Dichteres Maud Vanhauwaert speelt met gender en seksualiteit: ‘Waarom zien we diversiteit niet meer als een feest?’

Antwerps stadsdichter Maud Vanhauwaert onderzoekt gender en seksuele diversiteit in nieuw werk op het Antwerp Queer Arts Festival. ‘Soms denk ik: ik zou hier en nu een vrouw op de mond willen kussen. Niet per se omdat ik dat verlangen heb, maar puur uit provocatie.’

‘Ik wilde me in het begin van mijn carrière zo weinig mogelijk met mijn geaardheid profileren. Poëzie zit al in een niche, als mensen me dan ook nog eens zouden zien als “die lesbische dichteres” ben je algauw een minderheid van een minderheid. Wie ik ben en wat ik meemaak, beïnvloedt natuurlijk wel mijn poëzie en mijn werk, maar het is niet mijn enige bron van inspiratie.’

In 2013 vraagt het Antwerp Queer Arts Festival Maud Vanhauwaert of ze voor de eerste editie van het LGBT-kunstenfestival (afkorting van lesbisch, homo-, biseksueel en transgender, nvdr.) iets kan betekenen. Lichte twijfel giert door het achterhoofd van de jonge dichteres. ‘Ik was helemaal niet vertrouwd met het begrip “queer”, wist niet goed wat het betekende en ik was daar dus ook heel voorzichtig in’, legt de dichteres uit. Ze had zich al geout bij vrienden en familie, maar het zou de eerste keer zijn dat ze zich publiek zou uiten als lesbienne. Ze besluit – met de nodige spanning – toch een performance te doen. ‘Compleet irrelevante anekdote daarbij: tijdens het optreden tikte ik met de microfoon tegen mijn gebit en nu mis ik een hoekje van mijn voortand’, lacht Vanhauwaert breed. ‘Ik ben nu heel trots dat er bij mij letterlijk een hoek af is.’

Terwijl een groepje bejaarden naast ons een boek kaarten bovenhaalt, bestelt Antwerps stadsdichter Maud Vanhauwaert een tonic. Ze merkt dat ze er nu helemaal anders naar kijkt. ‘Ik heb de voorbije jaren gemerkt hoe belangrijk het thema is en hoeveel mensen nog met hun geaardheid of identiteit worstelen. Ik heb nu door omstandigheden een publieke stem gekregen en vind het dan ook belangrijk die stem te gebruiken om verhalen van anderen te vertellen waarvan het belangrijk is dat ze worden gehoord. Vroeger was die sociale component ondergeschikt aan de artistieke in mijn werk, terwijl het nu ongehoord zou zijn als stadsdichter om niets met mijn stem te doen, toch?’

Kutcakes

Daarom verzorgt Vanhauwaert dit jaar niet enkel een performance op de vijfde editie van het Antwerp Queer Arts Festival, maar tekent ze present als curator van de kunstenweek. Naast een radioshow rond coming outverhalen en een lesbische literaire avond met sprekers als Maartje Wortel en Gaea Schoeters (tijdens de pauze worden er ‘vaginacupcakes’ – kutcakes, zo u wil – uitgedeeld), maakte de dichteres ook een nieuw stadsgedicht waarbij ze het queer-thema op een speelse manier benadert. Met een installatie en bijpassende publicatie toont ze tijdens de Antwerpse Museumnacht haar eigen interpretatie van het bekende spelletje Wie is het? in het Museum Aan de Stroom (MAS).

‘Het idee kwam toen ik een tijd geleden op zolder het spel in handen had dat ik als kind tot in den treure met mijn tweelingzus heb gespeeld’, legt Maud Vanhauwaert uit. ‘Toen ik ernaar keek, besefte ik hoe stereotiep die personages wel niet zijn en bedacht ik me dat de eerste vraag die we altijd stelden was of het een man of vrouw was. Terwijl dat een vraag is die voor een aantal vrienden van me ondertussen veel minder makkelijk te beantwoorden is omdat ze zich expliciet non-binair voelen.’

‘Zo kreeg ik het idee om een nieuw spel te maken dat rond die thematiek draait’, gaat de Antwerpse stadsdichter verder. ‘Op een speelse manier weliswaar. Ik heb absoluut niet de behoefte om manifest iets aan te klagen. Ik wil op deze manier eerder onze eigen vraagstelling in vraag stellen. Voor mij gaat poëzie daar ook over: het lichtjes ontregelen. Het wordt in die zin ook een zeer moeilijk, zo niet onmogelijk spel om te spelen.’

