Een duik in de boeiende geschiedenis van dragqueens & travestie

Dankzij RuPaul maken dragqueens vandaag deel uit van de quasi mainstream entertainmentcultuur. Maar wat weten we eigenlijk over de geschiedenis van cross-dressing?

Dankzij RuPaul maken dragqueens vandaag deel uit van de quasi mainstream entertainmentcultuur. Maar wat weten we eigenlijk over de geschiedenis van cross-dressing?

Dragqueens zijn mannen die zich verkleden in vrouwen. Er gaat vaak uren werk aan vooraf en de bedoeling is om een publiek te entertainen. Dat mannen er dragqueen persona op nahouden wil niet zeggen dat ze zich eigenlijk vrouw voelen, zoals transgenders. Het is als entertainment bedoeld, niet als gendercorrectie. Het woord travestiet wordt in het Nederlands meestal inwisselbaar gebruikt voor dragqueens en dragkings (vrouwen die zich als mannen verkleden).

Over de etymologie van het woord dragqueen valt te discussiëren. In het begin van de twintigste eeuw dook de term in ieder geval op in Polari, een Britse vorm van slang die gebruikt werd door circusartiesten, matrozen, prostituees en de homogemeenschap. De eerste keer dat het werd opgetekend was in 1870, toen het gebruikt werd om mannelijke acteurs te beschrijven die zich in vrouwenkleren hulden.

Het tweede deel van het woord, Queen, is hoogstwaarschijnlijk een verwijzing naar het oud Engelse woord quean of cwene, wat simpelweg vrouw betekent. Later werd het gebruikt om zowel promiscue vrouwen als homoseksuele mannen aan te duiden. Drag verwijst dan weer naar de rokken uit de achttiende eeuw, die over de grond sleepten (drag in het Engels) of van het Romani woord voor rok, daraka/jendraka.

Cross-dressing

Al duizenden jaren verkleden vrouwen zich als mannen en mannen zich als vrouwen om allerlei verschillende redenen. In het Oudtestamentische boek Deuteronomium en in de Koran worden zeer specifieke seksespecifieke kledingvoorschriften beschreven. Dit wijst er niet alleen op dat cross-dressing verboden was, maar ook dat het voorkwam. Waarom moest men het anders verbieden?

Vrouwen droegen in het verleden vaak mannenkleren als overlevingsstrategie of om een job te vinden. Denk maar aan de beroemde Jeanne d’Arc in de vijftiende eeuw, de vrouwelijke soldaat Aal de Dragonder begin achttiende eeuw, de Zweedse soldate Elisa Bernerström begin negentiende eeuw en het zeemanslied ‘Daar was laatst een meisje loos’, waarin een vrouw zich heeft verkleed als man om als matroos te kunnen werken.

Genderbending op het theater

Het theater was dan weer een setting waarin mannen zich al sinds de oude Grieken hulden in vrouwenkleren om vrouwenrollen op zich te nemen. Met behulp van maskers verkleedden mannelijke acteurs zich in vrouwen om het zeer gerespecteerde theater van het oude Griekenland tot leven te wekken.

Ook bij de Romeinen werd er aan cross-dressing gedaan, maar hier konden de acteurs veel minder rekenen op respect. Het theater bij de Grieken was dan ook religieus geïnspireerd, terwijl het bij de Romeinen losstond van de godencultus. De vrouwenrollen werden hier ingevuld door gecastreerde mannen. De eerste vrouwen die op het podium mochten verschijnen, namen de rol van danseres of mimespeler op zich. De kerk verachtte dit echter en stelde dit soort praktijken gelijk aan prostitutie.

De Katholieke kerk in Europa gebruikte theater op haar manier om het volk op te voeden volgens haar heersende moraal. Eerst vond het theater plaats in kerken en werden de meeste rollen ingevuld door priesters. In de dertiende eeuw barstte het kerkelijk theater uit de kerkmuren en trok het naar markplaatsen, waar priesters samen met acteurs de religieuze stukken opvoerden. Ook nu waren het mannen die de vrouwenrollen op zich namen.

Het Engelse Elizabethaanse theater kende de eerste vaste theatergezelschappen en grote theatergebouwen. William Shakespeare is een van de beroemdste theaterauteurs uit deze periode. In zijn stukken zitten vaak verwijzingen naar de cross-dressing rollen van de acteurs, zoals in het stuk As You Like It. Maar de Puriteinen waren geen fan van het theater waar jonge jongens de rollen van vrouwen op zich namen en het volk opgezweept werd. Ze verboden het en pas na het herstel van de monarchie, onder Karel II, zwaaiden de theaters opnieuw de deuren open. Vanaf toen konden vrouwen het podium veroveren in Groot-Brittannië.

In Frankrijk ging het er wat losser aan toe op gebied van vrouwen op de bühne. Getrouwde vrouwen mochten niet acteren, maar de Fransen kennen een traditie van vrouwelijke troubadours en de grote theaterschrijvers uit de zeventiende eeuw schreven theaterstukken met in het achterhoofd actrices in de rol van hun vrouwelijke personages. Niettemin was er ook in Frankrijk een traditie van cross-dressing in het theater.

