Je denkt het te kennen. Maar het is een illusie. Voor de Franse fotograaf Yann Mathias is licht niet zomaar een visueel hulpmiddel. Het is levende materie, een taal met gevoelens. Een gesprek met een kunstenaar van het clair-obscur die schaduwen beeldhouwt en lak heeft aan de regels.
De reeks ‘Rewrite the Rules of Light’ komt tot stand in samenwerking met VELUX. De volgende maanden komen er telkens nieuwe gasten aan bod. Hier ontdekt u alle artikelen van de reeks.
Ingetogen, volgzaam, functioneel … We kennen licht zoveel rollen en functies toe, van blootleggen of belichten tot schaduwen verjagen. Maar je vergeet al snel dat licht niet enkel een technicus van het zichtbare is, maar ook een bondgenoot van alles wat leeft. Als het vrij spel krijgt, kneedt het gezichten, brengt het rust en transformeert het ruimten. Zijn oude fluisterstem is hoorbaar voor zij die weten hoe ze moeten luisteren. Yann Mathias is zo iemand. Sinds 1995 jaagt hij niet meer op het licht. Hij nodigt het uit, modelleert het en zet het om in een intentie. Hij legt geen beelden ‘vast’, maar brengt het gevoelige ter wereld. Zijn werk, of het nu in de studio is of in zwart-wit, gehoorzaamt niet aan de regels. Hij herschrijft ze, schrapt ze soms, om voluit te kiezen voor een meer intieme waarheid.
Licht is geen effect
“Een fotograaf temt schaduwen met licht. Het is pure alchemie”, legt Yann Mathias uit. Dat klinkt misschien zweverig, maar deze woorden leggen wel bijzonder helder uit wat veel fotografen voelen zonder er echt de vinger op te kunnen leggen. Licht bestaat enkel door contrast. Het onthult omdat het de schaduw trotseert.
In de wereld van Yann Mathias is licht geen effect, maar een handeling. In de studio neemt hij geen genoegen met spotlights op de juiste plek richten of een kleurtemperatuur kiezen. Net als een beeldhouwer sculpteert hij het licht en zijn tegenpool. Hij maakt zelfs zijn eigen gereedschap om licht te boetseren. Elke straal wordt een penseel, elke reflectie een intentieverklaring. “Ik zeg graag dat ik in de studio schilder met licht. Zo breng ik het beeld tot leven, benadruk en creëer ik vormen die het oog leiden naar de persoon of het object dat ik eigenlijk fotografeer.”
Die intieme, bijna vleselijke relatie met licht is geen houding. Het is een taal. Het is spreken zonder woorden, schrijven zonder zinnen. Waar anderen het hebben over expositie, roept hij een innerlijke grammatica op, een syntaxis van de blik.
Licht, een intieme taal
Yann Mathias geeft sinds 1996 fotografielessen. Hij leidde meer dan 2000 studenten op. En elke opleiding begint met een eenvoudige en opvallende enscenering. Zijn hand, half in schaduw gehuld, wordt onthuld door een wit vel papier. Het eerste mirakel. “Dit is je eerste kennismaking met licht. De essentie van fotografie.”
Voor hem is techniek een vereiste. Geen verplichting, maar een sleutel. Licht laat zich niet raden, je moet het verdienen. “Fotografie is een taal, en elke taal heeft zijn regels. Als je die niet kent, kun je onmogelijk begrepen worden.”
Die strengheid is nooit rigide. Yann Mathias stemt zijn woorden af op het profiel. Maar nooit zwicht hij voor de illusie van de pure feeling. Volgens hem moet je met licht leren om te springen. Het is niet alleen het alfabet, maar vooral de adem van het beeld.
Licht zonder kunstgrepen
Bij Yann Mathias gaat het oog altijd vooraf aan de technologie. De keuze van het gereedschap is nooit een bevlieging, maar ligt in het verlengde van de intentie. Hij gaat op zoek naar eenvoudige, precieze apparatuur, zonder ballast. Het laat het licht ongefilterd en onverstoord stromen. Het respecteert de stilte van het onderwerp. “Knoppen en wieltjes om de ISO-waarde, de sluitertijd en het diafragma te regelen: meer heb je eigenlijk niet nodig.”
Die bewuste soberheid, die terugkeer naar de essentie, geeft licht de plaats die het verdient. Licht is geen effect, het is de structuur van het beeld. Elke variatie in de schaduw wordt een ademhaling. Elke lichtstraal is een uitnodiging om te vertragen, om anders te kijken. “Wat ik probeer vast te leggen, is niet het licht op zich. Wel wat het vertelt, wat het fluistert tegen zij die de tijd nemen om écht te kijken.”
Die nadruk op eenvoud en functionele elegantie weerspiegelt zijn nood aan samenhang. In zowel materiaal als ruimten moet licht zich kunnen nestelen, zich modelleren en transformeren. Het onthult niet alleen de wereld, maar ook zichzelf.
We kunnen licht onthullen, maar nooit bedwingen
In tegenstelling tot fotografen die buiten ‘het licht najagen’ zal Yann Mathias het eerder ‘plukken’. In de studio creëert hij het. In het leven plukt hij het. Hij probeert het niet te bezweren, maar te begeleiden. “Voor mij ontbreekt het de jacht aan poëzie en magie. Daarom hou ik van toevallige ontmoetingen met licht.”
Hij was jarenlang huwelijksfotograaf en heeft levendige herinneringen aan het zoeken naar het evenwicht tussen het wit van een jurk, het zwart van een kostuum, de schaduw van een kerk en de felheid van een zomerzon. Licht was hier geen decor, maar een onderwerp. “De huwelijksfotograaf is aartsengel Michaël die neerstrijkt en het licht beteugelt.”
De obsessie met zwart-wit: enkel licht, niets anders
Kleur is voor hem soms ruis. Een afleiding. Daarom verkiest hij zwart en wit, een vorm van naakt licht. Een zoektocht naar visuele zuiverheid. “Zwart-wit is enkel luminantie, zonder chrominantie. Dat is wat me het meest aanspreekt in mijn poging om het licht te bedwingen.”
Hij gebruikt zelfs een fototoestel met een monochrome sensor, de Leica M. Mathias is een van de grootste Franse ambassadeurs van het merk. Kleur wordt volledig afgezworen. Om Jacques Tati te citeren: “Een overdaad aan kleur leidt de toeschouwer af. Fotograferen in zwart-wit is het zichtbare sorteren.”
Wat AI nooit zal zien
En wat met artificiële intelligentie? Yann Mathias verliest zich niet in blind enthousiasme. Hij vreest dat deze technologieën, die veel te makkelijk beelden creëren, ons intieme inzicht in licht in de weg zullen staan. De blik wil worden gevormd, niet gesimuleerd.
“Light makes photography. Embrace light. Admire it. Love it. But above all, know light.” Deze uitspraak van George Eastman, de oprichter van Kodak, vat zijn hele filosofie samen. Yann Mathias gebruikt het licht niet. Hij respecteert het. Begrijpt het. Daarom onderwijst hij het ook nu nog, meer dan ooit, als een oude, heilige taal die alleen met passie kan worden doorgegeven.
Ontdek de wereld van Yann Mathias op zijn website en de sociale media, en dan vooral zijn Instagram-account.
