Tieners trekken massaal naar de gym: hoe gezond is de fitnessobsessie van je zoon of dochter?

Fitnessen is een gigantische trend bij tieners – stap een fitnesscentrum binnen en je merkt het meteen. Dat roept bij ouders wel wat vragen op: hoe gezond is fanatieke krachttraining, hebben ze supplementen nodig of is dat rommel en hoe begeleid je je kind gezond naar dat begeerde gespierde lichaam zonder dat het een obsessie wordt? Wij staken ons licht op bij sportarts Tom Teulingkx, psycholoog Gudrun Hespel en jonge fitnesser Micklo.

Wie recent nog eens een fitnesscentrum binnenstapte, kan het bevestigen: fitnessen, en dan vooral krachttraining, is een trend bij tieners. Vooral jongens zitten meerdere keren per week in de ‘gym’ en vullen hun trainingsschema aan met dagelijks een proteïneshake om de spieropbouw te versnellen. Corona verklaart deels de trend, vertelt Tom Teulingkx, huisarts, sportarts en voorzitter van de Vereniging van Sport- en Keuringsartsen: “Alle ploegsporten lagen stil, en we zien dat veel jongeren daarna hun hobby niet meer opgepikt hebben en zijn gaan fitnessen. Tijdens de lockdown boomde de verkoop van fitnesstoestellen en van gewichten. Wellicht zijn veel tieners er toen op eigen houtje mee begonnen.”

Maar dat is niet de enige verklaring: we leven in een tijd waarin ook voor jongens het uiterlijk heel belangrijk is geworden, en een knap uiterlijk lijkt voor hen te willen zeggen: gespierd, vertelt psychologe en personal trainer Gudrun Hespel. “Nu de klassieke rolpatronen verdwenen zijn, zijn jongens zoekend naar hun plek in de maatschappij, en spieren stralen mannelijkheid uit. Bovendien leven we in een maatschappij waarin uiterlijk een grote rol speelt, door sociale media, maar ook door datingapps als Tinder waar je letterlijk op je uiterlijk wordt beoordeeld. Veel jongens denken: ik moet er goed uitzien om van belang te zijn in de maatschappij. Bij vrouwen is er momenteel een heel sterke body positivity-tegenbeweging, maar die bestaat nog niet voor mannen.”

Goede zaak

TikTok en Instagram staan vol filmpjes van jongeren in ontbloot bovenlijf, trots op het resultaat van hun harde werk in de fitnesszaal. Influencers delen op dezelfde kanalen tips over hoe je zo snel mogelijk zo veel mogelijk spieren kunt kweken, over bulken, dirty bulken en cutten. En hoewel ouders blij zijn dat hun kind eindelijk vanachter die PlayStation komt, is er ook veel bezorgdheid. Want is zoveel krachttraining wel gezond voor een lichaam in de groei? En zit er niet ook veel rommel in die proteïneshakes en andere supplementen?

Tom Teulingkx vindt de fitnesstrend in de eerste plaats een goede zaak, al heeft hij wel een paar bezorgdheden: “Alles wat jongeren aan het sporten krijgt is positief. Op zich is er immers niets mis met naar de gym gaan, op voorwaarde dat je een evenwichtig programma volgt, namelijk een combinatie van krachttraining en cardio. Het probleem is dat voor veel jongeren het uitbouwen van spieren – krachttraining – de focus is. Onze bezorgdheid is dat jongeren té frequent sporten en vooral dat ze dat onbegeleid doen. Voor een abonnement in low-budgetfitnesscentra betaal je een fixed prijs: of je nu een uurtje per week gaat trainen of zes keer twee uur, je betaalt evenveel. Bovendien zijn die centra goedkoop om één reden: er is amper begeleiding.”

Afgescheurde schouderpezen

Sportartsen pleiten al een tijd voor een verplichte begeleiding door professionals van jongeren in fitnesscentra, vertelt dr. Teulingkx. “Minderjarigen zouden bij hun inschrijving een trainingsschema op hun maat mét opvolging moeten krijgen. Want wat nu gebeurt is dat jongeren online schema’s zoeken die snel resultaat beloven, of work-outs van elkaar of, erger nog, van volwassenen kopiëren. De focus ligt dan vooral op gewichten tillen, vaak in competitie met elkaar. Ze trainen te eenzijdig, met de focus op het bovenlichaam.”

Tom Teulingkx ziet de gevolgen in zijn praktijk: “Ik zie soms jongeren met zware blessures, zoals afgescheurde schouderpezen. Wie fanatiek aan krachttraining doet, komt op korte tijd veel gewicht in spiermassa bij, maar zonder aanvullende cardio is je lichaam niet krachtig genoeg om dat extra gewicht ook te ondersteunen. Vandaar dus onze oproep aan fitnessketens: draag zorg voor je jonge abonnees, begeleid hen, zorg dat ze verantwoord bezig zijn. Ik geloof dat als je jongeren goed informeert ze echt wel hun verantwoordelijkheid nemen. Je stuurt een jonge gast toch ook niet zomaar in een auto de baan op, zonder rijlessen en een rij-examen?”

Een verplichte leeftijdsgrens is dan weer niet nodig, vindt Teulingkx. “Op elke leeftijd ben je gebaat bij krachttraining, zolang het gebeurt op maat van je groei. Vanaf je zestiende kun je met gewichten beginnen, voor die leeftijd beperk je je beter tot oefeningen met het eigen lichaamsgewicht. Op alle leeftijden geldt dat krachttraining iets is dat geleidelijk aan opgebouwd moet worden, met een degelijk schema, en geregeld een rustdag, wil je je lichaam geen schade berokkenen.”

