Scheef bekeken: een pleidooi voor diagonalen in architectuur en interieur

Schuine buikspieren zijn te benijden, maar diagonalen in architectuur of interieur? Ho maar. Toch duiken ze meer en meer op. Wanneer is scheef over de schreef?

De meest gefotografeerde ruimte in het Kunstmuseum in Den Haag? De muurschildering van Sol LeWitt in de traphal. Een feest van schuine strepen, die de modernistische trap in één klap grafisch én dynamisch maken. Werkt mooi op Instagram, dat zeker. Maar don’t try this at home? Wel, misschien moet je toch eens overwegen om zo’n schuinsmarcheerder in huis te nemen.

In België kiezen de meeste (interieur-)architecten nog altijd voor minimalistische oplossingen, gebaseerd op symmetrie en haakse verhoudingen. Maar waarom zouden we, om architect Zaha Hadid te quoten, enkel hoeken van 90° gebruiken, als we 360° ter beschikking hebben? Diagonalen kunnen op een interessante manier rigide (nieuwbouw-)architectuur wat breken. Maar wees gerust. Je hoeft niet meteen een scheve muur in je leefruimte te zetten. Experimenteren met schuine kleurvlakken of behangpapier met diagonalen kan al veel doen. Arte houdt het nog subtiel in hun Monochrome Oblique-behanglijn: papier met schuine stippellijnen in metallic reliëfinkt. Ook die andere Belgische behangproducent, Masureel, gaat met zijn Khrôma-collectie de diagonale art-decotoer op met Gatsby en Manhattan. Maar het kan ook flamboyanter. Kijk naar de recente dessins van behangontwerpster Ottoline de Vries: Rainbow Chevron en Moroccan Stripes. ‘Ik gebruik graag diagonalen in mijn patronen’, vertelt de Nederlandse, die in Londen woont. ‘Want ze zijn speels én ze geven een heel ruimtelijk gevoel aan de kamer.’ De Italiaanse Cristina Celestino tekende knallende diagonalen in roze, oker en mintgroen voor behangmerk Londen Art. Googel maar eens op ‘Coleotteri’ en je snapt wat we bedoelen. Grafisch ontwerpster Véronique Priem schilderde haar schouw in schuine, donkerblauw met witte strepen. Een funky idee, dat haar interieur net genoeg oppept. ‘Een witte of volledig geschilderde haard vond ik te saai. Als graficus dacht ik daarom al gauw aan een lijnenspel. Voor mij zijn die diagonale strepen klassiek en tijdloos.’

Dazzlingwekkend

Als diagonalen in overdrive gaan, wordt het effect heel bevreemdend. Schuine lijnen kunnen volumes of ruimtes visueel helemaal vervormen. Dat wisten de Britse en Amerikaanse marine in de Eerste Wereldoorlog ook al: ze schilderden hun oorlogsvloot in opvallende scheve streepjespatronen. Met als doel: anticamouflage om de vijand te misleiden over de vorm (en dus functie) van de boot. Razzle Dazzle heet die techniek. Het was ongetwijfeld de inspiratie voor The Pink Zebra: een hip restaurant van Studio Renesa in het Indiase Kanpur. De naam verraadt het al enigszins: heel het interieur is een razzle dazzle streepjescode in zwart, wit en roze.

