Vogelspotten als zelfzorg: hoe rustgevend is ‘birding’ nu echt?

Is vogelspotten de ultieme manier om tot rust te komen in hoofd en lichaam? Wij namen de proef op de som en trokken naar het vogelparadijs bij uitstek: het Zwin in Knokke.

De tijd dat vogelspotten alleen een bezigheid was voor oude mannen met kaki jassen, ligt definitief achter ons. Instagrampagina’s en podcasts vertellen met gevleugelde woorden over de wondere wereld van ‘ birding’, de telwebsite waarnemingen.be ziet elk jaar het aantal observaties stijgen, en steeds meer (jonge) vogelspotters trekken, gewapend met een verrekijker, de natuur in. Het fenomeen kreeg zelfs de term ‘ hipster birding‘ toebedeeld. Het interessantste getwitter lijken we niet langer online te zoeken.

De vogelmicrobe kreeg ook Agnes Wené te pakken. Eind september verschijnt haar debuutboek Fluitend door het leven, een handleiding voor aspirerende spotters. Er zijn verschillende redenen waarom vogelspotten een renaissance kent, legt de schrijfster uit. ‘Veel mensen zijn op zoek naar een manier om tot rust te komen. Daarbij is birding heel toegankelijk, want een verrekijker en een veldgids volstaan. Bovendien kan het eender waar en heb je er niemand anders voor nodig. Vogelspotten is een manier om te vertragen, jezelf tijd en ruimte te gunnen.’ Ook al is Wené opgezet met de hernieuwde aandacht, ze hoopt dat vogelspotten niet louter tot een trend gereduceerd wordt. ‘Mensen moeten niet gaan birden omdat het hip is. Ik hoop vooral dat ze ondervinden welke weldaad het met zich meebrengt.’

In haar boek spreekt de auteur immers uitvoerig over wat zij ervaarde als vogelspotter en hoe ze daardoor aan zelfzorg doet. ‘Het boek is bedoeld voor mensen die het gevoel hebben dat ze (bijna) ergens tegenaan lopen. Ik denk eigenlijk dat iedereen gebaat zou zijn bij meer uitstapjes in de natuur. We leven in zo’n drukke wereld met ontzettend veel prikkels, verwachtingen en verplichtingen, waardoor er een grote behoefte is aan zelfzorg. Dat hoeft niet per se ingewikkeld te zijn. Laat de natuur maar gewoon haar ding doen.’

Als muziek in de oren

‘Heb je het gehoord? Dat was een fuut.’ Terwijl ik nog volop uitzoek hoe ik niet scheel kijk door mijn verrekijker, imiteert Wené nagenoeg perfect de watervogel die ik later zou aanwijzen als ‘die met dat oranjebruine nektapijt?’ Ze speurt met zichtbaar plezier de omgeving af naar gevleugeld leven. De grijze wolken die zich eerder boven het Zwin verzamelden, slagen er niet langer in de zon buiten te sluiten. Honderden vogels zetten tijdelijk hun kamp op voor een doortocht naar andere oorden, of gaan op zoek naar voedsel om het gekrijs van hun kroost te dempen. ‘Ik ben zelf niet de grote kenner, hoor’, zegt Wené bescheiden wanneer ik sukkelend mijn eerste stapjes als birder zet. ‘Ik zal nooit inhalen wat echte fanaten aan kennis hebben, maar dat is ook niet waarom ik dit doe. In de natuur kom ik makkelijker tot rust. Het is voor mij een moment van innerlijke stilte, meditatie en reflectie. De vogels herinneren me er voortdurend aan om hiervoor tijd te nemen.’

Is vogelspotten dan een goede oplossing om ons algemene welzijn te bevorderen? ‘In zekere zin wel’, antwoordt bioloog en professor gedragsecologie Hans Van Dyck. ‘Als wetenschapper probeer ik zaken die over zelfzorg gaan kritisch te benaderen, want het is een domein dat zich ontzettend leent tot marketingpraatjes. Bij birding zijn er echter enkele elementen die effectief een positieve invloed hebben op ons welzijn. Ten eerste vertoont vogelzang heel veel parallellen met muziek. Mensen kunnen ook heel erg genieten en tot rust komen van bepaalde composities. We zien daarbij dat dezelfde delen van ons brein geprikkeld worden bij het horen van vogelzang.’ Ten tweede kan het kijken naar vogels zingevend zijn, haalt de bioloog aan. ‘Er is sowieso sprake van een bepaalde basisbeleving als we vogels zien tijdens het wandelen. Bouw je echter kennis op over de verschillende soorten, dan ga je helemaal anders kijken en luisteren, en trek je een bepaald register aan informatie open in je hersenen. Dat klinkt misschien als een inspanning, maar het zorgt vreemd genoeg net voor rust en pret. Op die manier schep je een mentale wereld van zingeving en beloning. Een kanttekening die ik daar graag bij wil maken, is dat je datzelfde resultaat ook bij pakweg vlinders of libellen kunt verwezenlijken. Bovendien zal niet iedereen dit op dezelfde manier ervaren.’

