Leesclubs zitten in de lift: ‘Je weet pas echt wat je van een boek vindt als je erover praat’

‘Dit jaar ga ik meer lezen’, het is een veelgehoord voornemen. Het goede nieuws: de boekenclub is terug van weggeweest. Het voorbije anderhalf jaar ontsproten er allerlei nieuwe leesinitiatieven, zowel on- als offline. Wat maakt dat we zo graag samenkomen om boeken te bespreken? ‘Er bestaat geen makkelijkere manier om volslagen onbekenden te leren kennen.’

Het was tijdens de eerste lockdown dat Melanie Asselmans (27) eindelijk werk maakte van haar lang geplande leesclub. ‘Omdat we plots veel tijd hadden, nam ik contact op met vrienden en kennissen die hadden aangegeven dat ze zin hadden om zich bij een leesclub aan te sluiten’, zegt Melanie. ‘In het begin spraken we af via Zoom en bespraken we online een tweetal uur de boeken die we lazen. Als eerste werk kozen we 1984 van George Orwell omdat we dat wel bij de situatie vonden passen. Ik kan het je verzekeren: heel bevreemdend om dat tijdens een lockdown te lezen. (lacht) Sporadisch sloten steeds meer mensen zich aan, nu zijn we een groep met ongeveer twintig leden. Een leesclub is helemaal niet zo stoffig als het klinkt: intussen spreken we elke keer af op café in Brussel en praten we terwijl we pintjes drinken.’

In de Brusselse bibliotheek Muntpunt hadden ze een gelijkaardig idee en werd er tijdens de eerste lockdown het initiatief Leesclubbing opgestart. Daarbij stelt de bibliotheek pakketten samen waarmee mensen thuis hun eigen leesclub kunnen oprichten. Het project werkt met verschillende categorieën, van pageturners tot klassiekers waarvan je beweert ze gelezen te hebben, maar dat eigenlijk nooit gedaan hebt. ‘Omdat we tijdens de lockdowns weinig gespreksstof hadden door onze lege agenda’s, wilde onze bib een remedie aanbieden’, glimlacht Eva Drees van Muntpunt. ‘We werken volgens het principe van HelloFresh: we leveren de ingrediënten plus het recept voor een geslaagde boekenclub. Het belangrijkste zijn natuurlijk de boeken, maar we voorzien ook een enveloppe met discussievragen en een fijne sfeermaker zoals een fles wijn. Het afgelopen jaar heeft wel bewezen hoe graag we samenkomen, en boeken zijn nu eenmaal vaak spraakmakend.’

Onder de noemer ‘Time to Read’ moedigt Knack je aan om minder tijd door te brengen met je gsm in de hand en meer tijd met je neus in de boeken. Via de test in deze link breng je je schermgebruik in kaart en krijg je te zien hoeveel boeken je zou kunnen lezen als je stopt met scrollen. Op deze pagina verzamelen we allerhande tips die helpen om beter te focussen, meer tijd te maken om te lezen of boeken te kiezen die bij je passen. Verwacht je dagelijks aan nieuwe artikels en inspiratie.

Luider dan een kippenhok

Hoewel de leesclub geen nieuw gegeven is, noteren literaire instellingen al een tijdje opnieuw een groei in de populariteit ervan, knikt dr. Kila van der Starre, literatuurwetenschapper aan de Universiteit Utrecht. ‘We weten dat mensen in coronatijden meer zijn gaan lezen’, knikt Van der Starre. ‘Omdat erover praten ons leesplezier vergroot, is het niet zo gek dat steeds meer mensen zich in leesclubs gaan groeperen. Je voert een inhoudelijk gesprek over wat je leest en zit daardoor niet langer alleen met je leeservaring.’

De Britse schrijver Aidan Chambers vat het volgens haar perfect samen: je weet pas echt wat je van een boek vindt als je erover praat. ‘Dat gebeurt overigens in een losse sfeer, waarbij mensen ook onderling kunnen beginnen te praten. Het is zeker niet zoals een college waarbij iedereen stil moet zijn om de spreker vooraan te horen. In mijn eigen leesclub is het enthousiaste gekakel onder elkaar soms luider dan een kippenhok.’

