Een huis met een verleden: waarom willen we zo graag een woning ‘met een ziel’?

Ondanks de waanzin op de huizenmarkt raakt het ene pand nog steeds makkelijker verkocht dan het andere. Niet zelden speelt de geschiedenis van een huis daarbij een grote rol. Waarom hechten we zoveel belang aan de ziel van onze woonst? “Ik voel dat de geest van Hugo Claus hier rondwaart.”

Hoewel het huis grotendeels verborgen zat achter een overwoekerde jungle van onkruid, was Steven (45) altijd al geïntrigeerd door Villa Mon Désir in Wemmel. Als kind fietste hij meermaals langs de interbellumwoning en droomde hij ervan om eens een kijkje te nemen in het statige erfgoed. “Toen ik van mijn notaris in 2017 hoorde dat het pand verkocht zou worden, kon ik niet anders dan een bod uitbrengen”, glimlacht hij. Ook al kon je de gegraveerde naam van het huis amper nog lezen boven de authentieke inkomhal en kampte het gebouw met huiszwam, ongedierte en zware structurele problemen, toch trok de ziel van Villa Mon Désir hem over de streep. “Het is een huis dat geleefd heeft”, vertelt Steven. “Elk hoekje, elke bluts heeft een verhaal. Door hier te zitten, voel je wat er zich hier afgespeeld kan hebben. Je ruikt het ook letterlijk. Zelfs na een intense renovatie hangt hier nog steeds een heel warme geur in de lucht, als een oud boek dat je openslaat.”

Je voelt dat ons huis niet zomaar een pand is. Alleen al de verhalen van de feestjes die hier zouden hebben plaatsgevonden …

Marieke , 34

Het is een zeer abstract gegeven en toch lijkt iedereen zich er wel iets bij te kunnen voorstellen wanneer er wordt gesproken over ‘de ziel van een huis’. Als je kijkt naar het sneltempo waarin huizen met authentieke marmeren schouwen en hoge plafonds met rozetten van de immosites verdwijnen, lijkt het voor veel mensen vandaag bovendien een erg belangrijke factor bij de aankoop van een woonst. In een interview op Radio 1 uit 2020 meldde de hoofdarchivaris van het Brugse stadsarchief Jan Dhondt dat mensen steeds meer de geschiedenis van hun woonst wilden achterhalen. We willen weten wat zich achter onze gevel heeft afgespeeld, wat voor lief en leed er gedeeld is. De makelaars bij wie we polsen, onderstrepen dan weer hoe belangrijk het gevoel is dat kopers krijgen bij een huis. “Sommige mensen zijn bij een bezoek na vijf minuten alweer weg omdat ze geen connectie met het huis ervaren”, vertelt vastgoedagent Thibeau. “Is dat gevoel er niet, of is die ziel voor hen niet voldoende aanwezig, dan mogen we als makelaar nog zo ons best doen, verkopen zullen we niet.”

Wat maakt nu dat veel mensen zoveel belang hechten aan het hart van hun huis? In ons diepste wezen streven we er niet naar om de plekken die ons met hun schoonheid raken te bezitten, maar om er vanbinnen op te lijken, schrijft de Britse filosoof Alain de Botton in zijn boek De architectuur van het geluk. ‘We willen aanspraak kunnen maken op de intrinsieke eigenschappen die het belichaamt. Proberen om iets aan te schaffen dat we mooi vinden zou in feite weleens de meest fantasieloze manier kunnen zijn om met het verlangen om te gaan dat het bij ons oproept, net zoals pogingen om met iemand naar bed te gaan waarschijnlijk de botste reactie vormen op een gevoel van verliefdheid.’

“We noemen dit het psychologische fenomeen van associatie”, duidt Gustaaf Cornelis, professor omgevingspsychologie aan de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel. “Waarom willen we in het huis van een bekende schrijver wonen of in een creatie van Le Corbusier? Het is een manier om mee onder het aureool van een ander te zitten. De zogenaamde ziel van een huis is datgene waarmee we onszelf willen verbinden. Onze woonst verleent ons immers een deel van onze identiteit. Denk aan de verschillende momenten in onze cultuur waarop we ons huis tonen aan anderen: het afbraakfeestje voor de renovatie, de housewarming… We willen laten zien hoe we wonen, en ook hoe bijzonder onze thuis is. Bij het zoeken van een huis gaan we in zekere zin dus ook op zoek naar wie we willen zijn.”

