‘Ik ben niet je sterke, zwarte vrouw’

‘Ik ben niet langer je sterke, zwarte vrouw.’ Het is één van de belangrijkste lessen die Patricia da Costa zichzelf heeft moet leren. In alle lagen van de maatschappij loopt ze tegen de kwalijke stereotiepe beeldvorming over zwarte vrouwen aan. Met alle mentale gevolgen van dien. Ze wil nu de vicieuze, generationele cirkel van de ‘sterke, zwarte vrouw’ doorbreken. ‘Als ik het stereotype van mij afschud, wat blijft er dan nog over van mijn eigen identiteit?’

Beyoncé, Oprah Winfrey, Michelle Obama. Als we denken aan de ‘sterke, zwarte vrouw’ denken we waarschijnlijk onmiddellijk aan hen. Zwarte vrouwen als zij dragen impliciet de boodschap uit: werk hard, geef nooit op. Zo word je succesvol. In de media worden zij vaak zelfstandig en zonder emoties en zachtheid afgebeeld. Tonen ze die emoties wel, zijn ze zwak. Zwarte vrouwen spiegelen zich aan hen en leren van beroemde zwarte vrouwen impliciet hoe ze zich horen te gedragen.

Ook dichter bij huis krijg je als zwart, jong meisje al snel met het stereotype van de sterke vrouw te maken. Zelfs in je eigen familie ontsnap je er niet aan. Zwarte meisjes moeten al van jongsaf aan kunnen koken en het huishouden runnen. Enkel dan zijn ze zogezegd een waardige vrouw en geraken ze van straat. Dat hoorde ik al toen ik dertien was. ‘Nee, je kunt je niet meer op die manier kleden, daar ben je nu te oud voor.’ Of: ‘Als eerste dochter draag je de verantwoordelijkheid en de zorg voor je broer en zus.’

Overal waar ik kwam, stond de (oudste) zwarte dochter in de keuken. Mijn eigen moeder heb ik op één uitzondering na nog nooit zien of horen huilen. Als zwarte vrouw kan je niet zwak of gevoelig zijn, want je moet altijd opnieuw het goede voorbeeld geven. Jarenlang had ik dat niet door. Het was nu eenmaal mijn cultuur.

Posttraumatisch slaafsyndroom

Pas nu besef ik hoelang mijn jeugd ontnomen werd. Niet alleen door culturele verwachtingen van de ‘sterke, zwarte vrouw’, ook door de seksualisering van al zeer jonge zwarte meisjes. Ik herinner me hoe jongens mij op de basisschool op de billen sloegen als ik een strakke broek droeg. Sindsdien kleed ik me heel bewust zo om maar niet de negatieve aandacht – zoals catcalling – van jongens of mannen te trekken.

Door veel te snel volwassen te worden, begon mijn mentale gezondheid te lijden onder het stereotype van de ‘sterke, zwarte vrouw.’ Door het negatieve zelfbeeld dragen veel zwarte vrouwen trauma’s met zich mee. Maar net omdat ze de rol van ‘sterke, zwarte vrouw’ blijven spelen, is er voor hen geen ruimte om die trauma’s te verwerken. Bovendien leren zwarte vrouwen om klaar te staan voor alles en iedereen, behalve voor zichzelf. Ze zetten hun eigen zorgen opzij. Cijferen zich volledig weg.

Vaak weten zwarte vrouwen ook niet beter, omdat ze nooit anders hebben gezien van hun moeders en grootmoeders. Onze grootmoeders hebben dit geleerd en geven dit door aan onze moeders die het op hun beurt doorgeven aan ons, hun dochters. Ze doen ook alleen maar wat ze denken dat goed is. Maar daardoor blijft de vicieuze cirkel bestaan. Dr. Joy Degruy noemde die cirkel zelfs het ‘posttraumatische slaafsyndroom’: trauma’s en gewoontes die in de slavernij zijn ontstaan, worden generaties lang doorgegeven, omdat ze gebaseerd zijn op stereotypen en het zeer negatieve zelfbeeld van zwarte mensen.

‘Het is belangrijk dat wij onze dochters trauma’s of stereotypen ont-leren zodat zij ze niet blijven doorgeven aan onze kleindochters. Maar ook dat we laten zien dat het oké is om onze gevoelens te laten zien en dat het oké is om zacht te zijn.’

Identiteitscrisis

De druk van de verantwoordelijkheid die op mijn jonge schouders woog, leer ik stilaan van mij af te schudden. Dat geeft me een bevrijdend gevoel. Anderzijds: het besef hoe hard ik in die rol van de ‘sterke, zwarte vrouw’ zat, gaf mij een identiteitscrisis. Want als de last en de stereotypes van mijn schouders valt, wat blijft er dan nog over van mij? Wie ben ik dan nog? Met de hulp van een therapeut en mijn vriendinnen leerde ik mezelf beter kennen – ontdekken zelfs.

Ik leerde dingen die zo evident zijn, maar voor mij zo enorm moeilijk waren: mezelf op de eerste plaats zetten, leren mijn gevoelens te uiten en beseffen dat ik gezien mag worden. En het belangrijkste: het is oké om fouten te maken, opnieuw te proberen en hulp te vragen. Ik maak nu meer mijn eigen keuzes, zonder altijd rekening te houden van anderen hun mening. Dat helpt in de zoektocht naar mezelf. Het is belangrijk dat wij onze dochters trauma’s of stereotypen ont-leren zodat zij ze niet blijven doorgeven aan onze kleindochters. Maar ook dat we laten zien dat het oké is om onze gevoelens te laten zien en dat het oké is om zacht te zijn.

Neem zwarte meisjes hun jeugd en kinderlijke onschuld niet af. Stop met hen te seksualiseren, en behandel hen gewoon als kinderen, zoals we met andere kinderen doen. Voor ons, zwarte vrouwen, is ook een belangrijke taak weggelegd: laat aan al onze eigen dochters, nichtjes en buurmeisjes zien dat we niet altijd sterk (moeten) zijn en dat ook wij gevoelens hebben die we mogen laten zien. Wij, zwarte vrouwen houden het stereotiepe beeld dat de wereld blijft koesteren over ons mee in stand. Het is een slechte gewoonte die we als zwarte vrouwen moeten doorbreken, zodat we ons kunnen bevrijden van dit stereotype en zacht zijn voor ons en de wereld rondom ons.