MANNELIJKHEID ANNO 2016

WAT IS EEN ECHTE MAN ? HET IS EEN VRAAG DIE NIET VAAK HARDOP GESTELD WORDT, MAAR WAAR CONSTANT IMPLICIET NAAR WORDT VERWEZEN. ECHTE VENTEN HUILEN NIET, DRINKEN GRAAG EEN GLAS, ZIJN OFWEL VOOR BORSTEN OF VOOR BILLEN, EN KIJKEN LIEVER NAAR VOETBAL DAN NAAR RITMISCHE GYMNASTIEK. MAAR WAT ALS DIE MANNELIJKHEIDSCLICHÉS OOK HUN NADELEN BLIJKEN TE HEBBEN ?

Wat is een echte man ? Het is ook de vraag die de Britse kunstenaar Grayson Perry onlangs in de documentairereeks All Man stelde. “Mannelijkheid is interessant, omdat het onze wereld vormgeeft. Oorlog, economische crisissen, het zit achter bijna elk nieuwsbericht”, vertelt hij in een interview met de website The Pool. “Als je zoals ik travestiet bent en al op je twaalfde vrouwenkleren aantrekt, sta je al vroeg stil bij wat gender is.” Perry trok met zijn vraag naar drie ultramannelijke gemeenschappen. Cage fighters, jonge criminelen en bankiers. Zijn conclusie was verrassend : mannen lijden.

Je niet kwetsbaar mogen tonen, alles altijd onder controle hebben, niet praten over angst of depressie, het mannelijke ideaal is een probleem, stelt Perry vast. “Jongens denken dat ze het ‘mannencontract’ breken als ze huilen”, vertelt hij aan The Guardian. “We zijn goed in bungeejumpen en snel rijden, maar emotionele moed is iets anders. Omdat ze niet geleerd hebben om ermee om te gaan, beseffen mannen vaak niet dat het niet goed met hen gaat. Ze kroppen alles op en op en op.” De gevolgen van die emotionele repressie zijn niet min. Mannen stappen drie keer meer uit het leven dan vrouwen, en zelfmoord is de belangrijkste doodsoorzaak van Britse én Belgische mannen onder de vijftig.

En dat is niet het enige probleem, zo blijkt uit recent wetenschappelijk onderzoek van het US Center for Disease Control and Prevention. Mannen met een machohouding brengen hun gezondheid in gevaar omdat ze niet op tijd naar de dokter gaan. Uit een tweede studie bleek dat ze een mannelijke dokter verkiezen, maar dan nog niet altijd eerlijk vertellen wat er aan de hand is, omdat ze bang zijn om status en respect te verliezen als ze zich zwak tonen. De onderzoekers vermoeden dat die houding een van de redenen is waarom mannen minder lang leven dan vrouwen.

“Ik heb er lang over gedaan om uit te zoeken wat voor man ik wilde zijn”, schreef Barack Obama onlangs in Glamour Magazine. “Het is gemakkelijk om de boodschap van de maatschappij over mannelijkheid te absorberen en te denken dat er een goede en een slechte manier is om een man te zijn. Hoe ouder ik werd, hoe meer ik besefte dat die ideeën over wat een stoere of coole man is gewoon niet ‘mij’ zijn. Ze waren een uitdrukking van mijn onzekerheid en jeugd. Het leven werd gemakkelijker toen ik gewoon mezelf begon te zijn.”

“Het ideaal waar mannen vandaag nog aan proberen te voldoen, is iets uit het verleden”, stelt Grayson Perry. “Het is nostalgie. Oud. Terwijl feminisme net vooruitkijkt, naar een toekomst waar iedereen gelijkwaardig is. Dat moeten mannen ook gaan doen als ze gelukkiger willen zijn.” Vandaar zijn pleidooi om na te denken over een modernere, gezondere vorm van mannelijkheid. De vraag die wij daarom op de volgende pagina’s stellen is : hoe zit het met mannelijkheid in 2016 ?

