De deugd van tegenwoordig: waarom tieners steeds later aan seks beginnen

Jongeren starten later met seks dan voorgaande generaties. De nieuwe preutsheid, of is er meer aan de hand?

Waarom hebben jonge mensen zo weinig seks? Het leek geen steek te houden voor de redactie van het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic. In twintig jaar tijd daalde het aantal high school-studenten dat al seks had van 54 naar 40 procent en het aantal jonge twintigers dat zich volledig onthoudt ligt 2,5 keer zo hoog als bij de jongeren van generatie X. In een bijzonder uitvoerig verslag ging het magazine eind vorig jaar op zoek naar antwoorden voor deze ‘seksrecessie’.

Langs onze zijde van de Atlantische Oceaan tekent zich langzaam eenzelfde tendens af. Belgische studies wijzen voorzichtig op een daling van het aantal tieners dat al in de koffer dook. Volgens een onderzoek van Pimento uit 2017 bij meer dan duizend jongens en meisjes tussen de zestien en de achttien jaar, had 44,3 procent al seks. Drie jaar eerder gaven resultaten van de Universiteit Gent nog aan dat 47 procent van de zeventien- en achttienjarige jongens al seks had gehad. Bij de meisjes zelfs 53 procent, wat al een daling was ten opzichte van 2006. In enkele jaren tijd is er met andere woorden een niet te ontkennen vermindering opgetreden qua aantal seksueel actieve tieners.

Niet naakt douchen

‘In vergelijking met twintig jaar geleden is er een daling in de leeftijd waarop tieners seksueel actief worden’, kadert Wannes Magits van Sensoa. ‘Tegenwoordig is die leeftijd min of meer gestagneerd, al merken we dat jongeren de laatste jaren inderdaad toch weer iets later aan seks beginnen. Pas op 18,6 jaar heeft de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap gehad, zo toonde een recent Nederlands onderzoek aan. In 2012 was dat nog op 17,1 jaar. We kunnen nooit helemaal de vergelijking maken met Nederland, maar de tendens gaat in zekere mate wel op.’

Is de jeugd van tegenwoordig gewoon minder bezig met seksualiteit of handelen ze bedachtzamer dan voorgaande generaties? ‘Ik gok op het laatste’, knikt lerares Leentje Michielsen. Al vijftien jaar onderwijst ze de derdejaars van het Antwerpse Heilig Pius X-instituut over seksualiteit en relaties. ‘Tieners van vandaag zijn ook gewoon veel beter geïnformeerd. Ik denk dat ze niet zozeer wachten uit schrik voor soa’s, maar eerder omdat ze een bewuste keuze willen maken. De eerste met wie ze naar bed gaan, zullen ze altijd onthouden. En ze willen later geen spijt hebben van hun keuze. Het móét de juiste jongen of het juiste meisje zijn.’

Bij oudere generaties durft weleens het hardnekkige idee te leven dat jongeren veel losbandiger leven dan toen zij tiener waren. Deze veronderstelde bacchanalen mogen gerust met een korreltje zout genomen worden, meent Michielsen. ‘Ik heb niet het gevoel dat de jeugd losbandiger is. Integendeel. Ik geloof best dat enkele jongeren inderdaad losbandiger leven dan de vorige generaties, maar dat gaat over een zeer kleine groep. Tijdens de lessen rond seksualiteit merk ik net dat tieners conservatiever en preutser zijn geworden. Het idee om bijvoorbeeld samen naakt in de douche te staan vinden ze zelfs niets voor hen. Dat is absoluut not done en wordt automatisch iets wat aan seksualiteit verbonden is.’

De ware

‘Ze gaan ook allemaal trouwen later’, lacht Michielsen. ‘Je zou denken dat zij op een andere manier naar relaties kijken door het grote aantal echtscheidingen, maar voor hen is dat toch nog steeds het relationele ideaalbeeld. Dat geldt ook op het vlak van seksualiteit. Een onenightstand maakt je meteen een slet of een player en is voor de meesten niet oké. ‘ Ook uit het onderzoek van Pimento blijkt dat 60 procent het niet oké vindt om seks te hebben met iemand die niet ‘de ware’ is.

Iets raars

Opvallend is ook dat maar liefst 82,7 procent van de jongeren hun eerste keer met hun lief beleefde, of met iemand die later hun lief zou worden (2,7 procent). De achttienjarige Quinten vindt dat cijfer niet bepaald verwonderlijk. ‘Ik ken niemand bij wie de eerste keer niet met zijn lief was’, haalt de jongen zijn schouders op. ‘Ook ik vond dat toch wel belangrijk. Waarom? De eerste keer is sowieso spannend. Je wilt dat er een bepaald vertrouwen is tussen jullie twee. Stel, je doet iets raars – je weet maar nooit, het is tenslotte je eerste keer – dan wil je erover kunnen praten. Ik denk dat dat zowel voor jongens als meisjes geldt.’ Quinten verloor zijn maagdelijkheid op zijn vijftiende met zijn eerste liefje, maar kon er in zijn omgeving moeilijk over praten. Al zijn vrienden zijn pas beginnen te experimenteren vanaf hun zeventiende. ‘Ik denk dat het wel klopt dat jongeren later aan seks beginnen’, beaamt de tiener. ‘Al kan ik me natuurlijk alleen op mijn omgeving baseren. Het duurt meestal wel even vooraleer iemand zijn eerste lief heeft. En pas dan beginnen ze ook met seks.’

