Je zou denken dat licht in architectuur gewoon dient om een ruimte zichtbaar te maken. Niet voor Vincent Callebaut. Voor hem is het een essentiële kracht die vijandige klimaten tempert, muren leven inblaast en de stad een tweede adem geeft. De in Parijs wonende Belgische architect ontwerpt levende gebouwen, waar licht een levenskracht wordt, een beheerste energie die continu in dialoog staat met de natuur. En die soms ook heelt.
De reeks ‘Rewrite the Rules of Light’ komt tot stand in samenwerking met VELUX. Volgende maanden komen er nieuwe gasten aan bod. Lees alle artikelen van de reeks hier.
Hij werd geboren in Soignies, Henegouwen, tegen een achtergrond van rode baksteen en leien daken. Vincent Callebaut nam dit noordelijke licht overal met zich mee, tot in zijn Parijse en internationale projecten. Hij studeerde in 2000 af aan het Institut Supérieur d’Architecture Victor Horta in Brussel, trok op uitnodiging van de bekende Franse architecte Odile Decq naar Parijs en reisde de wereld rond met grote architecten.
Tien jaar later had hij genoeg geleerd om zijn eigen bureau te openen en zijn visie aan de wereld te openbaren: een architectuur op het kruispunt van esthetiek en technische precisie. Hierin schuilt zijn Belgitude, zoals hij het graag noemt. De balans tussen zuiderse creativiteit en Angelsaksische nauwkeurigheid. België is voor hem een schakel, als buur van de Scandinavische landen, in de kunst om poëzie en pragmatisme te verenigen.
Licht als bondgenoot tegen de klimaatverandering
“Licht is voor architecten het belangrijkste materiaal”, benadrukt Vincent Callebaut. Dat lijkt misschien logisch. Toch krijgt dit een heel andere betekenis in ons ontregelde klimaat, waar de zon jaar na jaar een steeds dreigendere rol gaat spelen in de stad.
Die scherpe vaststelling is niet nieuw voor deze architect, die al vroeg in zijn carrière tot dit besluit kwam. “De stad stikt onder koepels van hitte, want de gevels slorpen meer op dan ze weerkaatsen.” Vincent Callebaut heeft een bioklimatologisch antwoord op deze noodkreet: het licht binnenlaten wanneer het een bron van warmte is in de winter, en het temmen of verzachten wanneer het verzengend is in de zomer.
Voor hem is licht niet goed of slecht. Het is een materiaal in beweging dat je kneedt naargelang het seizoen. Zijn architectuur is geen schuilplek om te ontsnappen aan de zon, maar een brug tussen het licht en de mens. De Belgische architect ontwerpt dan ook levende gebouwen, waar licht niet zomaar een visueel schouwspel is, maar een levenskracht, een beheerste energie in continue dialoog met de natuur.
Schaduwen beeldhouwen en het licht laten dansen
Zijn project Jardins secrets in Montpellier is een mooie illustratie van die doordachte werkwijze. Hier zijn de gevels niet strak, maar gebeeldhouwd. Een reusachtig mashrabiya filtert het licht, speelt met schaduwen en laat de lucht circuleren. De slogan van het project vat het mooi samen: ‘schaduwen beeldhouwen en het licht laten dansen’. Het resultaat? Zelfs bij zomerse temperaturen van 42 °C leven de bewoners in ruimtes waar de temperatuur stabiel blijft, zonder mechanische airconditioning.
Elders, in zijn verticale bossen in Taiwan of China, worden bomen zelf levende filters. Ze zijn geplant op balkons met dubbele hoogte. In de winter laten ze het licht door en in de zomer bieden ze welkome schaduw. Ook hier weer wordt evenwicht gezocht maar nooit opgedrongen.
Een verbond tussen natuur en technologie
De boom, een natuurlijke airconditioner, staat er niet alleen voor. Het licht wordt ook geleid door discrete technologieën. Verstelbare zonneschermen, warmtesensoren, domotica … Het zijn stuk voor stuk hulpmiddelen om de gevels aan te passen aan de seizoenen en het gebruik. Voor Vincent Callebaut komt het erop aan het daglicht te orkestreren. “Ik wil de zachtheid ervan vasthouden wanneer het hartverwarmend en troostend is, en het temperen wanneer het verstikkend wordt.” Zonder ooit de verbinding met de buitenwereld te verbreken of ons op te sluiten.
Deze klimatologische architectuur is een vreugdevolle architectuur. Ze zet natuur en technologie niet tegenover maar naast elkaar.
Architectuur en ecologie voor iedereen
Hij krijgt wel eens het verwijt te bouwen voor de elite, dat zijn projecten te ambitieus en te gesofisticeerd zijn. Vincent Callebaut reageert snedig, met voorbeelden. Zowel in Montpellier als in Aix-les-Bains worden bioklimatologische en groene projecten verkocht tegen lokale marktprijzen. Ze zijn dus niet onbetaalbaar. Om te waken over de sociale mix, tellen ze trouwens 30% sociale en betaalbare woningen. Beter nog: “De sociale woningen in deze ecologische gebouwen zijn even innovatief als de andere woningen, met groene gevels, duurzaam waterbeheer en energiebesparende ingrepen.”
Zijn ambitie is duidelijk: bewijzen dat ecologie en geavanceerde technologie niet voor de happy few zijn, maar dat ze de levenskwaliteit voor iedereen kunnen verbeteren. Door te wonen in een gebouw dat zijn eigen energie opwekt en kostbare hulpbronnen hergebruikt, draag je je eigen steentje bij aan een gezondere planeet.
Zijn uitspraken zijn niet verrassend. Vincent Callebaut houdt van het idee dat de architect noodgedwongen de ‘dokter van de stad’ is geworden. Een bouwer die niet vanaf nul begint, maar die zorgt voor wat er al is en die bestaande gebouwen aanpast aan de nieuwe klimatologische realiteit. In oude steden moet dringend worden gesleuteld aan de oriëntatie van gebouwen, moeten fouten uit het verleden worden rechtgetrokken en moeten gevels (eindelijk) weer gaan samenwerken met de zon en de wind.
Lessen in licht
Als hij zijn visie zou moeten doorgeven aan jonge architecten, zou Vincent Callebaut hen leren over licht in al zijn vormen: zichtbaar licht, onzichtbare warmte, energie voor planten, noodzakelijke schaduw. Hij zou ze leren om zomers en winters comfort niet lijnrecht tegenover elkaar te plaatsen, om licht te zien als een fragiel evenwicht, om artistieke intuïtie te verenigen met technische precisie.
Voor de Belg is licht levende materie: “Het staat niet in steen gebeiteld. Het doorkruist, filtert, danst, boetseert en verzacht.”
Zijn nieuwste boek, Villes 2050 (uitgegeven bij Eyrolles), schetst een mogelijke toekomst, met levende, energiezuinige gebouwen die meer energie produceren dan ze verbruiken. Plaatsen waar het licht geen decoratie is, maar een levensadem, ten dienste van duurzame architectuur. Fijngevoelig.