Dirk Draulans, wetenschapsjournalist

Een man moet leren iets meer vrouw te zijn

Het was een confronterende ervaring voor zowel vader als dochter : toen ik in de vakantie op reis vertrok met mijn jongste dochter, werd ik bij een politiecontrole op een Duitse luchthaven gevraagd naar de schriftelijke toestemming van de moeder om met onze dochter op reis te mogen gaan. Ik was verbluft, zeker omdat mijn tienjarige dochter in het Engels – een taal die ze amper machtig is – scherpe vragen over haar ouders kreeg. Haar moeder is nooit gevraagd naar een schriftelijke toestemming van de vader om alleen met het kind te mogen reizen. Het is glashelder : voor officiële instanties hoort een kind bij de moeder, niet bij de vader.

Vanuit biologisch oogpunt zijn moeders natuurlijk meer met de kinderen begaan dan vaders, al was het maar omdat ze door zwangerschap, bevalling en borstvoeding veel meer in een kind investeren. Maar anders dan bij de meeste apen is er lang geleden in ons mensensysteem actief vaderschap geïntroduceerd : de samenwerking tussen vader en moeder verhoogde de overlevingskansen van baby’s die, in vergelijking met andere aapjes, prematuur geboren worden. Co- ouderschap bleek uitermate nuttig in onze evolutionaire ontwikkeling.

Dat belette niet dat mannen en vrouwen verschillende patronen in de sociale organisatie bleven volgen, hoewel er altijd afwijkingen op de regels zijn geweest. Mannen waren jagers, maar er waren vast ook succesvolle Diana’s. Vrouwen waren verzamelaars, maar prehistorische ‘mannen aan de haard’ hebben ongetwijfeld ook bestaan. Er zijn echter geen aanwijzingen voor seksuele discriminatie in prehistorische mensengemeenschappen, ondanks de rolpatronen.

Sterke mannen

Geslachtelijke desavouering kwam er wel toen wij ongeveer 10.000 jaar geleden de overgang maakten van zwervende jagers-verzamelaars naar territoriale landbouwers. Omdat mannen om historisch-evolutionaire redenen gemiddeld 15 procent groter en zwaarder (en sterker) zijn dan vrouwen, kregen ze een economisch overwicht : ze waren efficiënter in het hanteren van instrumenten zoals primitieve ploegen (en later in het zware werk in de eerste mijnen en fabrieken). De vrouw degradeerde tot eigendom van de man, ze liep op zijn erf tussen de kinderen en de varkens. De maatschappelijke organisatie die uit de landbouwstructuren gepuurd werd, entte zich op mannelijk overwicht. Mannen waren de bestuurders, ook in sociale systemen als de kerk, vrouwen volgden. Het was heel overzichtelijk.

Maar het aanschijn van de wereld is de jongste eeuw drastisch veranderd. Fysieke mankracht is grotendeels overbodig gemaakt door machines. Zeker in wat de beschaafde wereld is gaan heten (en de rest van de planeet zal volgen) draaien maatschappelijke structuren tegenwoordig vooral op dienstverlening, communicatie, emotie, facetten waarin vrouwen gezien hun evolutionaire voorgeschiedenis beter zijn dan mannen. De discussie in welke mate die eigenschappen aangeboren of aangeleerd zijn, lijkt overbodig : er is bijna altijd een combinatie van nature en nurture in het spel.

Vermaledijde testosteron

Vrouwen worden in een modern systeem gewaardeerd om kwaliteiten die voor hen natuurlijker zijn dan voor mannen. Mannen worden in een nieuwe rol gedwongen, die meer dan ooit naar die van vrouwen neigt. Dat zorgt voor fricties in veel mannenhoofden, want dat vermaledijde testosteron, dat zo functioneel is geweest in het sturen van de harde fysieke mannenwereld, roert zich natuurlijk nog – zie de bijna-exclusiviteit van mannen op geweldpleging. Het valt te vrezen dat het hormoon zich nooit helemaal zal laten wegdrukken, wat niet hoeft, want het zal altijd wel ergens nuttig voor zijn (ook in vrouwen trouwens).

Daarenboven is het duidelijk dat het eenvoudige onderscheid tussen mannen en vrouwen niet strookt met nieuwe biologische inzichten inzake geslachtsontwikkeling. Artsen ontdekten tijdens een hernia-operatie dat een man die normaal vruchtbaar was, een volwaardige baarmoeder had. Een normaal functionerende vrouw kreeg na een zwangerschapsonderzoek te horen dat haar cellen voor meer dan de helft mannelijk waren, omdat ze het resultaat was van een vermenging van twee beginnende embryo’s in de baarmoeder, een mix van twee kinderen dus.

