Hoe vermoeidheid een statussymbool werd (en waarom dat gevaarlijk is)

Wie is er het meest moe? Het lijkt wel alsof we tegenwoordig tegen elkaar opbieden. Uitputting is in, en dus big business voor wie er munt uit wil slaan.

Of het nu tijdens een familiediner is, een uitstap met vrienden of een koffiepauze met collega’s: het gesprek gaat vaak over wie het minste slaapt. ‘Ik wilde gisteren absoluut mijn boek uitlezen en ging pas slapen om 1u30 ‘s nachts.’ ‘1u30 ‘s nachts? Je hebt zoveel geluk! Door mijn deadlines en de darmkrampjes van de kleine heb ik amper 3 uur geslapen!’ Tot voor kort was vermoeidheid een zwakte, maar nu wordt het gedragen als een ereteken, een statussybool zelfs. Hoe komt dat?

Moe van alles

“In de jaren 80 verschenen al een paar artikelen over vermoeidheid, maar de obsessie met het onderwerp is relatief recent. En dat is een direct gevolg van de ongebreidelde digitalisering.” Aan het woord is Vincent Grégoire, hoofd van de onderzoeksafdeling voor consumentengedrag bij trendbureau Nelly Rodi. “We leven in stressvolle tijden en we weten niet wat morgen zal brengen. We zijn moe van andere mensen, milieuvervuiling, politiek. Voeg daarbij de nieuwe ideologieën, de radicalisering van onze samenleving, de veranderende relatie met werk, en het is duidelijk dat we massaal een pauze nodig hebben.” 

Vermoeidheid mag dan een teken des tijds zijn, het vertegenwoordigt ook een lucratieve business, gebaseerd op een gewaagde premisse: wie denkt te weten hoe hij moet slapen, heeft het mis.

Verzwaarde dekens en satijnen maskers

Koop een verzwaarde deken. Kies natuurlijk beddengoed, bij voorkeur linnen. Zet je slaap in met essentiële oliesprays, ontspanningsbalsems of andere dure meditatiegadgets. Leer ademhalen en mediteren, zo mogelijk met behulp van een geluidstherapieapparaat. En vergeet je satijnen slaapmasker vooral niet, want je wilt geen rimpels krijgen. Het aantal slaapgadgets is de laatste tijd spectaculair toegenomen.

Dat is iets wat Vincent Grégoire al eerder heeft gezien, vooral met de opkomst van smartphones: ook dat was een schoolvoorbeeld van behoeften die vanuit het niets zijn gecreëerd door adverteerders. Wie herinnert zich nog de lauwe ontvangst van deze gadgets, toen iedereen al een telefoon en een computer had en geen zin om die twee te combineren? Hetzelfde geldt voor het verzwaarde deken, dat oorspronkelijk is gemaakt voor kinderen met autisme, maar nu door bijna iedereen gegeerd is.

Doe ik het goed?

“Luxe is tegenwoordig kennis. Het gaat niet meer om veel spullen hebben, maar om alles hebben en niets bezitten”, legt Vincent Grégoire uit. “Trainingen en tutorials volgen om je mindset te versterken is het toppunt van chic geworden. Merken verkopen niet langer alleen goederen, ze verkopen ‘story living’, ze leren je hoe je iets kunt gebruiken dat je al bezit.” Iets eenvoudigs, zoals je kussen.

De boodschap is duidelijk: “Je hebt niet de juiste houding, je kunt en weet er niets van.” Snobistische consumenten willen graag op hetzelfde niveau zitten als de persoon met wie ze praten, dus dit soort verkooppraatjes zijn erg effectief. De nieuwe muzen zijn niet langer supermodellen, maar ‘betweters’, geleerden en andere pseudowetenschappers. We zijn in de ban van methodes en instructies, niet van spullen.

Praat er niet over

Andreea Petrovici, longarts van opleiding, leidt het grootste slaaplaboratorium van Wallonië in het Vésale ziekenhuis in Charleroi en geeft sinds kort consultaties in haar privépraktijk in Nijvel. Zij waarschuwt voor de gevaren van dit wijdverspreide gevoel van uitputting. “We praten de hele tijd over vermoeidheid, veel meer dan vroeger, en dat heeft een negatief effect omdat dit het fenomeen versterkt”, vertelt ze. “Vermoeidheid is een modeverschijnsel geworden, bijna een bron van trots, en dat is heel gevaarlijk en paradoxaal. Want hoe meer we erover praten, hoe vermoeider we ons zullen voelen.

