Waarom je een zak chips altijd in één keer leegeet: ‘We moeten onze kinderen leren om te stoppen met eten zodra ze verzadigd zijn’

Eén melocakeje wordt al snel het hele pak, en een zak chips opentrekken kan niet zonder die tot de laatste kruimel leeg te eten. Ook al eten we overwegend gezond, waarom is het zo moeilijk om met mate te snoepen? Hersenwetenschapper Esther Aarts verklaart.  

Waarom zijn we met z’n allen zo gek op ongezonde voeding? Deze vraag spoorde wetenschapper Esther Aarts aan om het boek Waarom we een zak chips altijd in één keer leegeten. De link tussen wat je eet, denkt en doet. te schrijven. Zij legt uit wat onze jager-verzamelaarhersenen hiermee te maken hebben én geeft tips om bewuster en dus minder ongezond te eten.

Zelden eten we de hele kom worteltjes in één keer leeg, maar een zak chips halverwege sluiten, vinden we moeilijk. Behalve dat chips zo lekker zijn, hoe komt dat?

‘Daarvoor moeten we terug naar de oertijd. Jager-verzamelaars die in tijden van grote schaarste op zoek gingen naar voedsel, aten wat ze konden vinden. Hoe verzadigender – lees: vetter – iets was, hoe liever ze het hadden. Vandaag leven we in overvloed, maar onze hersenen zijn nog steeds zo bedraad dat ze voor snelle calorieën gaan. En we blijven voedsel dat ooit schaars was verkiezen. Onze voorouders aten overwegend plantaardig, met af en toe een stukje vlees. Groente en fruit konden ze de hele dag door eten en vonden ze dus niet bijzonder. Voor vlees moesten ze al een dier doden, dat was veel werk en het kostte energie. Dat weegt tot vandaag door. Kijk maar eens hoe we ons bord volscheppen: veel vlees, weinig groenten. En de combinatie van vet en suiker waar we vandaag zo’n fan van zijn in onze favoriete snelle hap, die kwam niet eens voor in de natuur. Onze jager-verzamelaarhersenen zeggen dus: dít willen we!’

We worden ook nog eens de hele dag omringd door voedingsprikkels, schrijf je. Dat helpt niet om minder te snacken.

‘We zien en ruiken overal eten. Buitenshuis, maar ook binnen, via reclame en tv worden we de hele dag in de verleiding gebracht. Dat maakt dat ons jager-verzamelaarbrein constant naar eten hunkert, honger of niet. Als wetenschapper doe ik veel onderzoek naar de invloed van eten op onze hersenen. Leg je mensen onder de scanner, dan zie je dat het beloningsgebied in de hersenen actief wordt wanneer ze naar plaatjes van lekker eten kijken. Een hamburger of een koekje kan daarbij op meer positieve respons rekenen dan een portie groenten.’

De een is gevoeliger voor verleiding dan de ander, zo blijkt uit die hersenscans, maar toch hebben we het allemaal moeilijk om een ongezonde hap te weerstaan. Hoe komt dat?

‘Eten is iets fundamenteels dat je elke dag moet doen, dat onderscheidt het van andere verslavingen. Stop je met drugs, dan kun je daarna bepaalde vrienden of een bepaalde omgeving mijden. Maar eten kun je niet vermijden: we moeten eten en de verleiding is overal.’

Lees ook: Je wil gezond eten en meer sporten, maar je mist motivatie? Zo lukt het wél

Nog een valkuil: we luisteren niet meer naar onze verzadigingshormonen.

‘Als kind hebben we geleerd om ons bord leeg te eten, honger of niet. We zouden onze kinderen beter leren om te stoppen met eten zodra ze verzadigd zijn. De hersenen krijgen een signaal van het spijsverteringsstelsel wanneer we voldoende gegeten hebben. Het probleem is dat wij die signalen onderdrukken door systematisch te veel of te snel te eten, maar ook door te eten achter onze laptop of smartphone. Uit hersenonderzoek blijkt dat je daardoor niet alleen de verzadigingshormonen niet opmerkt, maar dat je ook met minder smaak eet en minder een beloningsgevoel ervaart: nog een reden die maakt dat je meer gaat eten. Bij een experiment lieten we mensen onder de scanner chocomelk drinken. Na afloop mochten ze nog eens zoveel chocolaatjes eten als ze wilden. De groep die onder de scanner afgeleid werd met een filmpje, at er veel meer. De andere groep, die geen filmpje keek, was verzadigd en at er minder of zelfs geen.’

Om even terug te keren naar die zak chips: eten we die dan leeg omdat we voor de televisie zitten?

‘Je onderdrukt zo inderdaad je verzadigingsgevoel. Maar er spelen ook andere dingen mee: de gewoonte om netjes je bord leeg te eten bijvoorbeeld. Emo-eten mag je ook niet onderschatten: positieve emoties doen eten, al zijn het toch vooral de negatieve emoties die aanzetten tot overeten. Maar het belangrijkste aspect is toch vooral die focus: we moeten weer leren met meer aandacht te eten.’

Eenvoudig minder eten
1. Focus op élke hap die je eet. Eet niet voor de tv, achter je laptop of met je smartphone bij de hand. Wie mindful eet, eet minder.
2. Let op voor de valkuil van de slechte gewoonte. Een keertje takeaway bestellen is geen probleem, maar vermijd dat je in een routine verzeilt als: maandag is take-awaydag.
3. Voorspelbaar, maar een tip die echt werkt: eet uit een kleiner bord of koop een kleine verpakking. Eet je chips uit een kommetje, dan heb je zelfs met een refill nog altijd minder op dan een XL-zak.
4. Als je dan toch zondigt: geniet! Wanneer het beloningscentrum in je hersenen getriggerd wordt, eet je minder.

Mindful eten, noem je dat.

‘Inderdaad: je bewust worden van wat je lichaam nodig heeft, van de smaak van je eten en van het gevoel van verzadiging dat optreedt. De overvloedige aanwezigheid van snel en ongezond eten heeft ons zelfregulerende systeem een beetje kapotgemaakt. Dat systeem weer repareren is hard werk. Mindfulnesstraining heeft goede resultaten en er wordt ook geëxperimenteerd met apps waarmee mensen de reacties van hun hersenen op gezond en ongezond eten kunnen wijzigen.’

Tot slot: reclame voor tabak is al een hele tijd verboden en sinds dit jaar mogen tabaksproducten in de winkels zelfs niet meer in het zicht liggen. Moeten we even streng zijn voor ongezonde voeding?

‘Absoluut. En er beginnen ook wel stemmen op te gaan om bijvoorbeeld reclame gericht op kinderen te verbieden. Hetzelfde met de aanwezigheid van fastfoodketens in de buurt van scholen. Er zou een perimeter rond scholen moeten zijn die “vrij van verleidingen” is voor kinderen. Wat mij betreft mag de overheid daar zeker strenger in optreden. Mensen schermen dan met argumenten als keuzevrijheid, maar in hoeverre hebben we vandaag echt een vrije keuze? We worden constant verleid door de industrie om de ongezonde keuze te maken. Als je ziet hoe gigantisch het percentage mensen met overgewicht gestegen is sinds de introductie van gemaksvoedsel, dan besef je dat er echt iets moet veranderen.’

Lees ook: Weet wat je eet: 5 tips om af te kicken van ultrabewerkte voeding