Hoe laat je de zorg voor je ouders los? ‘Mijn vader stierf tien jaar geleden en ik voel me nog steeds schuldig dat ik hem naar een rusthuis bracht’

Françoise (65) heeft het nog steeds moeilijk omdat ze haar vader naar een rusthuis heeft gebracht toen hij een eind in de tachtig was. Dr. Mathieu Taureau, psychiater gespecialiseerd in cognitieve en gedragstherapie, legt uit waar dat schuldgevoel vandaan komt en wat je eraan kunt doen.

Françoise: “Mijn vader ging lichamelijk zwaar achteruit toen hij de negentig naderde. Voordien was hij nog heel actief. Hij onderhield zelf zijn villa met grote tuin. Toen hij steeds vaker begon te vallen, had ik geen andere keuze dan een rusthuis voor hem te zoeken. We woonden veertig minuten bij elkaar vandaan en het lukte me niet om – naast mijn job en het huishouden – ook nog voor hem te zorgen, al ging ik naar hem toe wanneer ik maar kon.”

Dr. Taureau: “Wanneer iemand verhuist naar een woonzorgcentrum, besef je dat hij of zij daar voor de rest van zijn of haar leven zal wonen, wat heel moeilijk is, zowel voor de oudere persoon als voor zijn naasten. Daarom probeer je dat moment zo lang mogelijk uit te stellen, meestal tot een ongeluk je doet beseffen dat het niet langer houdbaar is.

Familieleden worden mantelzorgers. Dat is heel uitputtend. De achteruitgang van een dierbare accepteren is sowieso erg moeilijk, maar als je probeert om je sukkelende ouder zo lang mogelijk thuis te houden, vecht je eigenlijk tegen iets dat onvermijdelijk is. We zeggen altijd dat we er voor de ander willen zijn. Als het dan niet langer lukt om een ouder thuis te laten wonen, voelen we dat aan als een loyaliteitsconflict. Maar een bejaarde naar een rusthuis brengen betekent niet dat je die persoon in de steek laat. Het is net als in een relatie: we zien uit elkaar gaan als falen, terwijl het soms de beste manier is om de relatie in stand te houden. Je hebt een relatie met iemand en als die band verandert, is dat geen mislukking. Als je een punt hebt bereikt waarop de autonomie van je dierbare uitsluitend afhangt van zelfopoffering en er geen andere manier is om te functioneren, moet je elkaar loslaten.”

Françoise: “Hoewel papa lichamelijk erg zwak werd, bleef hij tot het einde bij zijn verstand. Mijn kinderen, die heel dicht bij hem stonden, namen het me kwalijk dat ik hem in een rusthuis had geplaatst. Ze vonden dat hun heldere, levendige grootvader daar niet thuishoorde. Ze zeiden dat ik hem had opgeofferd om mijn leven gemakkelijker te maken. Ook mijn vader voelde zich duidelijk verraden. Het duurde lang voordat onze gesprekken over iets anders gingen dan over alle negativiteit die zijn nieuwe thuis met zich meebracht.”

Taureau: “Een dergelijke grote verandering brengt zoveel verdriet teweeg dat we, net omdat we er maar moeilijk mee om kunnen, de ander soms de schuld geven. Maar wie anderen verwijten naar het hoofd slingert om een ouder die naar een rusthuis is gebracht, zit meestal zélf in een strijd en weigert de situatie en het leed dat erbij hoort te accepteren. Het is nu eenmaal makkelijker om de woede die je voelt op een ander te richten.

Als je je familielid in het rusthuis bezoekt, is het daarom ook belangrijk om je te realiseren dat die persoon niet boos is, maar eerder lijdt onder het feit dat hij of zij bang is voor wat er met hem of haar zal gebeuren en dat boosheid tonen dan de makkelijkste weg is. Probeer het verdriet te accepteren, ook al is het heel moeilijk, want vaak doet het zien van een dierbare die zich zo voelt ons twijfelen aan onszelf, aan onze familie en aan wat we hadden moeten doen.”

Françoise: “Het is binnenkort tien jaar geleden dat papa stierf, maar ik voel me nog steeds schuldig. Ik heb het gevoel dat ik hem heb beroofd van zijn laatste jaren, die hij veel liever thuis had doorgebracht, in het huis dat hij samen met mama had gebouwd en ingericht. Ik blijf me maar afvragen of het niet anders had gekund, of ik hem toch niet thuis had kunnen houden, al zou ik niet weten hoe.”

Taureau: “Waarom hebben we zo makkelijk een schuldgevoel? Omdat dat gevoel ons de illusie geeft dat we de controle behouden. Als we ons schuldig voelen, is dat omdat we anders hadden kunnen handelen. Het is een verdedigingsmechanisme om de pijn te kanaliseren, maar op lange termijn is het schadelijk omdat het ons verhindert om gewoon de pijn onder ogen te zien. We blijven daardoor langer vastzitten in het verdriet. We willen zo graag goed voor onze ouders zorgen dat we vergeten dat we niet kunnen voorkomen dat de tijd voortschrijdt. We geloven graag dat onze dierbaren onverwoestbaar zijn, maar soms is onze weerstand tegen het verdriet groter dan de pijn zelf en lijden we daardoor nog meer.

In cognitieve gedragstherapie praten we over creatieve wanhoop: accepteren dat de situatie pijn doet en oplossingen zoeken om ermee om te gaan. Juist omdat familie zo belangrijk is, voelen we ons verdrietig. Het zou vreemd zijn om geen pijn te voelen als we iemand verliezen die ons dierbaar is. In plaats van je schuldig te voelen, helpt het veel meer om erover te praten, bijvoorbeeld met andere mensen die hetzelfde doormaken.

Lange tijd was er alleen aandacht voor de pijn van de persoon die in een woonzorgcentrum werd geplaatst, en heel weinig voor de familie, die soms maanden of jaren in de weer was. Familieleden worden opgeslorpt door de situatie en wanneer hun familielid wordt geplaatst, is er een vreselijke terugslag, omdat alles wat ze hebben gedaan om de ander onafhankelijk te houden ineens stopt. We denken dat het onze schuld is als een familielid naar een rusthuis gaat, maar dat is niet zo. Het is de schuld van de ziekte of het verlies van zelfstandigheid.”