Starre norm

De natuur investeert zelden prominent in duidelijkheid. Er zijn dieren die in de loop van hun leven probleemloos van geslacht veranderen. Liefst 1 procent van de mensheid zou een ‘biologische onduidelijkheid’ inzake de geslachtsbepaling hebben (geslachtsafwijking is zo’n beladen woord). Vroeger werd anders-zijn kordaat in de maatschappelijke vergeetput gegooid, maar in onze moderne wereld met zijn wetenschappelijke doorbraken kan het besproken worden. Dat geeft een groeiend aantal mensen de gelegenheid om het wat-anders-zijn te cultiveren, wat anderen in verwarring brengt.

De biologische inzichten lopen soms ver vooruit op de maatschappelijke ontwikkelingen, die gemakshalve vooral op starheid en routine draaien en het grote gemiddelde als norm hanteren. Vandaar de stereotiepe beelden rond man- versus vrouw-zijn. Vandaar de afkeer die veel mensen jegens homoseksualiteit ventileren. Vandaar de neiging van opgefokte jongeren om het droombeeld van échte mannelijkheid na te jagen in oorlogen in gebieden waarin de ondergeschiktheid van de vrouw als essentieel maatschappelijk kenmerk wordt uitgedragen. Vandaar de moeite die veel carrièrevrouwen hebben om een gelijkwaardige partner te vinden.

Er is geen eenvoudig man-zijn in de wereld, er is wel een overheersend stereotiep machobeeld dat lange tijd de maatschappelijke organisatie vergemakkelijkte. Maar die tijd is voorbij. Het leven zou voor veel mannen een stuk gemakkelijker worden als ze het vrouw-zijn in zichzelf wat zouden durven vrijlaten, want in onze maatschappij functioneert dat beter dan ons oeroude machojager-zijn. Laat ze wat op testosteron gaan racen in het weekend, op de fiets of de motor, maar laat ze ook ongehinderd zonder moeder met de kinderen op vakantie gaan. Dan kan ook zij eens gezellig gaan fietsen of winkelen en partyen. Patronen doorbreken kan plezant zijn, voor iedereen, man én vrouw.

Jop de Vrieze, journalist en medeauteur van ‘De karakterman’

Het is tijd voor de man die zichzelf, zijn lijf en leven serieus neemt

De man verkeert in een identiteitscrisis. Eeuwenlang werd hij gezien als het sterke geslacht. Hij was krachtig, dominant en doortastend, de tegenpool van de vrouw, die labiel, zwak en passief was. Tot in de jaren zestig werd de vrouw simpelweg gezien als een incomplete versie van de man, die als taak had de man te bekoren met haar uiterlijk en vervolgens de zaken in huis te regelen terwijl de man zich buiten de deur ontplooide en liet gelden. Ambitie was de ultieme mannelijke eigenschap, status zijn streven.

Geheel terecht bevocht het feminisme dit beeld van de vrouw als het zwakke en ondergeschikte geslacht. Dat deed het onder meer door de positieve kant van vrouwelijk gedrag te benadrukken : het was beter om zorgzaam en verbonden te zijn dan kil en agressief.

Die ontwikkeling heeft de man echter opgezadeld met een imagoprobleem. Mannelijkheid wordt nu geassocieerd met gewelddadigheid, gebrek aan inleving en een onvermogen om emoties te uiten. Mannelijkheid zou de oorzaak zijn van de economische crisis, van alle oorlogen en verkrachtingen, en van agressie in het verkeer en in voetbalstadions.

Inderdaad zijn de daders van al deze vergrijpen in overgrote meerderheid mannen, maar dit kwalijke gedrag is niet inherent mannelijk, net zoals zorgzaamheid en empathie niet inherent vrouwelijk zijn. Biologische verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan wel degelijk, maar die vallen in het niet als je ze afzet tegen de variatie binnen de populaties van alleen mannen of vrouwen. De grootste verschillen zijn een gevolg van nurture, niet van nature.

De vrouwenemancipatie heeft aangetoond hoe flexibel stereotiep gedrag is. Vrouwen hebben bewezen ook atletisch, competitief, dominant en autonoom te kunnen zijn, en technisch, ambitieus en ondernemend. In hun vrije tijd lusten ze best een biertje, gaan ze boksen of voetballen.