Creatieve sfeer in de lucht

Wanneer je binnenwandelt in de woonst van Fanny (46), word je vrijwel meteen met je neus op de ziel van het pand gedrukt. Naast een voormalige suikerraffinaderij uit 1815 is het gebouw in de Jozef De Hasquestraat in Antwerpen immers ook voor een hele tijd de uitvalsbasis van literair icoon Hugo Claus geweest. Een haiku en bijbehorende pentekening van de meester kregen een ereplek in Fanny’s interieur. “Wij kochten deze woning negentien jaar geleden van de vrouw die het van Claus had overgenomen”, vertelt ze. “Ons gedeelte van het gebouw is vroeger zijn filmstudio geweest. De makelaar had het aanvankelijk zelfs niet verteld, blijkbaar vond hij het geen belangrijke toevoeging. Voor mij was het net een heel grote meerwaarde. Claus is een van de pioniers van de Vlaamse literatuur, zelf ben ik ook bezig met het schrijven van een kinderboek. Wanneer ik de moed even verlies, helpt het me in zekere zin om te weten dat ook hij hier wellicht heeft zitten worstelen met zijn manuscripten. Je zult het misschien gek vinden klinken, maar ik ben iemand die heel erg gelooft in bepaalde energieën. Ik voel dat zijn ziel hier rondwaart, zijn geest hangt hier in het gebouw. Ik vertel het verhaal van ons huis dan ook heel vaak aan andere mensen. Het is een ideale gespreksstarter.”

Of Claus’ ziel echt door het gebouw dwaalt, gelooft buurvrouw Marieke (34) minder, wel herkent ze de creatieve sfeer die er in de lucht hangt. “Ik woon sinds twee maanden in wat vroeger zijn leefgedeelte geweest is en heb een werkplek waar Claus zijn atelier had.” Ze wijst naar een set Afrikaanse stoelen in haar woonkamer. “Die zijn nog van hem geweest. We zijn de kelder in gedoken en hebben heel onze woonst ingericht met items die een link hebben met de geschiedenis van het gebouw, van stoelen die nog tot de fabriek hebben behoord, tot de filmspot en -projector van Claus. Ik rijd zelfs rond op zijn fiets.” Ze loopt naar het grote raam in haar atelier dat uitkijkt op de overkoepelde binnentuin. “Wanneer ik hier ’s ochtends koffie drink, vraag ik me heel vaak af hoe het hier vroeger geweest moet zijn. Ik kan het moeilijk beschrijven, maar je voelt dat dit niet zomaar een pand is. Alleen al de verhalen van de vele feestjes die hier geweest zouden zijn… (lacht) Ik ben me heel erg bewust van het unieke karakter van dit gebouw en dat ik dit nooit nog ga zien. We gaan ook de oranjerie op de binnenplaats in ere herstellen om die ziel, die geschiedenis, nog meer te laten terugkomen.”

Dat het herstellen van de ziel van je huis met een kostenplaatje komt, moet je aan Steven intussen niet meer uitleggen. “De eindafrekening zal dubbel zo hoog zijn als wat we geraamd hadden”, lacht hij. Steven liet verlaagde plafonds verwijderen, bewaarde en herstelde originele raampartijen, liet vakmensen de sierlijsten aan het plafond reconstrueren en liet de houten rolluiken lat per lat opnieuw lakken. Zelfs de tuin werd heraangelegd volgens de originele plannen uit 1924. De totaalrenovatie van de driegevelwoning maakte hem laureaat van de Erfgoedprijs 2021. “Achteraf kun je je de vraag stellen of het de moeite was om dat te doen, maar het antwoord is zonder twijfel ja”, zegt hij stellig. “Het is hier zeer aangenaam werken, we hebben hier de burelen van mijn projectontwikkelingskantoor ondergebracht. Of ik geen spijt heb dat ik er geen privéwoning van heb gemaakt? Ergens wel, maar je moet een kat ook een kat noemen: met privégeld was dit vrijwel onmogelijk geweest.”

Mensen willen er niet van wakker liggen dat er in hun slaapkamer misschien iets ergs is gebeurd. Een huis moet je in de eerste plaats rust brengen.

Gustaaf Cornelis, professor omgevingspsychologie

Onze fascinatie voor het verleden maakt dat veel mensen een woning verkiezen met een zeker karakter of ziel, zegt Gustaaf Cornelis. “De een wil een Spaanse villa, de ander een modernistisch huis of een statig herenhuis. We grijpen terug vanuit een zekere sentimentaliteit of nostalgie, ook al hebben we die periode niet zelf meegemaakt. Het is het verlangen naar een bepaalde omgeving, naar een sfeer die gepaard gaat met een specifieke bouwstijl.”

