Fotografe Muriel Verbist portretteerde haar herstel van borstkanker: ‘Ik wilde laten zien dat niet elke kale vrouw doodgaat’

1 knobbeltje in de borst. 1 operatie, 15 chemokuren, 3 weken radiotherapie, 2 jaar chemopillen, 2,5 jaar antihormoontherapie en 32 zelfportretten later toont fotograaf Muriel Verbist in haar fotoboek Recovery de kracht en kwetsbaarheid van een herstelproces na kanker. ‘Een foto zegt: ça a été, het is voorbij. Een mooie gedachte.’

Een flink eind tot over haar schouders. Zo lang zijn de blonde haren van Muriel Verbist (53) als ze de deur opent van haar huis in Wilrijk, twee jaar en drie maanden na haar laatste chemokuur. Haar haar is nog niet zo lang als toen ze in februari 2022 de diagnose van borstkanker kreeg – het begon met een knobbeltje dat ze voelde onder de douche. Maar het groeit. En met elke centimeter heeft ze het gevoel wat meer thuis te komen in haar nieuwe lichaam.

‘Veel mensen vonden dat een kort kapsel me goed stond’, zegt Verbist als we met haar spreken over haar boek. ‘Maar het bewust weer afknippen, vind ik moeilijk. Ook mijn man en kinderen zien het liever opnieuw lang, merk ik. Ik denk dat ze graag de mama en vrouw terug willen die ik voor de ziekte was.’
Wie was Muriel Verbist voor ze ziek werd? ‘Ik heb lang gewerkt als artdirector in de reclame en als interieurstylist voor verschillende tijdschriften, maar op mijn vijfenveertigste besloot ik voor mijn passie te gaan en me bij te scholen als fotograaf. In de reeksen die ik maak, draait het vaak om mensen en hoe ze zich met elkaar verbinden. Daarnaast ben ik ook graag mama. Mijn man en ik hebben drie kinderen, van 24, 22 en 17 jaar.’

Verbist is de vrouw van Marc Verhagen, oprichter van de Antwerpse uitgeverij Luster, maar haar fotoboek Recovery, waarin ze haar herstelproces na kanker documenteert, bracht ze vorige maand in eigen beheer uit. ‘Ik was te fier om mijn man om een gunst te vragen’, lacht ze. ‘Inhoudelijk past het ook niet in hun aanbod. Wel verdeelt Luster mijn boek naar de boekhandels. Zelf het land rondrijden om mijn boek te verkopen, daar had ik nu geen zin in.’

Een op de negen vrouwen krijgt in haar leven borstkanker. Hoe kwam je op het idee om te fotograferen wat de ziekte met jou deed?

Verbist: ‘Ik wilde houvast creëren. Kanker komt met een heel parcours. Het begint met bange weken van wachten. Eerst moest ik wachten op een echo waarmee dokters, naast de mammografie die ik al om de twee jaar liet doen, borstkanker nog beter kunnen opsporen. Dan was het wachten op de uitslag van de punctie. Daarna was het wachten op een gesprek met de oncoloog die mijn behandelingsplan zou uitleggen. Pas dan weet je écht waar je voor staat. In mijn geval was het plan om eerst mijn rechterborst en eierstokken te verwijderen. Dat laatste zou preventief gebeuren, om de kans op uitzaaiingen te verminderen. Daarna volgde chemotherapie, eerst drie zware sessies, daarna twaalf lichtere. Dan drie weken radiotherapie. Dan twee jaar chemopillen en tien jaar antihormoontherapie, waarvan ik nu al twee jaar achter de rug heb.’

‘Ik zat dus maandenlang in een duidelijk systeem van behandelingen en doktersafspraken, maar na mijn laatste chemo in augustus 2022 viel ik in een gat. De ergste dreiging van de kanker was achter de rug. Maar ik was nog te zwak om weer aan de slag te gaan. Toen besloot ik, eerst puur voor mezelf, om foto’s te maken van mijn herstelproces. Het doel was vooral om mijn dagen op een andere manier opnieuw wat regelmaat en structuur te geven.’