Dat brengt de man, die zich steeds heeft afgezet tegen het vrouwelijke, in het nauw.

Daardoor is mannelijkheid verworden tot een karikatuur, die om niks anders lijkt te draaien dan seks, bier, voetbal en auto’s. En om roekeloosheid en onverschilligheid.

Mannen raken vaker betrokken bij ongevallen en gewelddadige situaties. Ze grijpen twee keer vaker naar verdovende middelen. Mannen zoeken vaker een uitweg in gokken, seks of hard werken, of uiten hun frustraties in boosheid. Mannen roken meer dan vrouwen, eten ongezonder en zijn vaker te dik. Ze praten minder over hun problemen en zoeken minder snel hulp. Bijna overal ter wereld plegen vooral de mannen zelfmoord. Man-zijn is daarmee na roken de belangrijkste risicofactor om vervroegd te overlijden.

Gezonde mannelijkheid

Wie denkt dat dit gedrag nu eenmaal bij mannen hoort, komt bedrogen uit. Mannelijkheid verschilt sterk van cultuur tot cultuur, en veranderde ook door de eeuwen heen. Er zijn altijd gezonde en ongezonde uitingen van mannelijkheid geweest. Het wordt dus tijd dat we de mannelijkheid opnieuw uitvinden.

Het is bijvoorbeeld tragisch dat veel mannen nog altijd zo ongeïnteresseerd zijn in hun leefstijl. Tijdschriften over de wereld ‘vanbinnen’ worden vooral gelezen door vrouwen, terwijl mannen zich nog richten op de wereld om hen heen. Zijn lifestyle lijkt te draaien om statussymbolen zoals sportwagens, zeilboten en horloges. Terwijl uit onderzoek is gebleken dat bijna alle mannen denken dat ze zich meer zorgen maken over hun gezondheid dan de mannen om hen heen. We houden ons groot, om vooral niet voor vrouwelijk uitgemaakt te worden.

Dat betekent niet dat we alles wat met mannelijkheid geassocieerd wordt, overboord moeten gooien. Klassieke mannelijke waarden als zelfbeheersing, zelfontplooiing, verantwoordelijkheidsgevoel, doortastendheid, geldingsdrang, zelfredzaamheid en beschermingsdrang komen in de moderne tijd net zo goed van pas als inlevingsvermogen, zorgzaamheid en kwetsbaarheid. De klassieke man was niet alleen stoer, maar zocht juist de balans tussen zijn harde en zachte kant. En soms is het beter om emoties te uiten door er iets mee te doen, in plaats van er eindeloos over te praten.

De moderne man combineert het goede van klassieke mannelijkheid met het goede van klassieke vrouwelijkheid en vormt zo een nieuw ideaal waarin kracht en kwetsbaarheid samengaan.

Deugdelijkheid

Dat heeft ook als consequentie dat mannelijkheid niet meer exclusief iets voor mannen is. Het is tijd om de mannelijkheid los te weken van de man en om te vormen naar iets als deugdelijkheid, zodat iedereen die zich kan vinden in die waarden zich kan ontplooien op een manier die het beste bij hem of haar past.

Dat betekent niet dat mannelijkheid en vrouwelijkheid zullen verdwijnen. Alleen al door de fysieke verschillen zullen mannen en vrouwen verschillend gedrag blijven vertonen – pas zonder normen zal blijken wat die verschillen daadwerkelijk zijn. Een grote groep mensen zal de behoefte blijven voelen aan een mannelijke of vrouwelijke identiteit en het (heteroseksuele) paringsritueel zal blijven vragen om mannelijke en vrouwelijke symbolen. Maar het is voor iedereen beter als we de strakke rolverdeling in het dagelijks leven loslaten.

Het is tijd voor de man die zichzelf, zijn lijf en leven serieus neemt. Die het heft in eigen hand neemt, maar ook de hulp van anderen niet schuwt. Die sterk is wanneer dat moet, maar zijn emoties toont, deelt en een plaats geeft wanneer dat beter of prettiger is.

