wanneer iemand zich maatschappelijk afgewezen voelt – wat tijdens de pandemie voor velen de realiteit werd – vertraagt die zenuw dus ook.’ Ook de strenge maatregelen, die gericht zijn op afstand en isolatie, hebben ook nefaste effecten op ons welzijn. ‘Mensen zijn in stresssituaties minder verdraagzaam, denk maar aan hoe we elkaar de vinger wijzen als iemand de regels niet goed volgt’, klinkt het bij de hoofddocente.

Lichamelijke inspanning helpt je mentale welzijn

Vanderhasselt zegt dat we ons mentaal welzijn niet enkel cognitief – dus met therapie – moeten benaderen, maar ook fysiek. ‘Het is een groot deel van de oplossing en het wordt enorm onderschat. Eigenlijk verloopt de communicatie van de nervus vagus maar voor 20 procent van het brein naar de organen. Maar 80 procent van die communicatie verloopt van het lichaam naar het brein.’

Technieken die vroeger soms werden weggezet als zweverig, krijgen nu bijval uit wetenschappelijke hoek. Zo kan lichamelijke activiteit heilzaam werken: je kunt stevig wandelen, bewegen, sporten. Er bestaan ook andere technieken die je nervus vagus wakker maken zoals ademhalingswerk en koude douches. ‘Er is ook een studie die aantoont dat er een zangtechniek bestaat die je beter doet voelen. Dus als je op een bepaalde toon zingt of neuriet kun je je nervus vagus stimuleren. En dat kan dus je mentaal welzijn ook bevorderen’, vertelt de hoofddocent.

‘En ik wil uiteraard ook benadrukken dat ons onderzoek aantoont dat je deze tips ook preventief kunt toepassen’, zegt Vanderhasselt. ‘Mensen met een goed functionerende nervus vagus gaan bovendien positiever door het leven, en reageren beter op negatieve situaties. Zolang de nervus vagus onderpresteert, ervaren lichaam en brein stress en verkeren we in een fight or flight-modus, wat positieve interactie met anderen saboteert. Ook op sociaal en maatschappelijk vlak hebben we er dus baat bij om onze nervus vagus optimaal te laten functioneren.’

Evenwicht

Hoe zorgen we dat we door het bomen het bos zien? ‘Je ziet tegenwoordig allerhande dure behandelingen en kuren als paddenstoelen uit de grond schieten’, zegt Vanderhasselt. ‘Het probleem met sommige social media platformen is dat er advies wordt verspreid door niet-professionelen en dat het niet wetenschappelijk is onderbouwd. Je moet als gebruiker alert blijven en je er de nodige vragen bij stellen.’ Er zijn ook apps en accounts die wel worden aanbevolen door de psychologen en artsen. Een lijstje vind je in onderstaand artikel.

De waarheid ligt – zoals wel vaker – waarschijnlijk ergens in het midden: je kunt en moet niet op elke hype springen en sommige ‘guru’s’ of ‘spirituele leiders’ zijn inderdaad uit op geld of macht, maar we moeten daarom het kind niet met het badwater weggooien. Uit sommige trends kunnen we belangrijke lessen trekken en bepaalde veranderingen aan onze levensstijl kunnen echt helpen om tot rust te komen. Het is belangrijk je bewust te zijn vanuit welke culturen bepaalde technieken en gebruiken komen en er respectvol mee om te gaan.

Wees ook mild voor jezelf en overdrijf niet. ‘Die bestaande hypes zullen niet per se schadelijk zijn. Maar als je ermee overdrijft, gaat het natuurlijk aan zijn doel voorbij. Sporten is goed, te veel sporten niet. Gezond eten is goed, maar daarmee overdrijven niet. Het is kwestie van het juiste evenwicht te vinden’, aldus Vanderhasselt.

Om balans te vinden, moet je de balans bewaren: met een kritische blik naar hypes kijken is goed, maar je laten verlammen door de veelheid is niet nodig. Een ‘mindful’ leven leiden kan op veel manieren, maar laat je niet wijsmaken dat je zo rijk moet zijn als de zee diep is. Activeer die nervus vagus door activiteit af te wisselen met rust en je komt al een heel eind.