Dat blijkt uit een onderzoek uit 2017: amper 10% van de Belgen vindt dat ze genoeg slapen. Een derde van de bevolking geeft aan minder dan vijf uur per nacht te slapen.

Geen wondermiddel

Volgens dr. Petrovici moet je voor een goede nachtrust het antwoord bij de bron zoeken en niet in een of andere online winkel. “Je moet de waarschuwingssignalen van een slechte slaapkwaliteit herkennen. Vermoeidheid natuurlijk, maar ook hoofdpijn, geheugen- of concentratieproblemen, stemmingswisselingen en de neiging om naar suiker- of vetrijk voedsel te grijpen voor een snelle energiestoot”, vertelt de slaaptherapeute uit Henegouwen.

Ze wijst erop dat het aantal online zoekopdrachten naar oplossingen voor stress en slapeloosheid de afgelopen jaren ongekend is gestegen – het aantal zoekopdrachten naar ‘anti-stress’ schoot met meer dan 70% omhoog – maar ze wijst er ook op dat er helaas geen wonderoplossing bestaat: “Je moet eerst proberen, hoe moeilijk dat ook is, om de oorzaak van de slechte slaapkwaliteit te achterhalen en die proberen aan te pakken.”

Olie op bed

Het Centre des Troubles du Sommeil et de la Vigilance in Bouge heeft een reeks tips opgelijst die je helpen je nachtrust terug te krijgen, waaronder slaapschema’s, dagelijkse blootstelling aan daglicht, de tijd nemen om te ontspannen voor het slapengaan, indien mogelijk ’s ochtends wat bewegen en een omgeving creëren die bevorderlijk is voor rust. Concreet betekent dat dat je bed moet dienen voor rust en privcay.

Met andere woorden: geen schermen in de slaapkamer. Heb je nood aan al die nieuwe gadgets, of houden adverteerders ons voor de gek? Hoewel een onderzoek uit 2015 van de Universiteit van Göteborg aantoonde dat gebruikers van een verzwaarde deken na vier weken gebruik een “comfortabelere, kwalitatief betere en rustigere” slaap rapporteerden, wijst dr. Petrovici op de relatief hoge prijs van dit accessoire en het feit dat een steekproef van slechts 27 deelnemers niet representatief is. Wat geparfumeerde oliën en sprays betreft, is ze echter minder streng.

Aromatherapie biedt een niet-farmaceutisch alternatief voor slaapstoornissen die verband houden met depressie, angst of stress. Lavendelolie stimuleert bijvoorbeeld het parasympathische systeem en heeft een ontspannend en kalmerend effect. Petrovici wijst erop dat jasmijn- en muntolie ook bijzonder effectief zijn in het verbeteren van de kwaliteit van de slaap en “een toegankelijke en gemakkelijke optie vormen om te proberen”, hoewel voorzichtigheid geboden is voor mensen die lijden aan allergieën en andere ademhalingsproblemen.

Graag traag

“De jaren tachtig waren het tijdperk van energie, van nieuwe mode, je moest van alles op de hoogte zijn. In de jaren negentig stond streetwear centraal. En toen braken de jaren 2000 aan, tijden vol bling, waarin er tegelijk nieuwe goeroes verschenen”, zegt Vincent Grégoire. “In elk decennium is er een pauze, maar hier dreigt de versnelling ons tegen de muur te doen lopen en is er een collectieve behoefte om te vertragen. Het tempo van de planeet, het consumptietempo, maar ook dat van onszelf.”

Maar het verheerlijken van vermoeidheid gaat onverminderd door. “Vreemd genoeg wordt deze vermoeidheid nog sterker gevoeld door de digitale generaties, Gen Z en Gen Y zijn grote vermoeiden en het zal een uitdaging worden voor Gen Alpha, de generatie van de kunstmatige intelligentie”, voorspelt Vincent Grégoire. “Ze zullen snel vermoeid raken door allerlei dingen, of het nu gaat om een baan, trends of hun vrienden. We hebben minder kinderen gekregen, we hebben ze beter gemaakt, maar ze zijn ‘vermoeiend’. Het ontwaken zal moeilijker zijn.”