Die zich verdiept in de dingen die er voor hem toe doen, dus ook aandacht besteedt aan zijn gezondheid, zijn sociale leven, zijn seksleven en zijn werk. Het is tijd voor de man die staat voor wie hij is en wat hij belangrijk vindt, maar ook werkt aan zichzelf, die rekening houdt met anderen, maar zich ook durft af te zetten tegen de rolpatronen die zijn omgeving hem probeert op te leggen. En we noemen hem : de karakterman.

De karakterman, Stephan van Duin en Jop de Vrieze, uitgeverij Lev Boeken, 19,95 euro.

Wim Slabbinck, seksuoloog, columnist bij De Morgen en auteur van ‘Waarom mannen geen seksboeken kopen’

Bepaal zelf wat jou tot man maakt

Wat betekent mannelijkheid ? Dat is een vraag die een student van lector Andrew Reiner van de College of Liberal Arts (Towson University, VS) zich ook stelde. Dus trok hij op onderzoek. In de druk bezochte foyer van de universiteitsbibliotheek plaatste hij een verborgen camera. In deel 1 van het experiment liet hij er een vrouw in tranen uitbarsten. In deel 2 nam een man de honneurs waar. Voelt u mij al komen ? De huilende vrouw werd snel aangesproken door andere vrouwen. Om haar te troosten, te vragen wat er scheelde. Toen de man zijn tranen de vrije loop liet, liep iedereen hem gewoon voorbij. Want ja, boys don’t cry.

Elke man herinnert zich wel een moment in zijn leven waarin hij merkte dat hij man moest worden. Want dat wordt verwacht : loskomen van mama en papa, leren hoe ze zich mannelijk gedragen. Voor jongens staat dat vaak gelijk aan fysieke afstand. Ze begroeten elkaar niet meer met een kus, maar met een stevige handdruk. Intimiteit en fysiek contact worden een schaars goed, want echte mannen knuffelen niet. En huilen niet. Die boodschap wordt vaak met de beste bedoelingen meegegeven – “Droog je tranen, wees een man !” – maar maakt indruk. Gaandeweg leren jongens dat emoties voor softies zijn, voor mietjes. Dat het verwijfd is.

En dus leren ze in de loop van hun jeugdjaren, met vallen en opstaan, hard te worden. Ze toveren verdriet en kwetsbaarheid weg als waren ze een erfgenaam van Houdini. Dat terwijl het puberleven één en al fragiliteit is, met zorgen over acnéwildgroei, overslaande stem en vreemd geproportioneerde ledematen. Het gevolg : emotionele constipatie. En dat dragen ze vaak mee in hun verdere leven.

Alfagorilla

Want als jongetjes groot worden, dan zoeken ze een manier om zich te uiten. Via statussymbolen, bijvoorbeeld. Een hoge en vetbetaalde functie, een steeds scherpere tijd op die kwarttriatlon, of de flitsende bolide waarmee ze over Vlaamse wegen scheuren. Externe factoren waarmee ze zich als alfagorilla op de borst kunnen kloppen. De directe gevolgen van al die krachtpatserij zie ik weleens in mijn praktijk. Mannen van middelbare leeftijd die sakkeren omdat ze zich zo lang op dat ene hebben gestort, hun hele leven gewijd aan dat bedrijf, aan materieel geluk, prestatie. Ze hebben er alles voor gedaan, om dan bij een herstructurering de laan uit te vliegen en tot de vaststelling te komen dat hun échte leven, naast die carrière, maar weinig voorstelt.

Die denkwijze vinden we trouwens ook terug in menig mannenblad. Decennialang al wordt daarin gerapporteerd over wat een man na aan het hart ligt. Auto’s, tieten en sport, blijkbaar. Met wat geluk vind je er een item over dé botanicalsvoor je gin-tonic. Maar een onderbouwd stuk over gezond eten en leven ? Hoe je je zorgen en gevoelens bespreekbaar maakt ? That’s a no go. Nee, P-Magazine biedt ons nog altijd geen vezelrijk dieet om emotioneel te deconstiperen.

Vietnamoorlog

Denk dus eens na over wat en wie je bent zonder job / hobby / blinkende bolide. De essentie van mannelijkheid vind je namelijk niet in je dikke portemonnee, de cupmaat van je vriendin, status van je job of ultieme kick van je bungeesprong. Neen, zoals de Britse kunstenaar Grayson Perry het raak stelt : het verwrongen mannelijk ideaal is een enge, belegen en problematische visie.