Meer dan een hobby

Maar wat vinden jongeren nu zelf zo leuk aan die uren aan de fitness? Micklo (17) kun je sinds een tiental maanden vier à vijf keer per week in de gym vinden: “Voor mij is fitnessen meer dan een hobby of gewoon een sport, ik heb er vrienden gemaakt. De sfeer in de gym is supergoed. Toen ik pas begon, kwamen mensen me soms spontaan helpen of uitleg geven. Dat probeer ik nu zelf ook voor anderen te doen. Soms word ik aangesproken voor advies of voor goede oefeningen om een bepaalde spier te trainen. Ik vind dat supertof en zal altijd helpen.”

“Fitnessen hoeft ook helemaal niet saai te zijn. Ik volg het push-pull-leg-schema, bekend in de fitnesswereld: op je ‘push’-dag doe je oefeningen waarbij je moet ‘duwen’ die de borst trainen, op ‘pull’-dagen train je je je rugspieren en je armen, en legs dat zijn de benen. En dan doe ik ook elke keer wat gewichten. Je kunt zelf variatie in je schema brengen, afhankelijk van waar je zin in hebt en wat je wilt bereiken. Toen ik pas begon, kreeg ik hulp van een vriend van mijn vader die personal trainer is, maar het meeste heb ik op mezelf geleerd, door veel op te zoeken en te lezen.”

“Ook in voeding heb ik veel interesse. Ik beperk proteïneshakes, want je kunt proteïnen ook opnemen met voeding. Dat wordt na een tijdje een gewoonte: als ontbijt heb je even snel een eitje gemaakt dan je een kom met cornflakes vult. En omdat mijn ouders veel werken, ben ik het gewend om voor mezelf te koken.” Of zijn ouders wel eens bezorgd zijn om zijn nieuwe hobby, willen we nog van Micklo weten. “Ze houden altijd een oogje in het zeil en kijken of ik wel op een veilige manier sport. Ze stelden, zeker in het begin, veel vragen en ik zag dat de antwoorden hen geruststelden. Ik ben ook altijd heel open geweest tegen hen over waar ik mee bezig was. Ze zien dat fitnessen mij gelukkig maakt en willen me dat niet afnemen. Dus ik zou bezorgde ouders aanraden: praat erover, informeer je. En zoek een compromis als je het ergens niet mee eens bent, dat werkt beter dan verbieden.” 

Obsessie

Voor de meeste jongeren, zoals Micklo, is fitnessen een fijne hobby, maar voor een kleine groep wordt het een obsessie, en dat is gevaarlijk, vertelt Tom Teulingkx: “Jongeren worden via sociale media overspoeld met beelden van de perfecte, afgetrainde lijven van influencers, maar veel van die lichamen zijn gedopeerd. Jongeren stappen dan in een heel systeem dat gevoed wordt door sociale media en dat echt niet gezond is, van bulken (zo veel mogelijk calorieën opnemen om die daarna om te zetten in spiermassa, red.) tot, erger, dirty bulken (waarbij je die calorieën op een ongezonde manier opneemt, met bijvoorbeeld. fastfood, red.). Ze beginnen met suppletie, met proteïnepoeders (waarin sporen van verboden producten kunnen voorkomen, zie kader) en creatine, tot preworkoutsuppelementen die makkelijk 300 mg cafeïne bevatten (ter vergelijking een kop koffie telt ongeveer 30 mg cafeïne, red.). Wanneer je er zo in opgaat, is het geen hobby meer, maar begint het de vorm aan te nemen van een eetstoornis. En dan hebben we het nog niet over verboden middelen gehad.”

Sport als therapie

Gelukkig loopt het bij de meeste jongeren zo’n vaart niet, zegt ook Gudrun Hespel. “De meeste jongeren weten wel dat dat ideaalbeeld van de Griekse god niet realistisch is, zij zijn allang blij met een beetje extra spieropbouw.” Zij gelooft bovendien dat fitness net kan helpen om jongeren een positiever zelfbeeld te geven en hun zelfvertrouwen op te krikken. “De puberteit is een fase van grote onzekerheid, dat is altijd zo geweest. Je lijf verandert heel snel en als magere puber spiegel je je aan de brede volwassenen mannen die je in de gym ziet: dat is niet leuk, maar pubers met een gezond zelfbeeld kunnen daar wel mee om. Zolang de onzekerheid niet de overhand neemt, hoef je dat niet te problematiseren. Fitness is voor de meeste jongeren gewoon een leuke vrijetijdsbesteding. Het is leuk dat je fitter wordt, dat je lichaam sterker wordt en dat je de resultaten ziet in de spiegel. Het gevoel dat je aan jezelf werkt kan enorm veel zelfvertrouwen geven.”

Dat gebeurde ook bij Micklo: “Vorig jaar was er een periode waarin ik me heel slecht voelde over mezelf en fitness heeft me uit die put geholpen. Wanneer je een slecht zelfbeeld hebt, is de fitness een heel goede plaats om jezelf te ‘verbeteren’, en dan heb ik het niet enkel over het fysieke resultaat. Ik heb nu meer aandacht voor mijn voorkomen, voor de indruk die ik nalaat en zelfs voor hoe ik ergens binnenkom. Aan mezelf werken, een doel hebben en daarvoor gaan, heeft me zelfverzekerder gemaakt. De voldoening die ik krijg elke keer wanneer ik naar de fitness ben geweest, geeft me het gevoel dat ik goed bezig ben, dat ik mijn leven op orde heb. Ik zit nu veel beter in mijn vel. Fitnessen heeft mij echt op verschillende manieren geholpen.”