Geesten in huis

Maar wat als de voorgeschiedenis van een huis eerder donker is? Soms kan de ziel van een huis mensen immers net afschrikken. In een interview aan De Telegraaf getuigde de Nederlandse ondernemer Peter Gillis over de aankoop van zijn nieuwe villa in het Limburgse Neerpelt, waar de vorige eigenaar werd doodgeschoten. “Wat ik weet, is dat de moord midden in de nacht heeft plaatsgevonden”, aldus Gillis. “Ze hebben hem in de tuin gevonden. Dat vond ik wel belangrijk. Als hij binnen was vermoord, had ik het huis niet gekocht.”

Marjolijn (40) wist bij de aankoop van haar appartement in Antwerpen aanvankelijk niets over wat er zich had afgespeeld. “Bij mijn eerste bezoek was ik meteen verliefd. Het appartement werd gebouwd in 1969 en bevat allerhande oude elementen, van een prachtige open haard tot ingemaakte kasten. Nadat ik mijn compromis had getekend, wilde ik opzoeken of ik iets kon terugvinden over de architect. In een krantenartikel las ik toen het verhaal over de vorige eigenaars, een bejaard koppel waarvan de vrouw heel ziek was. De man heeft eerst haar om het leven gebracht om vervolgens zelf uit het leven te stappen.”

Ook al was Marjolijn erg aangedaan door het dramatische verhaal, het veranderde niets aan haar liefde voor het appartement. “Ik ben een zeer nuchter persoon, het is niet zo dat ik in geesten geloof”, lacht ze. “In mijn hoofd is het bovendien un acte d’amour: hij wou zijn vrouw uit haar lijden verlossen. Het liefst geloof ik gewoon dat het zeer warme mensen waren, met bovendien een zeer goede smaak. Het karakter of de ziel van mijn appartement wordt niet door dit verhaal bepaald, maar door de warmte die hier hangt. Uiteindelijk kun je nooit weten wat er zich allemaal in een huis heeft afgespeeld.”

Dat niet iedereen even graag in een huis met zo’n verhaal zou blijven wonen als Marjolijn, wijt Gustaaf Cornelis deels aan bijgeloof. “Sommige mensen geloven effectief dat op die plek een geest kan rondwaren. De meeste mensen willen niet dagelijks met dat verleden geconfronteerd worden in hun woning. Ze willen er niet van wakker liggen dat er in hun slaapkamer misschien iets ergs is gebeurd. Een huis moet je in de eerste plaats rust brengen. Als dat niet het geval is, kun je maar beter naar iets anders op zoek gaan.”

In het verleden had Thibeau als makelaar ook al panden met een moeilijker verhaal in zijn portefeuille. “Bij dergelijke huizen heb je eigenlijk twee doelpublieken”, zegt hij. “Enerzijds mensen die er sowieso op afknappen als ze weten dat er een bepaalde geschiedenis in een woning hangt, anderzijds mensen die eigenlijk niet naar dat verhaal kijken en puur kopen voor het potentieel van de woning. Als iets je droomwoning is, zet je dat verleden ook best van je af, al begrijp ik dat niet iedereen dat kan.”

Zelfbouwziel

Natuurlijk heeft niet iedereen het begrepen op huizen die geen schone lei(stenen) hebben. De Vlaming consumeert nog steeds bakstenen als waren het zoete broodjes. In Blind gekocht liet een van de deelnemers zich recent zelfs ontvallen dat ze het zich niet kon inbeelden om in een huis te wonen waar al andere mensen in hadden geleefd. Kun je in huizen met gloednieuwe tegels en spierwitte muren even gemakkelijk een ziel terugvinden? “Als koper kun je altijd een klik ervaren met een woning”, zegt Cornelis. “Dat kan van verschillende dingen afhangen, van ligging tot lichtinval. De ziel zul je er wel zelf moeten insteken, door bepaalde dingen aan je interieur toe te voegen of ingrepen te doen.”

Voorlopig woont Steven nog in een zeer strak, modern huis, maar sinds de renovatie van Villa Mon Désir is hij erop gebrand ook voor zichzelf een huis met meer karakter te zoeken. “Mijn huidige woonst is een nagelnieuwe Californische bungalow, geen krasje te zien. Nu ik merk hoe vrolijk ik word van een huis dat die oude grandeur ademt, wil ik niet meer terug.”

Als de muren konden praten, moeten ze tenslotte toch een goed verhaal te vertellen hebben.