Literatuur draait bovendien al enkele decennia niet langer louter om boeken, gaat Van der Starre verder, maar ook om de extensies ervan. ‘Denk bijvoorbeeld aan filmadaptaties die boekverkopen en leeservaringen stimuleren, maar ook aan het gemak waarmee je interviews met auteurs kunt opzoeken of recensies kunt lezen van experts. Mensen houden van serialiteit. Na een positieve leeservaring wil je nog meer ervaringen opdoen, de boekenclub is er daar een van.’

Samen clubben

Ook het boekenprogramma Brommer op zee, dat ondertussen alleen nog op de Nederlandse VPRO zit, pakte meteen uit met een leesclub. Elke maand bieden ze via een app een gratis boek aan dat de leden van de online leesclub kunnen lezen. Dat de auteur in kwestie extra leesnotities toevoegt, lijkt aan te slaan: ondertussen telt de club bij benadering vijfduizend leden. ‘

Een bloeiende groep’, glimlacht presentatrice Ruth Joos. ‘Ik vind het een heel fijn initiatief. Hoewel ik het een lelijk woord vind, is er zo echt een community gevormd. De lezers kunnen onderling en met de auteur in gesprek gaan. Zo duidde Tommy Wieringa bijvoorbeeld onlangs een metafoor in Joe Speedboot aan die hij zelf bijzonder geslaagd vond en stelden we daarom onze lezers de vraag wat zij een metafoor noemen. Op termijn hopen we ook een hybride vorm op poten te zetten waarbij we in het echt kunnen samenkomen, maar dat is voorlopig nog toekomstmuziek.’

Het succes van de leesclub vindt Joos moeilijk te verklaren, maar ze vermoedt dat de grootste drijfveer is dat het mensen motiveert om te lezen. ‘Ik hoor heel vaak van vrienden en collega’s dat ze er niet toe komen om te lezen. Als je een maandelijkse of tweemaandelijkse deadline hebt, heb je meteen een reden om vaker een boek vast te nemen. Je krijgt daarnaast ook allerhande tips voor interessante lectuur, dus alleen al uit praktische overwegingen lijkt het me een feest. Het is ook heel waardevol om met mensen in contact te komen die misschien helemaal anders tegen een onderwerp aankijken. We zitten al zo vaak in onze eigen bubbel.’

Intieme kennismaking

Dr. Kila van der Starre gelooft eveneens dat het bespreken van boeken de ideale manier is om je vrienden, of zelfs volslagen vreemden, op een zeer intieme manier te leren kennen. ‘Je kunt eindeloos debatteren over boeken, waarbij je het inhoudelijk of vormelijk helemaal oneens kunt zijn, maar soms misschien net van mening verandert omdat je clubgenoten bepaalde aspecten of details uitlichten waar je helemaal niet over had nagedacht. Op die manier kun je zelfs een boek gaan waarderen waar je aanvankelijk heel negatief over was.’

Voor LangZullenWeLezen, het boekenplatform van de VRT, noteerde de literatuurwetenschapster enkele tips voor beginnende boekenclubs. Zo raadt ze aan de bijeenkomst te starten door iedereen het boek in een woord te laten samenvatten. ‘De tegenstrijdigheden die je dan hoort, leveren vaak al genoeg materiaal op om twee uur te praten’, lacht ze. ‘Verdeelde meningen leveren hoe dan ook de leukste gesprekken op, alsof je samen in een kroeg zou zitten en toevallig hetzelfde boek hebt gelezen.’

Niet stoffig

Dat een leesclub mensen dicht bij elkaar brengt, weet ook journaliste Talitha Dehaene. Toen ze in 2019 van Amsterdam naar Antwerpen verhuisde, merkte de toen 27-jarige hoe moeilijk het was om als volwassene nieuwe vrienden te maken. ‘Ik kreeg steeds het advies om me bij een club aan te sluiten, maar sporten of dansen is niets voor mij’, vertelt Talitha. ‘Mijn voornaamste hobby is lezen, maar dat is bij uitstek de meest eenzame en asociale bezigheid. (lacht) Ik kende het concept van boekenclubs wel, maar ik dacht dat dat iets heel stoffigs was. Ik vond online ook geen enkele groep waarbij ik me wilde aansluiten. Dus plaatste ik heel impulsief een oproep op mijn blog, of er onder mijn lezers mensen waren die een boekenclubje met mij wilden vormen. Ik had er eerlijk gezegd niet veel van verwacht, maar kreeg best veel respons.’