De ‘jeugd van tegenwoordig’ krijgt te gemakkelijk een etiket opgeplakt als het op seksualiteit aankomt, bevestigt ook dr. Lieve Swinnen, kinder- en jeugdpsychiater. Het belang van een relatie valt niet te onderschatten voor tieners die zich seksueel willen ontplooien. ‘Maar hoe die relatie eruitziet, is voor elke jongere anders’, analyseert Swinnen. ‘Ik merk dat veel jongeren wel geloven in een monogame relatie, maar beseffen dat dat niet per se voor altijd is. Noem het gerust seriële monogamie. Betekent dat dat ze daarom een losbandiger seksleven hebben? Zeker niet. Een echte intieme relatie koppelen ze nog steeds aan iemand met wie ze een hechte band hebben.’

Voorlichting voor kleuters

De laatste jaren kwam er vaak kritiek op de vormingen seksuele opvoeding die tieners op hun school aangeboden krijgen. Onder meer de Vlaamse Scholierenkoepel pleitte voor een volledig discours over seksualiteit en relaties dat ook de leuke aspecten van vrijen behandelt, in plaats van alleen te spreken over seksueel overdraagbare aandoeningen of tienerzwangerschappen. Welke rol speelt educatie in het bedspel van tieners? ‘Ik denk dat het belangrijk is om seksualiteit van in het begin bespreekbaar te maken’, vertelt lerares Leentje Michielsen. ‘Al vanaf de kleuterklas, bij wijze van spreken. Het is erg belangrijk dat jongeren, en dat geldt ook voor volwassenen, vragen dúrven te stellen. Door seksualiteit vroeg genoeg bespreekbaar te maken, doorbreek je die taboesfeer.’ De thuiscultuur van de tieners in kwestie speelt een grote rol op het vlak van het ontwikkelen van hun seksualiteit, gaat de onderwijzeres verder. ‘Je hebt kinderen voor wie seks thuis absoluut niet bespreekbaar is. Die zitten met rode oortjes te luisteren in het klaslokaal en zeggen niks. Later geven ze op papier dan ook vaak aan dat ze blij waren de informatie te horen. Je merkt zeker dat de nood om vragen te kunnen stellen blijft.’ Is het abnormaal dat ik nog maagd ben? Moet je altijd een condoom gebruiken? Kun je ontmaagd worden door het sporten? Het zijn elk jaar dezelfde vragen die terugkeren, glimlacht Michielsen.

tso of aso

Voor de achttienjarige Quinten kwam de seksuele opvoeding op school naar eigen zeggen iets te laat, en ook leeftijdgenote Marie vond de lessen over seksualiteit te eenzijdig. ‘Ik heb er eigenlijk weinig bijgeleerd en zocht veel antwoorden online. Ook aan mijn mama kon ik bepaalde vragen stellen, maar dan wilde ik toch ook niet te veel in detail treden. Je kunt er dan wel met je vrienden over spreken, maar ook niet iedereen heeft de nodige ervaring. Daarom had ik op school graag meer variatie gezien, naast alle risico’s. Seks is zo’n breed onderwerp dat het toch niet simpelweg aan de hand van soa’s valt samen te vatten?’ Het is bewezen dat jongeren door een goede seksuele vorming later in bed belanden, weet ook Wannes Magits van Sensoa. ‘Er is vanuit de overheid daarom een duidelijke verwachting in de nieuwe eindtermen voor de eerste graad om meer aan de slag te gaan rond relationele thema’s. Ze zullen concrete resultaten moeten kunnen voorleggen wanneer de inspectie daarnaar vraagt.’

Opvallend bij het onderzoek van Pimento: bij de verschillende onderwijsvormen is er een groot verschil qua aantal jongeren dat al de lakens met iemand deelde. Terwijl 45,5 procent van de tso-leerlingen al ervaring heeft, en in bso-richtingen zelfs 60 procent, bleek slechts een derde van de aso-studenten al ervaring te hebben. ‘Ik zit op een tso-school waar alleen maar jongens les volgen’, getuigt Quinten. ‘Daardoor wordt er onderling heel vaak over seks gepraat. Als je nog geen ervaring hebt, is het niet eenvoudig om mee te praten. Ik vermoed dat er daardoor wel enkele jongens zijn die sneller seks proberen te hebben om zich niet buitengesloten te voelen’, aldus de tiener.

