De kick van de ontknoping: waarom zijn sommige mensen zo in de ban van spoilers?

Er zijn twee soorten seriekijkers. De ene soort gaat bij de release van een nieuwe reeks zo snel mogelijk op zoek naar spoilers, de andere soort vermijdt ze als de pest. Hoe vallen die verschillen in persoonlijkheid te verklaren en zijn spoilers werkelijk pretbedervers?

Niet lang na de release van een nieuwe serie, duiken er op allerhande blogs, fora en podcasts ellelange analyses op over de verhaallijn, de personages en hun onderliggende verhoudingen. Vaak staan die analyses bol van de – weliswaar duidelijk en in drukletters aangekondigde – SPOILERS. Tik maar eens ‘Love is Blind + de naam van een personage + Reddit’ in op Google. Voor je het weet dompel je jezelf urenlang onder in de huis-tuin-en-keukenpsychologie achter bepaalde uitspraken, acties of outfits. Uiteraard wordt daarbij ook de afloop van het programma uitgebreid bediscussieerd: gesprekken waar je soms nog harder van smult als van de reality tv op zich. De populariteit van zulke blogs bewijst dat er een markt is voor spoilers, al is er ook een groep mensen die er een zeer grote hekel aan heeft. Wie heeft gelijk? 

Boost voor je intelligentie

‘Spoilers verpesten niets, ze maken een serie net beter.’ Dat is de enigszins verrassende conclusie van een onderzoek dat in 2011 door de Amerikaan Jonathan D. Leavitt werd gepubliceerd in het magazine Psychological Science. Voor zijn onderzoek liet hij een groep van 819 proefpersonen een reeks kortverhalen lezen, waarbij ze afwisselend wel of niet de afloop van het verhaal kenden.  ‘Spoilers zijn geen pret bedervers, integendeel. Ze verhogen zowel de spanning als het kijkplezier’, aldus Leavitt. ‘Als je het einde van een serie al kent, begrijp je beter waarom een personage bepaalde handelingen stelt. Je zal betere conclusies kunnen maken, waardoor je je ook intelligenter voelt tijdens het kijken.’

Eva M. Krockow omschrijft dat fenomeen in Psychology Today als de fluidity of perception. ‘Als we weten hoe een verhaal eindigt, anticiperen we op de inhoud en snappen we het verhaal sneller. De cognitieve belasting is lager, waardoor we ook beter de verschillende puzzelstukjes van het verhaal kunnen samenleggen. Dat zorgt voor een aangenamere kijkervaring’, legt ze uit. Met andere woorden: als je al weet wie de dader is in een ingewikkelde moordzaak, heb je meer oog voor andere elementen in de serie, zoals de prachtige kostuums, snedige uitspraken of slim gekozen muziek.

De illusie van controle

Spoilers zijn een manier om de kijker een illusie te geven van controle over het verhaal. Voor wie houdt van planningen en rustig wordt van een zekere voorspelbaarheid kunnen spoilers geruststellend werken. Het omgekeerde geldt natuurlijk voor mensen die fictie kijken omdat ze snakken naar de spanning en verrassing die in het echte leven niet altijd voorhanden is. ‘Voor die groep mensen ontneemt een spoiler al het kijkplezier’, legt wetenschapper Neil Van Leeuwen uit in het tijdschrift Junkyard of the Mind.

Ook de timing van de spoilers bepaalt de perceptie ervan. In een onderzoek uit 2016, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Discourse Processes, wijzen de psychologen William H. Levine, Michelle Betzner en Kevin S. Autry erop dat spoilers die midden in een verhaal worden onthuld weinig of geen invloed hebben op het kijk- of leesplezier, in tegenstelling tot ontknopingen die je ongewild vooraf voorgeschoteld krijgt. Voor je iets over de inhoud van een serie prijsgeeft, informeer je dus best waar je gesprekspartner zich in het verhaal situeert. Zo vermijd je boze blikken en teleurstelling.

Intern conflict

Mensen die kicken op spoilers, ervaren vaak een intern conflict. Zij zien het opzoeken van spoilers als een teken van zwakte. Het is iets dat ze doen omdat het nu eenmaal sterker is dan henzelf. Qua gevoel is het te vergelijken met het leegeten van een volledige pak American Cookies. Je wéét dat die laatste drie koekjes je buikkrampen in plaats van plezier zullen bezorgen, toch kan je er niet mee stoppen. Mensen die een hekel hebben aan spoilers ervaren geen intern conflict. Wellicht omdat verrassingen verpesten maatschappelijk gezien wordt als iets negatief.

Uit onderzoek blijkt dus dat spoilers helemaal niet zo negatief zijn als ze gepercipieerd worden. Hoe komt het dan dat ze zo’n hevige reactie uitlokken? ‘We zijn per definitie niet in staat om het plezier van een verrassing te vergelijken met dat van een verpeste verrassing, dus veronderstellen we dat de niet-verpeste verrassing sowieso de beste is’, stelt Leavitt.

Minder nuances

Journalist Nischal Niraula wijst in een artikel in Collider tot slot op een ander neveneffect van de spoilercultuur. ‘Door analyses te beperken tot simpele vragen zoals “welk personage sterft?”, “wie is de moordenaar?” of “is het allemaal een droom?”, verliezen we vaak de rijkere lagen van een verhaal uit het oog. De nadruk op schokkende onthullingen of plotwendingen overschaduwt de subtiele nuances en diepgang die een film of serie juist waardevol maken. Als een verhaal alleen interessant is vanwege de ontknoping, kun je je afvragen of het überhaupt de moeite waard is om te kijken.’

Spoiler alert: ongeacht of je nu houdt van spoilers of ze verafschuwt, het hele verhaal draait uiteindelijk om meer dan alleen de ontknoping. Net zoals bij een reis kan de weg ernaartoe minstens even waardevol zijn als de bestemming zelf.

Lees ook: Droom je van een betere nachtrust dit jaar? Vijf inzichten van neurowetenschapper Els Van der Helm om te slapen als een roos