Twee jaar later komt Talitha nog steeds elke zes weken samen met dezelfde groep van zes mensen, met wie ze doorheen de jaren goede vrienden is geworden. ‘Onlangs zijn ze zelfs op mijn trouwfeest geweest. Ik vind het nog steeds heel uitzonderlijk dat er toen mensen hebben gereageerd en ook dat we het zo goed met elkaar konden vinden. Ik denk dat er geen makkelijkere manier bestaat om volslagen onbekenden te leren kennen.’

Leerboeken

De laatste jaren winnen vooral themagerichte boekenclubs terrein, van feministische groepen als Femina Libera, verbonden aan de Antwerpse boekhandel De Groene Waterman, tot LGBT+-geïnspireerde leesclubs zoals die van Het Roze Huis. Er bestaan ook leesclubs waar alleen over het klimaat of racisme gepraat wordt. Lezen is naast ontspanning immers de ideale manier om bij te leren.

Zo startte ook de organisatie Femma Wereldvrouwen in oktober de online boekenclub Ongetemd Lezen. ‘Binnen onze organisatie spelen boekenclubs al langer een rol’, vertelt Ilse De Vooght van Femma Wereldvrouwen. ‘Vroeger organiseerden we bij onze lokale netwerken heel vaak leesclubs met een daartoe opgeleide lesgever, maar aangezien we met de jaren kleiner zijn geworden, werd dat concept minder haalbaar en besloten we het format op een andere manier nieuw leven in te blazen.’

Naast de lokale leesclubs, die nog steeds door vrijwilligers georganiseerd worden, kunnen vrouwen voortaan maandelijks online samenkomen om boeken en graphic novels te bespreken die hen doen reflecteren over hun eigen waarden en normen, aldus De Vooght. ‘We focussen op vrouwelijke auteurs en bespreken werken die ons in de schoenen van iemand anders plaatsen. Als socioculturele organisatie hebben we namelijk de taak om vrouwen te verbinden over verschillen en culturen heen. Samen boeken lezen draagt hiertoe bij.’

De ultieme motivatie

Ook voor Melanie is zichzelf onderwijzen een belangrijk aandeel van haar boekenclub. ‘Ik wilde me verdiepen in onderwerpen als Black Lives Matter, omdat ik het belangrijk vind om als voornamelijk witte groep stil te blijven staan bij onze privileges. We hebben daarom het boek Witte onschuld van Gloria Wekker gelezen. Literatuur is een soort leerschool. Zo wil ik met onze club ook boeken rond queer issues en met een intersectioneel feministische insteek lezen omdat dit belangrijk is. De inzichten die je krijgt door te lezen kun je namelijk meenemen naar de echte wereld, en die is nu eenmaal niet homogeen.’

‘We lezen om onszelf en de wereld rondom ons te begrijpen’, vult Van der Starre aan. ‘Of je nu fictie leest of non-fictie. Zelfs bij boeken waar het niet nadrukkelijk om thema’s als racisme of LGBT+ gaat, kunnen inhoudelijke gesprekken ontstaan die je doen nadenken over onze samenleving. En dat kan ons alleen maar verrijken.’ Zelfs als je niet graag leest, gelooft de literatuurwetenschapster dat leesclubs de ultieme motivatie kunnen zijn. ‘Je leeservaring wordt positiever omdat er plots een sociaal aspect bij komt. Het kan bovendien bijzonder motiverend werken dat jij dingen in boeken ziet die anderen misschien over het hoofd hebben gezien.’

Had iemand daar nog iets aan toe te voegen?

Lees ook:
–  Je puber beter begrijpen? Deze 9 boeken helpen je daarbij
– 7 non-fictieboeken die het leven makkelijker, leuker of gezonder maken
– Buitensporig goed: 7 fictieboeken over avontuurlijke treinreizen

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in 2022, maar is naar aanleiding van het Time to Read-project geherpubliceerd.