Stiff upper lip

De Gentse interieurarchitect Pieterjan moet je ook niet overtuigen van diagonalen. ‘Als een interieur te rechtlijnig dreigt te worden, integreer ik graag schuine of afgeronde elementen. Met pure symmetrie heb ik het soms wat moeilijk’, zegt hij. In de galerie van Tatjana Pieters plaatste hij bijvoorbeeld een schuine doos, die een trechtereffect creëert in de white cube-ruimte. ‘Het lichtgrijze volume is ook nog eens schuin afgetopt, zoals een ijsschots. Het spicet de boel wat op. Alles haaks kan soms zo saai zijn. Met asymmetrie kun je een interieur wat minder stiff upper lip maken.’ Zelf werkt Pieterjan aan een zelfontworpen bureau met een schuine lijnvoering. ‘Daardoor ben je wat minder gedwongen om de rest van je meubels ook haaks in de ruimte te zetten. Het interieur wordt vanzelf dynamischer.’ In zijn vorige huis lag op de vloer diagonaal afgesneden tapijt, dat de benedenruimte visueel in twee verdeelde: één stuk vergadertafel, één stuk ontwerpstudio. Dat zag er niet alleen spannend uit (want dan wordt het een gimmick), het loste ook een ruimtelijk probleem op. ‘Als ik de ruimtes recht in tweeën had ingedeeld, waren die te benepen. Bovendien kwam dat niet goed uit met het raam en de deur. Een diagonaal die doorloopt in het tapijt en op de muur, was de juiste oplossing.’

Abstracte boomhut

Weet wel: diagonalen werken het best als je ze doseert. Wie aan den lijve wil ondervinden wat een ruimte met te veel diagonalen met je doet, moet eens een nachtje boeken in de Kubuswoning in Rotterdam. Architect Piet Blom ontwierp in de jaren zeventig een wooncomplex van gekantelde kubussen op betonnen palen. Aan de buitenkant zijn die zwevende gele dozen bijzonder fotogeniek: het lijken wel abstracte boomhutten. 100 m2 leefruimte hebben ze, op papier althans. Want binnenin lopen alle muren, ramen en maatmeubels schuin, dus verlies je massa’s bruikbare plaats. Interessant als woonconcept, maar in de praktijk nauwelijks werkbaar wegens te scheef. Dan had Charlotte Perriand beter opgelet, toen ze de skistations in Les Arcs tussen 1967 en 1989 ontwierp. Door de schuine gevels had iedereen vanuit zijn studio een onbelemmerd zicht op de Franse Alpen, en niet op de andere skiresortgasten. Maar binnenin waren die appartementen heel praktisch ingedeeld. Scheef bouwen was voor haar geen hol effectbejag, wel een architecturale oplossing.

Scherpe hoek

De merites van schuine wanden in een ruimte moet je ook Irving Penn niet uitleggen. In 1948 had de wereldberoemde New Yorkse fotograaf het geniale idee om in zijn studio een diagonale wand te bouwen. Die vormde een scherpe hoek, waarin hij zijn modellen portretteerde. Marcel Duchamp, Georgia O’Keeffe, Salvador Dalí, Truman Capote: allemaal duwde hij ze in die punt. De ongewone, bijna claustrofobische vorm gaf hun enerzijds geborgenheid, maar maakte zijn geportretteerden tegelijk ook breekbaar. Hoe ze zich gedroegen in die scherpe hoek, zei veel over hoe ze in hun vel zaten. En dat maakte zijn ‘corner portraits’ zo ontzettend treffend.

De Amerikaanse architect Joel Levinson richtte het Center for the Study of Diagonality op. Al 60 jaar van zijn leven spendeert de 82-jarige aan de studie van diagonalen in alle creatieve domeinen, met een focus op moderne architectuur. Op zijn uitvoerige site vind je zelfs een wereldkaart met diagonale architectuur, zoals het Joodse Museum in Berlijn van Daniël Libeskind. Levinson: ‘De afgelopen 7000 jaar beschouwden architecten en bouwers de hoek van 90° als de basisgeometrie van architectuur. Toen ik in de jaren zestig studeerde, zag ik diagonalen opduiken in de ontwerpen van mijn klasgenoten. Die nieuwe vormentaal ontstond uit rebellie tegen heersende conventies. Een vertaling van de anti-establishmentvibe die toen de samenleving overheerste. Ik begon voorbeelden van diagonale architectuur te onderzoeken. Mijn conclusie: de daring diagonal is de basisgeometrie van de twintigste eeuw.’

Onze raad: probeer het eens bij je thuis. Niemand zal je er scheef voor bekijken.