Op Internationale Vrouwendag spreken wij 4 vrouwen met een inspirerende parcours over hun voorbeelden. Podcasthost, psycholoog en auteur Elisabeth Van Lierop vertelt waarom het werk van cultureel antropoloog Margaret Mead nog steeds relevant is.
‘Onlangs zei m’n man dat we een een makkelijkere fase van het ouderschap naderen, met meer slaap en minder zorgen. Mijn reactie was anders. Twee van onze drie kinderen zijn dochters. Als zij opgroeien, zullen de zorgen niet verminderen vrees ik. We mogen op vlak van wetgeving dan wel gelijk zijn, er is nog steeds geen volledige gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen in onze samenleving. Ze zullen moeten opboksen tegen vooroordelen, de heersende schoonheidsidealen en de loonkloof. Ook krijgen vrouwen nog veel vaker te maken met grensoverschrijdend gedrag dan mannen. Bijna tachtig procent van de vrouwen maakte ooit seksueel grensoverschrijdend gedrag mee, bij 42 procent ging dat gepaard met ongewenste aanrakingen en bij 16 procent ging het zelfs om verkrachting.
Dankzij de ideeën van Margaret Mead konden andere vrouwen op de barricades gaan staan.
Een dag als Internationale Vrouwendag blijft dus noodzakelijk. Er is nog veel werk aan de winkel. Ik vind het belangrijk stil te staan bij de vrouwen die de weg hebben geplaveid voor ons. Ze kunnen ons inspireren om ook nu niet op onze lauweren te rusten, maar te blijven strijden voor gelijkheid.
Nature versus nurture
Een van die pioniers is de Amerikaanse Margaret Mead (1901-1978). Ze was een van de eerste vrouwen die internationaal erkenning kreeg voor haar antropologische onderzoek. Mead ging zelf ook tegen de stroom in op persoonlijk vlak. Zo is ze drie keer getrouwd geweest. Niet dat ik dat ambieer (lacht), maar dat ze in de eerste helft van de twintigste eeuw al zoveel impact wist te maken als onderzoeker én zich niet in een stereotiepe mal liet wurmen, is indrukwekkend.
Een kleine groep geëngageerde mensen kan wel degelijk de wereld veranderen.
Ze deed als cultureel antropoloog baanbrekend onderzoek naar opgroeien in verschillende culturen. Haar werk Coming of Age in Samoa (1928), bijna honderd jaar oud, brak met conventies. Ze onderzocht hoe genderrollen ook cultureel bepaald zijn en niet enkel biologisch. Dat gaf vrouwen de ruimte om hun rollen te herdefiniëren. Mead stelde tijdens veldwerk vast dat Samoaanse meisjes een veel vrijere adolescentie doormaakten dan westerse meisjes. Dit kwam volgens haar doordat de samenleving minder strenge verwachtingen oplegde rond seksualiteit en genderrollen. Hoewel er nog steeds taakverdelingen waren tussen mannen en vrouwen, vond Mead de Samoaanse cultuur minder rigide dan de westerse. Er was meer ruimte voor individuele variatie. Haar werk inspireerde denkers en activisten om traditionele structuren te blijven uitdagen. Dankzij haar ideeën konden andere vrouwen op de barricades gaan staan.
De wereld veranderen met zacht activisme
Haar onderzoek toonde ook aan dat cultuur geen vaststaand gegeven is, maar voortdurend gevormd en hervormd wordt door menselijke keuzes en interacties. Ze geloofde dat als mensen zich bewust worden van hun sociale structuren en normen, ze die ook actief kunnen veranderen. Een van haar beroemde citaten gaat over de impact die een kleine groep bewuste burgers kan hebben: ‘Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world; indeed, it’s the only thing that ever has.’ Haar citaat is een goed antigif voor het gevoel van machteloosheid dat ons allemaal weleens overvalt. Een kleine groep geëngageerde mensen kan wel degelijk de wereld veranderen. Die leuze is al tien jaar mijn leidraad. Dat is ook hoe de 505-concerten voor menselijkheid zijn gegroeid: een kleine groep mensen die op een leuke, positieve manier de samenleving wil engageren om menselijker met elkaar om te gaan. We zijn momenteel aan het werken aan een opvolger in Brussel, die naar aanloop van de COP30 zal plaatsvinden. Tien jaar na het klimaatakkoord van Parijs hebben we de doelstellingen helemaal niet gehaald. Tijd om de kar te keren, en daar willen we met onze concerten en talks aan bijdragen.
Kinderen kritisch leren nadenken is super belangrijk. Stuur hen niet in een richting, maar geef hen de tools om zelf na te denken over wat rechtvaardig en menselijk is.
Ik ben recent ook een nieuwe podcastreeks gestart, Gentle Activist. Voor die reeks nodig ik activisten uit, die een positieve impact maken. Ik denk dat activisme een rebranding kan gebruiken. In mijn ogen is activisme altijd zacht, aangezien je niet enkel voor jezelf op tafel klopt, maar vooral in de hoop de wereld te verbeteren voor mensen die geen stem hebben, voor de volgende generatie. Het is goed dat sommige activisten manieren zoeken om de bredere samenleving aan te spreken, zoals je destijds Dagen Zonder Vlees had. Dat inspireerde mensen om af en toe vlees in te ruilen voor plantaardige gerechten. Je hebt tafelspringers nodig, maar ook bruggenbouwers. Zo krijgen we de massa mee.
Leer kinderen nadenken
Een ander inspirerend citaat van Mead is: ‘Children must be taught how to think, not what to think.’ Ik zie bij mijn eigen kinderen hoe je met elke generatie de sociale norm kan resetten. Zo vinden ze het gek dat hun opa niet kan koken, want waarom zouden mannen dat niet even goed kunnen als vrouwen? Kinderen kritisch leren nadenken is super belangrijk. Stuur hen niet in een richting, maar geef hen de tools om zelf na te denken over wat rechtvaardig en menselijk is. In dat opzicht is het heel belangrijk omtijdens het opvoeden van kinderen genderstereotypes te vermijden. Als meisjes willen ravotten: laat ze. Als jongens met poppen willen spelen: laat ze. Zo kunnen ze zich vrij ontwikkelen, zonder hen op te leggen hoe ze zich moeten gedragen. Dat zie ik heel sterk bij m’n tweejarige dochter. Zij is gewoon een kindje, zich nog niet bewust van bepaalde verwachtingen die bij een meisje komen kijken.
Activisme en feminisme hebben al veel bereikt, maar we moeten blijven opkomen voor meer gelijkwaardigheid. Niet alleen voor onszelf, maar voor iedereen, overal en natuurlijk ook voor komende generaties. We mogen er niet van uitgaan dat onze verworven rechten niet meer kunnen worden weggenomen.’
Lees ook:
– Comedian Amelie Albrecht: ‘De Belgische comedywereld is heel lang een exclusief mannenclubje geweest’
– ‘Vrouwen worden te vaak in een empatische, zorgende hoek geduwd’: 4 redenen waarom representatie belangrijk blijft
– Het rolmodel van chef Lize Willems: ‘Volharding wordt in onze familie generationeel doorgegeven’
