Een boeddhistisch begin van het nieuwe jaar met monnik Haemin Sunim: ‘Begrip werkt bijna voor alles’

Juist in donkere tijden hebben we hoop nodig, dus schreef de boeddhistische monnik Haemin Sunim Dingen die je hoop geven. Hierin geeft hij advies voor het jaar dat net begonnen is.

Uiteraard wensen we iedereen een geweldig 2024 toe, maar de realisten onder ons verwachten dit jaar geen rozengeur en maneschijn. “Het kost geen moeite om vandaag je positieve kijk te verliezen”, vertelt de zenboeddhist ­Haemin Sunim. “Net daarom moeten we pauzeren en reflecteren op de moeilijke dingen waar we doorheen gaan, als maatschappij én als individu. Dat levert ons begrip op over onszelf en onze maatschappij. Pas als we accepteren wie we zijn, kunnen we de wereld veranderen. We hebben juist in donkere tijden licht nodig, dus moedig ik mensen aan om daarnaar op zoek te gaan.”

In je nieuwe boek vertrek je letterlijk vanuit het individu: elk hoofdstuk begint met iets wat je zelf hebt mee­gemaakt.

“Een boek schrijven is voor mij een proces van zelfontdekking en heling. Ik schrijf over gevoelens die ik liever niet onder ogen zag, omdat ik er bang voor was. Als monnik wilde ik helemaal niet toegeven dat ik soms jaloers, onzeker, opgebrand of eenzaam ben. Ik schaamde me er zelfs een beetje voor, want ik wilde helemaal niet behoeftig zijn. (lacht) Maar het is beter om niet te doen alsof ik erboven sta, want jezelf helemaal accepteren – ook je negatieve en duistere kanten, je emotionele problemen en eventuele trauma’s – is de enige manier van leven.

Al schrijvend vond ik de moed om mijn gevoelens te onderzoeken. Ik heb er mijn licht op laten schijnen, uit­gezocht waar ze vandaan komen en hoe ik er beter mee kan omgaan. Zo vond ik advies dat ik kan delen met anderen en hoop ik lezers te inspireren om ook naar zichzelf te kijken.”

Afwijzing, eenzaamheid, vreugdeloosheid ­– zowel boeddhistische monniken, de lezers van dit magazine als wereldleiders krijgen ermee te maken, suggereer je.

“We hebben eigenlijk allemaal dezelfde problemen. Neem nu eenzaamheid. We lijken vandaag door technologie altijd verbonden en kunnen zonder problemen communiceren met mensen aan de andere kant van de wereld. Waarom voelen we ons toch vaak alleen? Wel, omdat diepe, betekenisvolle gesprekken waarin je bereid bent om je kwetsbare kant te tonen toch face to face gebeuren. Vriendschappen en familierelaties, dus. Openheid is daarbij cruciaal. Niet makkelijk, want onze angst om beoordeeld te worden zorgt er soms voor dat mensen hun eigen filter worden. Zo blijven onze gesprekken vrij oppervlakkig. Als we zelf onze gevoelens filteren, zijn we bovendien nooit echt ontspannen en dat tempert dan weer ons geluk en ons plezier.

Connectie bestaat uit het delen van zowel de lichte als de donkere aspecten van het leven. Stel dat je een probleem hebt met je gezondheid. Dat is misschien wel het zwaarste waar je op dit moment doorheen gaat, en daar niet over durven praten is ontzettend eenzaam. Eenzaamheid is geen kwestie van fysiek alleen zijn, het ontstaat als je je niet gezien voelt. Je moet wel bereid zijn om gezien te worden, je moet jezelf tonen aan anderen om ze op een dieper niveau te ontmoeten. Alleen zo besef je dat wat er met jou aan de hand is niet uniek is. De mensen om je heen kennen dezelfde gevoelens en luisteren niet alleen, maar geven ook advies en hulp. Op sociale media cureren we ons imago en tonen we alleen de fijne momenten, maar dat is nooit het hele verhaal en werkt dus eenzaamheid in de hand.”

Cureerden we onszelf ook niet voor sociale media bestonden? Ook voor het internet deelden we al onze besognes met iedereen en projecteerden we een plaatje van onszelf.

“We zoeken altijd validatie van anderen, zowel online als in het echte leven. Sommige dingen milderen we, andere wakkeren we aan, om zo een soort beste versie van onszelf aan vrienden, collega’s en familie te tonen en aanvaard te worden. Het verschil is dat sociale media het mogelijk maken om die persona met een grote groep vreemden te delen. Zij kunnen je bewieroken, wat fijn is, maar ook neerhalen of zelfs aanvallen.