Eentje met verregaande gevolgen, bovendien. Denk maar aan de Amerikaanse oud-president Lyndon B. Johnson ten tijde van de gruwelijke Vietnamoorlog. Jaren later bleek uit Pentagondocumenten dat hij zijn troepen niet wou terugtrekken omdat hij zich dan not manly enough zou vinden. Ook voor de man in de straat kan die alfareflex dodelijk zijn. Mannen sterven nog altijd vroeger dan vrouwen, en zelfmoord is voor mannen onder de vijftig doodsoorzaak nummer één. Vlaamse mannen maken er drie keer meer dan vrouwen zelf een eind aan, het slotakkoord van emotioneel lijden. Onder dat topje van de ijsberg woekeren opgekropte gevoelens en sluimerende depressies.

Wanneer mannen zouden moeten aangeven dat het niet gaat, gaan ze vaak te laat op de rem staan. Ze knallen maar door in dat drukke bestaan, ook al weten ze diep vanbinnen dat er iets scheelt. Ze wachten veel langer dan vrouwen om naar een huisarts te stappen met zulke problemen. Dus hebben ze vaker verborgen depressieve periodes. Daardoor houdt die donkere periode vaker lelijk huis. Hetzelfde geldt voor andere kwaaltjes : vaak wachten ze te lang op een diagnose, waardoor ze een verhoogd risico lopen op kanker en tal van andere ziekten.

Archaïsche symbolen

Dat stemt tot nadenken. Als mannen écht van zichzelf houden, maken ze best werk van emotionele emancipatie. Want de muffe mythe van wat een man tot man maakt, weerhoudt hem er al te vaak van om zichzelf te zijn.

Maak daarom van mannelijkheid een bewuste keuze om jezelf centraal te stellen, wars van verplichtingen en to-dolijstjes. Maak een bewuste keuze om te praten over de zorgen die je hebt, en misschien eens vroeger bij de dokter langs te gaan voor een check-up. Blijf kapitein van je eigen schip en ga niet mee ten onder, om het in zelfhulplingo te zeggen.

Doorbreek dus het cliché, verstop je niet achter archaïsche mannelijkheidssymbolen, maar maak die keuzes die je vooruithelpen. Dàt is volgens mij wat mannelijkheid anno 2016 zou moeten zijn : bepaal zelf wat jou tot man maakt. Haal zoveel mogelijk uit je leven door de zorg voor je lichaam en geest centraal te stellen. Durf hulp van anderen in te schakelen als dat nodig is.

Laten we in de toekomst ook rekenen op een overheid die de man daarin volop ondersteunt : maak vaderschapsverlof verplicht en laat het even lang duren als het moederschapsverlof. Zo wordt de man helemaal betrokken in de eerste zorgen voor het kind en holt hij niet nodeloos achter de feiten aan. Tenslotte, de tijd van ‘hij-werkt, zij-zorgt’ is definitief voorbij. En maak, en passant naast vrouwenstudies ook werk van volwaardige mannenstudies.

Zo goed als alle mannen en vaders die ik op consult zie, willen heel hard dat het goed gaat met de mensen rondom hen. Ze willen tegelijkertijd een goede lover, een goede man, een goede vader, werkkracht en zoon zijn. Zo goed, dat ze zichzelf weleens vergeten te soigneren.

Waarom mannen geen seksboeken kopen, door Wim Slabbinck, Manteau, 19,99 euro.

Samenstelling Nathalie Le Blanc & Illustratie Liesje Mentens

Grayson Perry trok naar drie ultramannelijke gemeenschappen : cage fighters, jonge criminelen en bankiers. Zijn conclusie was verrassend : mannen lijden

Jop de Vrieze : “Mannelijkheid wordt nu geassocieerd met gewelddadigheid, gebrek aan inleving en een onvermogen om emoties te uiten”

Wim Slabbinck : “Maak werk van emotionele emancipatie. Want de muffe mythe van wat een man tot man maakt, weerhoudt hem er al te vaak van om zichzelf te zijn”

Wim Slabbinck : “Denk eens na over wat en wie je bent zonder job / hobby / blinkende bolide”