Velen vinden het al confronterend om tijdens een kankerbehandeling in de spiegel te kijken. Waarom koos je, van alles wat je tijdens je herstel kon fotograferen, voor zelfportretten?

‘Ik fotografeer vaak mensen met een zekere kwetsbaarheid. In plaats van hen te tonen in hun miserie, ga ik op zoek naar momenten van hoop. Ik maakte bijvoorbeeld een reeks over kinderen die opgroeien in sociale woonblokken en hoe fijn het eraan toegaat in de huiswerkklas en het tekenatelier. Tijdens mijn behandeling vond ik het jammer dat ik te ziek was om onder de mensen te komen en me zinvol bezig te houden. Omdat ik in dit verhaal zelf de kwetsbare persoon was, besloot ik de camera dan maar op mezelf te richten.’

‘Een uitspraak van de Franse filosoof Roland Barthes speelde in mijn hoofd. Hij zei ooit dat een moment verleden tijd wordt door het te fotograferen. Een foto zegt: “Ça a été.” Dat vond ik een fijne gedachte. Als ik mezelf in de spiegel zag met dat kale hoofd, vond ik dat mijn genezing traag vooruitging. Door om de twee weken een foto te nemen, leerde ik weer vooruit te kijken. Na een paar foto’s begon ik een kleine evolutie te zien. Het gaf me moed, hoop, energie en hielp om niet te veel in het verleden te blijven hangen.’

Lees ook: ‘Na de behandeling volgt de emotionele klap’: borstkanker treft ook jonge vrouwen

Er zit een duidelijk concept achter de foto’s. Ze zijn telkens op dezelfde manier belicht en gekadreerd, we kunnen niet afleiden hoe je je echt voelt.

‘Ik wou geen reeks die medelijden oproept. Geen foto’s die van een triestig naar een blij gezicht evolueren. Ik wou het herstelproces registreren zoals een reeks pasfoto’s, zonder glimlach, altijd in een neutrale trui of blouse, zodat de lichamelijke progressie goed opvalt. De eerste foto nam ik drie weken na de laatste chemokuur, dus nog helemaal kaal. Een detail van die foto zie je ook op de cover. Maar gaandeweg in het boek zie je het rode van de huid en de zwellingen onder mijn ogen verdwijnen. Wimpers, wenkbrauwen en hoofdhaar groeien langzaam terug. Door conceptueel te werken, voelde ik me even geen patiënt. Ik was bezig met compositie, licht, en met details zoals of mijn hoofd niet te veel naar rechts gedraaid was. Ik had thuis een fotostudio gemaakt met een camera op statief, twee ledlampen en een reflectiescherm op een staander. Het werd een soort ritueel om om de twee weken mijn lampen aan te zetten, op de stoel te gaan zitten, de zelfontspanner in de hand te nemen en af te drukken.’

Wat zie je zelf als je naar de foto’s kijkt?

‘Ik zie een vrouw die aansterkt. Ik maakte in die periode ook andere foto’s, meer in dagboekstijl. Een foto van mijn pruik, een boom tijdens een wandeling. Als ik die dagboekfoto’s bekijk, zie ik dat mijn aandacht voor schoonheid nog verscherpt is door ziek te worden. Nog meer dan vroeger zie ik schoonheid in kleine dingen: stillevens, kledij, mensen, de natuur. Ik woon vlak bij een groot park en ging tijdens de chemotherapie bijna elke dag wandelen.’

Op welk moment besliste je om de foto’s niet langer voor jezelf te houden, maar in een boek te bundelen?