Online zijn we nooit echt open of eerlijk. We hebben als tegenbalans vriendschappen nodig met mensen bij wie we gewoon onszelf kunnen zijn. Uiteraard heb je dat niet met iedereen die je kent, maar om eenzaamheid te voorkomen heb je genoeg mensen nodig bij wie dat wel kan.”

Begrip voor wat er aan de hand is, vriendschap, dankbaarheid – een aantal ideeën komt telkens terug in je boek. Ze lijken bij heel wat verschillende problemen te kunnen helpen.

“Ik probeer met dit boek hulpmiddelen aan te reiken die je in je gereedschapskist van het leven kunt leggen. Begrip helpt bijna bij alles. Andere mensen begrijpen is belangrijk voor ons eigen welzijn. Als iemand me kwetst, doet dat pijn. Maar als ik begrijp wat er bij de ander aan de hand is en waar dat gedrag vandaan komt, maakt dat het voor mij minder pijnlijk. Je hart wordt zachter als je anderen begrijpt en het laat je toe om mensen te vergeven.”

Het begrip zelfzorg is vandaag alom­tegenwoordig. Onlangs schreef je op Twitter/X dat het nuttig en zelfs bevrijdend kan zijn om te beseffen dat dat ‘zelf’ waarvoor je zorgt niet meer is dan de accumulatie van verhalen.

“Het is niet minder, maar ook niet meer dan dat. Een verhaal. Misschien klopt dat verhaal niet helemaal en zit je daarom op sommige vlakken vast. Misschien kun je dat verhaal ook nog veranderen. Niet alleen de donkere, maar ook de lichte kant. Eigenlijk is naar dat verhaal kijken en het eventueel redigeren de taak van psychotherapeuten. Maar er bestaat ook meditatie. Dat is puur in het huidige moment zijn, waar er alleen nog nu-heid is en geen verhaal meer.

Het is mogelijk om een leven te leiden waar we de last van ons verhaal niet zo zwaar met ons meedragen, door meer in het huidige moment te leven. Meditatie en mindfulness kunnen daarbij helpen. Zoals altijd gaat het over balans. Ja, het is goed je ervaringen, verleden en persoonlijkheid te onderzoeken, maar zelfzorg is soms ook een plek hebben waar al die bagage niet bestaat. Waar je je denkpatroon even kunt stilzetten en gewoon in het moment kunt zijn.”

Je suggereert dat ook schoonheid in de vorm van kunst of natuur voor troost zorgt.

“Een indrukwekkende plek kan mijn perspectief op mijn leven veranderen en in natuur die ik mooi vind lijken mijn problemen een stuk minder zwaar. Op een plek die waardevol of belangrijk aanvoelt, krijg je misschien het gevoel dat jij dat ook bent. Een mooi schilderij, een stuk muziek, het op prijs stellen van schoonheid betekent alweer dat we aandacht hebben voor wat we nu, op dit moment, zien of horen. In het nu zijn haalt ons weg van gepieker en muizenissen. Daarom denk ik dat kunst ons gelukkiger kan maken.”

Spullen maken ons niet gelukkig, wil het cliché, maar sommige objecten zijn zo gemarineerd in emotie dat ze ons ook kunnen troosten.

“Memento’s zijn belangrijk. Ze zorgen ervoor dat we ons leven kunnen inrichten met dingen die ons eraan herinneren dat we geliefd zijn of dat we fijne tijden hebben gehad, want die kunnen ons terugbrengen naar momenten van geluk.”

Een andere tool voor onze gereedschapskist is leren opgeven, schrijf je. Verfrissend in een wereld die ons bombardeert met de boodschap dat we moeten volhouden.

“We houden soms vast aan situaties die niet goed voor ons zijn omdat we weten wat we eraan hebben. We zijn bang om op te geven, want we weten niet wat dat opgeven ons zal brengen. Wat als je relatie niet werkt, maar je durft er geen einde aan te maken omdat je bang bent om alleen te zijn? Lastig. Maar misschien ben je blij alleen, of vind je iemand die beter bij je past.

Het is een goed idee om te kijken naar wat werkt en wat niet, want alleen zo kun je problemen aanpakken. Dat vraagt niet per se drastische veranderingen. Ben je niet blij op je werk, dan kan een kleine verschuiving van taken soms genoeg zijn. Opgeven betekent dat je kiest voor iets anders. Een deur dichttrekken doet ergens een andere deur opengaan. Het vergt moed om door die deur te gaan.”

Verandering is onvermijdelijk in het leven en toch zijn we er niet goed in.