Kabuki, het traditionele dansdrama van Japan, kent ook een rijkelijke traditie van cross-dressing. Dat heeft te maken met de schunnige reputatie die het dansspektakel kreeg in de zeventiende eeuw. De Kabuki theaters in de hoerenbuurt brachten verschillende lagen van de maatschappij samen. Onna-kabuki, opgevoerd door vrouwen, werd in 1629 geband omdat het te erotisch was.

De vrouwen werden vervangen door jongentjes, maar die werden evenzeer geprostitueerd en ook deze vorm werd verbannen. Volwassen mannen verkleedden zich dan maar in vrouwen om de spektakels verder te zetten. Maar aangezien deze op basis van aantrekkelijkheid gekozen werden, werden ook hun diensten aangeboden aan zowel mannelijke als vrouwelijke toeschouwers.

Opera

Ook als er wordt gezongen, wordt op een podium aan cross-dressing gedaan. In dit geval zijn het vooral volwassen vrouwen die mannenrollen zingen onder de noemer ‘breeches role’ of ‘Hosenrolle’. De kostuums voor deze rollen bestaan uit strakke driekwartsbroeken, verwijzend naar de mannenmode uit de tijd dat dit soort genderbending rollen werden geïntroduceerd. Het gaat meestal over de rol van een adolescente jongeman, gezongen door een mezzosopraan of een contralto.

Bekende breeches roles zijn Cherubino in Figaro, Hansel in Hansel und Gretel en Orpheus in Orpheus en Euridice. Al was deze laatste rol eigenlijk geschreven voor een castraat. Aangezien deze praktijk uit de mode geraakte, werd de castraat vervangen door een vrouw. Vrouwelijke operazangeressen krijgen vaak de rol van een jongen of adolescent omdat ze meer podiumervaring hebben en een meer getrainde stem, die de zaal kan vullen.

En ook in de Chinese opera is cross-dressing al sinds de twaalfde eeuw een populair fenomeen. In het oude China werden vrouwen immers geweerd van het podium. Er werd echter nooit op een humoristische manier mee omgegaan en het publiek trok niet naar operahuizen om mannen in vrouwenkleren te zien. De mannen in vrouwenrollen werden zo realistisch en feminien mogelijk gekleed en geschminkt, zodat het publiek niet noodzakelijk zag dat het om een man ging. In de gouden periode van de Chinese opera, tijdens de jaren twintig en dertig van de voorbije eeuw, werden vrouwen verwelkomd op het podium en namen ze naast vrouwelijke rollen ook vaak mannelijke rollen op zich.

All That Jazz

Aan het begin van de twintigste eeuw hielden homoseksuelen ondergrondse feestjes die Drag Balls genoemd werden. Naast een veilige plaats om uit te gaan voor de LGBTQ-gemeenschap, waren de bals ook de ideale plek om heuse drag shows mee te pikken.

Tijdens de drooglegging in de jaren dertig kregen Los Angeles, New York en San Francisco een nieuwe, nog exuberantere versie van deze bals voorgeschoteld. Deze wilde feestjes werden omschreven als de Pansy Craze. Aangezien alcohol stiekem genuttigd moest worden, kwamen mensen van alle soorten samen op feestjes voor vertier. Men kneep een oogje dicht en trok naar gayclubs waar alcohol geschonken werd en optredens op het programma stonden.

Dankzij deze Pansy Craze werd het Queer uitgaansleven vanuit de krochten van de maatschappij naar de mainstream verheft. Een bekende dragqueen uit deze periode is Gene Malin, die niet alleen prijswinnende kostuums ontwierp, maar ook de best betaalde drag-act was in New York. Toen hij een ster was geworden, besliste hij de vrouwenkleren te laten voor wat ze waren en shows te geven als openlijke homo. Helaas stierf hij erg jong in een auto-ongeluk en kon hij zijn queeste om homoseksualiteit uit de taboesfeer te redden niet verderzetten.

Een specifieke plaats die heeft bijgedragen aan de populariteit van dragqueens sinds de jaren zestig is de Stonewall Inn in Greenwich Village in New York. De bar, bekend van de gewelddadige Stonewall Riots in 1969, was een veilig toevluchtsoord voor de LGBTQ-gemeenschap en de geboorteplek van het moderne LGBTQ-activisme. In deze bar ontwikkelde er zich een levendige dragqueen cultuur, met spectaculaire drag shows.

En dan zijn we aanbeland bij het heden, waarin dragqueens heel wat geld verdienen met hun talent. Een belangrijke lansbreker is RuPaul Andre Charles, of simpelweg RuPaul, een Amerikaanse dragqueen die met zijn televisieprogramma ‘RuPaul’s Drag Race’ het brede publiek heeft laten kennismaken met dragqueens.