‘Door alle foto’s samen te zien, vroeg ik me af of de troost en hoop die ik eruit haalde ook andere mensen kon helpen. Ik heb lang getwijfeld om het boek te maken, want ik wilde me niet zo kwetsbaar tonen. Ik weet ook dat niet iedereen geneest van kanker. Tegelijk wou ik laten zien dat kaal zijn ook iets tijdelijks kan zijn. Mijn eigen moeder is jong gestorven aan kanker. Op haar achtendertigste, ik was elf. Maar de voorbije twintig jaar is er veel vooruitgang geboekt in kankeronderzoek. Zeker borstkanker is nu redelijk goed te behandelen. Bovendien viel mijn haar uit omdat ik preventief een chemokuur kreeg. De tumor was verwijderd door de operatie, maar de artsen adviseerden chemo om de kans op herval te verkleinen.’

‘Thuis zagen mijn man, mijn twee dochters en zoon me altijd zonder pruik, maar ze wisten goed dat mijn haar terug zou groeien en dat het deel was van het behandelingsplan. Ze reageerden altijd heel lief. Mijn zoon wreef vaak over mijn hoofd en zei dat het zo zacht aanvoelde. Terwijl ik als kind mijn moeder eens gevraagd heb waarom ze haar kale hoofd niet bedekte. Ik was nog jong, maar nu besef ik hoe moeilijk het voor haar moet geweest zijn. Mijn moeder is kaal gestorven. Ik wou het boek ook maken om te laten zien dat niet elke kale vrouw doodgaat. Tegelijk hoop ik dat mijn boek ook troost kan bieden aan mensen die wel iemand verloren.’

Je maakte de laatste foto voor het boek op 31 december 2023. Voel je je volledig hersteld?

‘Nee, herstellen van kanker is een lang proces. Maar het boek is weer een stapje vooruit. Het was belangrijk voor mijn mentale verwerkingsproces. Vorige week mocht ik stoppen met de chemopil. Die moest ik nemen om de kans op herval te minimaliseren. Ook dat is weer een stap verder. Ik ben benieuwd om te voelen wat het met mij gaat doen en hoop dat ik minder snel moe ga zijn. Ik moet nu nog acht jaar antihormoontherapie doen, in de vorm van een pil. Ook hier heb ik het gevoel dat mijn lichaam, sinds ik ermee startte in 2022, stilaan aan het medicijn begint te wennen en dat de bijwerkingen minder worden. Een van de gevolgen van mijn kankerbehandeling is dat ik vervroegd in de menopauze ben beland. Daar is tegenwoordig veel rond te doen en dat helpt om de situatie te aanvaarden. Maar het is zoeken naar manieren om met de bijwerkingen om te gaan, en ik mag geen hormonen nemen omdat ik een hormonale kanker had. Ik heb bijvoorbeeld last van gewrichtspijn, ook al sport ik meer dan vroeger. Mijn huid is droger, mijn haar brozer. Daarnaast is ook mijn verdwenen borst een dagelijkse reminder dat ik nog niet opnieuw de oude ben.’

‘Ik overweeg nu een borstreconstructie, maar helemaal dezelfde word ik allicht niet meer. Dat hoeft ook niet, zo’n herstel brengt ook positieve veranderingen. Ik heb geleerd meer tijd te nemen voor mezelf, grenzen te stellen en pauzes te nemen als ik voel dat ik moe ben, zonder me daar schuldig over te voelen. Ik geniet nog meer van wandelingen met mijn man of vriendinnen, van fotografie, van mooie tentoonstellingen, van dahlia’s planten, ook al heb ik geen groene vingers. En van tijd met mijn gezin. Onze twee oudste dochters wonen samen op een appartementje. De jongste zoon woont nog thuis. Op zondagavond eten we allemaal samen en dat is altijd een beetje feest.’

Recovery, 35 euro, Luster Publishing.
murielverbist.be

Lees ook: Ex-borstkankerpatiënt Lies De Nyn lanceert verzorgingsproducten voor mensen die chemo ondergaan