Driemaal aan zijden draadje

Een groot spelbord zal een maand lang de achtste etage van het MAS vullen. Voor de karakters op het spelbord ging de dichteres met de hulp van festivalcoördinator Marcia Poelman op zoek naar twintig boeiende mensen die zichzelf zien als queer. Haar ontmoetingen met deze nieuwe non-fictieve ‘personages’ pende ze neer vanuit haar eigen ervaring. ‘Want het is toch onmogelijk om iemand in een paar alinea’s samen te vatten?’

(stil) ‘Het eerste meisje dat ik interviewde is uit haar geboorteland Tanzania moeten vluchten omwille van homofoob geweld. Ze werd drie keer gemolesteerd – en dat is nog een zacht woord. Er is op haar geschoten en er is een auto doelbewust over haar heen gereden. Drie keer heeft haar leven werkelijk aan een zijden draadje gehangen. Ze heeft maandenlang in een ziekenhuis gelegen, zonder de steun van haar familie, helemaal alleen op de wereld en met een lichaam dat in flarden aan elkaar hing. Vluchten was de enige optie.’

‘Het is een van de vele verhalen die mijn ogen echt open hebben getrokken. Als iemand naast je zoiets vertelt en haar T-shirt omhoog trekt waardoor je ziet dat haar buik een groot litteken is, besef je eens te meer hoe belangrijk het is dat hier aandacht voor is en blijft. Ik ben me ervan bewust dat de impact van mijn gezelschapsspel op grote schaal te minimaliseren is, maar zo kan ik toch een klein steentje bijdragen.’

Absurde vraagstelling

De verhalen van de twintig queers, de handleiding die Vanhauwaerts spel bijeen houdt, zullen gebundeld verkocht worden in de museumshop. Op de spelborden in het midden van de bundel, zodat je het ook effectief zelf kan spelen, zullen een paar versregels te lezen zijn.

Terwijl onze caféburen aan een nieuw spelletje kaarten beginnen, sluit Vanhauwaert haar ogen en prevelt ze iets met een lichte cadans, precies zo dat haar woorden op het juiste ritme haar lippen verlaten.

soms ben ik een man soms ben ik een vrouw

soms ben ik een man die danst als een vrouw

soms ben ik een vrouw die danst in een trant

dat de man denkt zo danst alleen een man

die danst als een vrouw soms ben ik een vran

soms ben ik een mouw

Ze opent haar ogen weer en fronst licht door de felle zomerzon. ‘Het gedicht eindigt absurd met de samentrekking van die twee geslachten, omdat het voor mij ook gaat over die absurde vraagstelling’, antwoordt Vanhauwaert met een glimlach. ‘Ik wilde met dit stukje tekst ook het beweeglijke erin aantonen, de speelse manier waarop je ernaar kan kijken.’

Terwijl ze het citroenschijfje uit haar glas vist, vraag ik hoe ze zelf de term queer zou definiëren na de vele ontmoetingen binnen de LGBT-gemeenschap van de afgelopen maanden. ‘Er zit iets heel paradoxaals aan het definiëren van de term “queer”, omdat het begrip net probeert om tegen strakke definities in te gaan’, knipoogt Vanhauwaert, waarop ze het sap uit de citroen zuigt. ‘Dus je hoopt er alleen maar een definitie te vinden waarin genoeg gaten zitten.’

Voor mij gaat queer zijn veel verder dan seksuele voorkeur of genderidentiteit, maar is het een omschrijving voor iedereen die buiten de geijkte paden durft te treden.

Vreemd

En wat als ze het zou moeten uitleggen aan mijn lezers? Vanhauwaert wikt en weegt zichtbaar haar woorden. ‘Ik vind het altijd interessant om naar de etymologie van een woord te kijken om een term te definiëren. Queer betekent letterlijk “vreemd” in het Engels. Ik hou erg van dat begrip, “vreemd”. Het is alles wat net buiten die hokjes valt. Voor mij gaat het veel verder dan seksuele voorkeur of genderidentiteit, maar is het een omschrijving voor iedereen die buiten de geijkte paden durft te treden. Je kan perfect homoseksueel zijn en queer, en homoseksueel en totaal niet queer. Het gaat over de manier waarop je niet zozeer naar jezelf kijkt, maar eerder hoe je naar de ander kijkt.’