“Op lezingen gaat het vaak over dingen die mensen willen controleren, maar die ze niet zelf in de hand hebben. Dat maakt hen ongelukkig. De enige manier om van dat lijden af te raken, is accepteren dat er dingen zijn die we niet onder controle hebben. We denken te vaak dat het de omstandigheden van ons leven zijn die ons ongelukkig maken, maar eigenlijk is het onze reactie op die omstandigheden die ons ongelukkig maakt. Dat besef is belangrijk. We wijzen graag naar andere mensen als oorzaak van onze problemen, maar moeten ook naar onszelf kijken.”

Ongelukkig zijn is geen vrede hebben met wat is, schrijf je. Maar wat als er geen eten in je koelkast zit, als je een geliefde verliest, als je in Gaza leeft?

“Een vraag waar ik zelf ook mee worstel. Als je het slachtoffer bent van geweld of een oorlog meemaakt, kun je niet zeggen: het gaat over hoe je ernaar kijkt. Toch is het ook dan belangrijk. Hoe reageer je best, waar zoek je hulp? Is er iets dat je omstandigheden kan veranderen? Het gevoel dat er helemaal niets is dat je kunt doen, is afschuwelijk. Kijken wat je eventueel kunt veranderen is dus een vorm van zelfliefde. Iets als een kind verliezen is verschrikkelijk en het is belangrijk dat je dat verlies eert. Door die rouw gaan is cruciaal. Onderdruk het niet, maar geef jezelf de kans om te helen en je gevoelens te verwerken. Dat is beter dan ervan weglopen.

Steun helpt ook, denk ik. Rouw kun je delen. Al doet niet iedereen het op dezelfde manier, het helpt als je je omringd voelt. Sommige mensen halen uit dat verdriet ook kracht. Ik zie vaak mensen die na een verlies de handen uit de mouwen steken en verandering proberen te creëren. Ouders die campagne voeren voor verkeersveiligheid, bijvoorbeeld. Als je zelfs uit de diepste ellende iets positiefs kunt halen, kan dat helpen om je gevoelens te verwerken. Maar het blijft, denk ik, belangrijk om het onderscheid te leren maken tussen wat je kunt veranderen en wat niet.”

De wereld lijkt in brand te staan. ­Klimaat, oorlog, politiek extremisme… Hoe ga je om met het idee van een donkere toekomst?

“Als we ons zorgen maken over de toekomst, gaat het over iets wat nog niet gebeurd is. In het boeddhisme stellen we dat je goed moet kiezen waar je aandacht aan geeft. Als je bezig bent met piekeren, offer je je huidige moment op. Probeer daarom altijd aandacht te hebben voor het moment van nu, zonder te negeren dat er problemen in de wereld zijn. Dankbaarheid voor wat er goed is in je bestaan zal je positieve emoties opleveren. Dat is een keuze die je hebt.

Er is inderdaad veel aan de hand, en het is niet vreemd dat we ons een slachtoffer voelen van de gebeurtenissen. Maar bekijk het ook eens anders. Je kunt de wereld misschien niet veranderen, maar wat als je één persoon kunt helpen? Dat idee kan mensen hoop geven.

Het is ook belangrijk om niet vanuit haat naar de wereld te kijken. Haat is een giftige emotie die niet alleen de mens die het voelt negatieve gevoelens geeft. Ik heb een vriend die mensenrechtenactivist is. Na jaren demonstreren had hij het gevoel dat zijn hele wezen donker en zwaar was. Hij wilde dingen veranderen, maar vertrok vanuit negatieve gevoelens en dat vrat aan hem. Hij wilde zijn mindset veranderen en schreef zich in voor een cursus theologie, in de hoop mensen te leren helpen vanuit liefde. Medeleven is de enige positie van waaruit we de wereld kunnen veranderen. Bij hem is dat gelukt.”

Je besluit je boek door te stellen dat iedereen twee manieren heeft om met de wereld om te gaan: passief of actief/creatief.

“We hebben een keuze in het leven. We kunnen het ondergaan, of we kunnen plannen maken en actie ondernemen. Dat laatste levert meer geluk op, denk ik, zelfs als je plannen niet lopen zoals je had gewild. Dat brengt ons ook weer bij hoe we op omstandigheden reageren. Wachten tot iemand anders je komt redden werkt niet, want ik vrees dat er niemand zal komen.

Mijn advies is dan ook: wees je bewust van wat er aan de hand is, schenk aandacht aan wat je belangrijk vindt en breng tijd door met de mensen die het goed met je voorhebben. Als je je gezien voelt, als je het gevoel hebt dat je gewaardeerd wordt, voel je liefde. Ook op maatschappelijk vlak is dat zo. Heel wat problemen lijken terug te voeren tot: ik heb het gevoel dat ik geen plaats heb in deze maatschappij, dat ik niet gezien word, en dus word ik kwaad of gefrustreerd of bang. Neem daarom zelf het heft in handen, ga aan de slag en pak aan wat je denkt dat aangepakt kan en moet worden.”