‘Ik denk dat de schotten binnen ons onderwijs voor een deel uitlokken dat jongeren omringd worden door erg gelijkaardige rolmodellen’, reageert Lieve Swinnen. ‘Er zal wel een gemeenschappelijke factor zijn die ervoor zorgt dat deze jongeren beginnen te experimenteren, maar dat ligt volgens mij niet aan de onderwijsvorm, eerder aan achterliggende factoren als een thuissituatie of omgeving.’

Voor lul staan

Een andere mogelijke verklaring voor de dalende cijfers is de invloed van een negatief lichaamsbeeld. Verliezen jongeren hun seksuele appetijt omdat ze worstelen met hoe hun lijf eruitziet? Je niet goed in je vel voelen bemoeilijkt je seksleven, stelt The Atlantic. Als je partner je zelfs nog niet uit de douche mag zien stappen, hoe kun je dan aan pakweg orale seks beginnen? Die theorie kan in twee richtingen werken, nuanceert Swinnen. ‘Je kunt er door een negatief zelfbeeld voor kiezen om geen relatie aan te gaan, maar een tiener kan net ook op zoek naar bevestiging door met een liefje in bed te duiken. Heel veel hangt af van de omstandigheden.’

Een van de oorzaken die vaak geopperd wordt als het aankomt op het lichaamsbeeld van jongeren, zijn de naakte lijven die ze voorgeschoteld krijgen in porno. Onzekerheden stapelen zich op. Is die van mij nu te smal? Te harig? Waarom heb ik niet van die grote borsten? Een Nederlandse studie over porno concludeerde dat een aanzienlijk aantal mannen bang was om ‘voor lul te staan’ door hun penisgrootte. Het feit dat porno steeds makkelijker toegankelijk is, draagt daar enorm toe bij. ‘Als je in een klas vraagt wie nog nooit porno zag, gaan er heel weinig handen omhoog’, zegt Leentje Michielsen. ‘Maar als je dieper ingaat op het onderwerp, beseffen de leerlingen meestal wel dat porno niet zoals de realiteit is. Ze weten dat niet elke man zo’n grote penis heeft of elke vrouw zulke borsten.’

In het echt verloopt de seks bovendien niet altijd zo gemakkelijk, lacht studente Marie. ‘Wanneer je zelf voor de eerste keer seks hebt, wordt je visie wel bijgesteld. Of porno een invloed heeft op het zelfbeeld bij tieners weet ik niet. Het zijn nog steeds vooral jongens die ernaar kijken, heb ik de indruk. Meisjes praten daar alleszins niet zo open over. Dat vind ik best jammer, want daardoor voelt het bijna fout aan als jij het wel af en toe kijkt.’

‘Stuur eens een foto’

Een groter probleem dat het zelfvertrouwen van jongeren aantast, is sexting, zo vermoedt Leentje Michielsen. Zo’n vijfde van de tieners geeft aan al eens naaktfoto’s verstuurd te hebben en zeker 53 procent ontving er al eentje van iemand. ‘Tieners vinden dat ze zulke foto’s naar hun partner moeten kunnen doorsturen, maar daar blijft het niet altijd bij’, vertelt de lerares. ‘Ook al zijn de foto’s meestal vrij braaf, toch gaan ze vaak bijna heel de school rond. Voor tieners die hun seksualiteit op die manier proberen te ontdekken, kan dat voor een deuk in hun zelfbeeld zorgen.’

Net die digitalisering van seksualiteit zou daarom ook weleens een van de belangrijkste oorzaken kunnen zijn van de afwachtende houding van tieners en jongvolwassenen. Of het nu om porno, sexting of sociale media als Snapchat gaat: seks is allesbehalve verborgen op het wereldwijde web. ‘Wie weet zorgt het gevoel dat alles op elk moment opgenomen kan worden wel voor het preutser worden van jongeren?’ gist Michielsen. ‘Bovendien stappen ze niet meer af op iemand die ze aantrekkelijk vinden, maar benaderen ze hem of haar via sociale media. De stap om later face to face te praten blijkt nadien voor veel tieners ook eng. De drempel lijkt hoger.’

Toch is de veronderstelde seksrecessie niet noodzakelijk een blijvende tendens, legt jeugdpsychiater Lieve Swinnen uit. ‘Er zijn een aantal zaken waar we niet omheen kunnen. We merken dat de puberteit steeds vroeger optreedt, met de bijbehorende hormonale prikkels. Seksualiteit bij jongeren is daarnaast meer aanvaard dan ooit. Als je die twee gegevens hand in hand laat gaan, zou de leeftijd over een paar jaar evengoed weer kunnen zakken. Maar tendensen moet je over een langere termijn bekijken vooraleer je de juiste conclusies kunt trekken.’ Vrijt de gemiddelde tiener over een paar jaar misschien al op zijn veertiende? De toekomst zal het uitwijzen. Eén ding is zeker: er is voor alles een eerste keer.