Bird eye

We positioneren ons in een kijkhut op enkele tientallen meters van een broedeiland. De rust en stilte die Agnes Wené tijdens de autorit naar het natuurreservaat had beschreven als noodzakelijke factoren om optimaal te genieten van het spotten, is van korte duur. Twee bezielde Zwin-medewerkers vuren bij het zien van onze interesse tal van vogelsoorten op ons af. Kluten, lepelaars, zwartkopmeeuwen: er is geen vogel die hun telescoop ontgaat. Hun animo werkt aanstekelijk, maar de eindeloze opsomming valt voor een complete leek moeilijk te volgen, laat staan dat het voor rust zorgt. Afgeleid staar ik naar een aalscholver die parmantig zijn vleugels droogwappert na een duikbeurt. Jezelf volledig onderdompelen in iets vraagt de nodige inspanning.

‘Ik ben bang dat je nu misschien niet de ideale ervaring hebt meegekregen’, fluistert Wené wanneer we verder het park intrekken. ‘Van rust en stilte was er niet echt sprake. Bovendien is het als beginner net interessant om je op één vogelsoort te focussen om niet overweldigd te worden. Stapsgewijs bouw je vervolgens je kennis op en train je je blik.’ Je bird eye, noemt de vogelspotter het zelf. Haar vliegensvlugge analyses waren me in de wagen al opgevallen. In een oogopslag en van op meters afstand detecteerde ze alle gevederde passanten. Geïnspireerd probeerde ik als nieuwe spotter ook mijn ogen open te houden. Helaas worden opvliegende chipszakken langs de autostrade nog niet als inheemse soort erkend. ‘Het is een kwestie van aandacht hebben en je blik open te stellen’, had Wené gelachen. ‘Vogelspotten gaat over opnieuw verwonderd worden. Daarvoor hoef je trouwens niet per se naar een natuurgebied af te zakken. Zo neem ik vaak tijdens het joggen mijn verrekijker mee of ben ik alert als ik op een terras of op de fiets zit.’ Die algemene staat van paraatheid heeft volgens bioloog Van Dyck mogelijk een positieve invloed op ons lichaam. ‘Het is een soort van primitief jagersinstinct dat voor een gezonde, permanente werking van je brein zorgt. Die cognitieve prikkeling is zowel voor jong als oud een goede zaak.’

Tegengewicht

Naast het mentale effect van birding zijn er wel degelijk ook factoren die aangeven dat een tripje in de natuur een positieve fysieke invloed heeft. ‘In een recente studie van de universiteiten van Stanford en Stockholm werd onderzocht wat negentig minuten in een biodiverse omgeving deed met testpersonen’, kadert bioloog Van Dyck. ‘Niet alleen werd hun beleving in kaart gebracht en naar hun welbevinden gepeild, ook werd er onder de scanner gekeken hoe het brein reageerde. Men kon objectief vaststellen dat er minder doorbloeding in de hersenen was, en het brein met andere woorden meer rust ondervond. De mate waarin dat werkt is bij de ene persoon veel sterker dan bij de andere. Daarnaast toonde de Universiteit van Helsinki aan dat jongeren die leven in een omgeving met een grote biodiversiteit, meer micro-organismen op hun huid hebben leven. Bijgevolg hebben ze ook een beter immuunsysteem en minder last van allergieën. Mensen zijn dus eigenlijk een wandelend ecosysteem dat bevolkt moet worden, en onze omgeving speelt daarbij een belangrijke rol. Vogelspotten is natuurlijk niet de enige manier om dit te verwezenlijken.’

We zijn ons contact met de natuur kwijt, meent Agnes Wené. Met haar boek hoopt ze via birding een aanzet te geven om dat contact te herstellen. ‘De natuur kan het ideale tegengewicht bieden voor alle uitdagingen op ons pad. Bovendien helpt de natuur de connectie met jezelf terug te vinden.’ Ze tuurt naar een groepje lepelaars dat langs de waterkant grasduint, op zoek naar voedsel. ‘Ik gun het mezelf om vaak het groen in te trekken, om daar bewust tijd en ruimte voor vrij te maken. Ik kies hiermee in eerste instantie voor mezelf, voor zelfzorg. En net daardoor kan ik er ook echt zijn voor anderen. En het is ook gewoon plezant. ‘

Het zal vast nog een tijdje duren vooraleer ik het fenomeen birding volledig uitgevogeld heb, maar wanneer ik een minuut lang een zilverreiger kan volgen door de lens, voel ik voor het eerst de voldoening waarover Agnes zo lyrisch was. Het vogelorkest op de achtergrond zingt lustig voort terwijl ik mijn verrekijker voor een laatste maal scherpstel. De aalscholver wist zijn vleugels ondertussen helemaal droog te schudden. Hij is klaar voor zijn volgende duik.