Mensen lijken het moeilijk te vinden om ontmoetingen aan te gaan, gaat de dichteres verder. ‘We worden allemaal te snel onrustig als we niet langer alles in hokjes kunnen plaatsen. Het is veel simpeler dan het lijkt: als je niet weet hoe je iemand moet benaderen, kan je het altijd gewoon vragen.’

‘Als je daar een fout tegen maakt, is dat ook helemaal niet erg. Zo herinner ik me gesprek met een jongen die geboren is in het lichaam van een vrouw en net begonnen is met zijn transitie. Hij is de broer van een vriend van mij. Na het gesprek, hij stond er zelf nog bij, omschreef ik hem aan iemand als “zij is de broer van een vriend”. Ik had net een heel openhartig gesprek gehad en vorm dan zo’n knullige formulering! (slaat alsof haar hand tegen haar hoofd) Je kan dat een ongemakkelijk moment noemen, maar ook komisch. We hebben er samen om kunnen gniffelen.’

Als je niet weet hoe je iemand moet benaderen, kan je het altijd gewoon vragen.

Homofobe reacties

Tweede tonic. Vanhauwaert is nog niet uitgepraat, wel uitgesproken: ‘Een maatschappij verandert voortdurend en bepaalde thema’s moeten telkens opnieuw in vraag gesteld worden. Het queer-gegeven gaat over diversiteit, en dat is fundamenteel voor de samenleving.’

Zelf heeft de dichteres geen ervaring met homofobe reacties op straat. ‘Nu, ik zie er ook een stuk minder excentriek uit dan de mensen die ik heb geïnterviewd’, reageert Vanhauwaert. ‘Ik sprak ook met aantal dames die er naar maatschappelijke normen “mannelijker” uitzien – geblokt, met kortgeschoren haren – en zij werden daar wel mee geconfronteerd.’

‘Toegegeven: ik ben daar zelf ook heel voorzichtig in. Ik ga bijvoorbeeld nooit hand in hand lopen met mijn vriendin, al is dat eerder omdat zij bang is dat bekenden ons zouden zien en het vertellen aan haar ouders, die het er moeilijk mee hebben.’ (Vanhauwaerts vriendin is joodse en heeft gelovige ouders die de relatie niet accepteren, nvdr.)

‘Geen handjes vasthouden: het is op zich een kleine aanpassing, maar hoever ga je daarin? Ik moet zeggen dat er bij mij ergens ook wel een provocerend kantje inzit. Soms denk ik: ik zou hier en nu een vrouw op de mond willen kussen. Niet per se omdat ik dat verlangen heb, maar puur uit provocatie. Deal with it. Enerzijds lijk je te moeten weten wat je waar kan doen, en anderzijds denk ik: nee! In België moeten we zo blij zijn met de verworven rechten voor LGBT+ waarvoor anderen gevochten hebben. Je hoeft niet ver te kijken om te zien dat die rechten heel kwetsbaar zijn.’

In België moeten we zo blij zijn met de verworven rechten voor LGBT+ waarvoor anderen gevochten hebben. We moeten ten volle kunnen leven wie we zijn.

En dat is waarom Vanhauwaert maar al te graag haar schouders zet onder projecten à la Queer Arts Festival. ‘De boodschap hoeft niet altijd gelinkt worden aan iets militants, of iets waardoor we blijven strijden. Die diversiteit kan ook gewoon als feest gezien worden. Als iets dat we kunnen blijven vieren.’

Ze zegt het met een grote glimlach. Vreemd genoeg lijkt haar lach voller dan ooit, ondanks het ontbrekende hoekje aan haar voortand. Er is een nieuw vlammetje in haar ontwaakt, haar honger naar verhalen meer dan ooit onstilbaar.

Het Antwerp Queer Arts Festival vindt plaats van 2 tot 12 augustus. Je kan er terecht voor allerlei films, expo’s en lezingen. Op zaterdag 4 augustus presenteert Maud Vanhauwaert haar nieuwe stadsgedicht in het MAS. Op woensdag 8 augustus kan je in ’t Kwartier terecht voor Maud’s Literary Lez Fest. Tickets en info vind je op de website van het kunstenfestival.

Lees ook: Club Congé met Maud Vanhauwaert: ‘Dé smaak van de zomer? Overrijpe Cavaillon en rode wijn met vliegjes in’