Vijf sterren voor engagement: een bezoek aan een Zuid-Afrikaans ecoresort dat zijn dieren telt

Het Zuid-Afrikaanse Grootbos is geen ‘gewoon’ vijfsterrenresort: de focus ligt op het beschermen van wilde plantensoorten en insecten én het emanciperen van de lokale jeugd uit de sloppenwijken. “Dit gaat niet over mooie kamers.”

“Wat zouden jullie graag doen? Je kunt gaan duiken, in een kooi, tussen witte haaien. Of op marinesafari om walvissen, pinguïns en dolfijnen te zien.” Ruaan, de sympathieke gids die mij verwelkomt aan de ingang van mijn hotel, probeert te achterhalen hoe hij mijn eerste keer in Zuid-Afrika zo onvergetelijk mogelijk kan maken. Maar mijn ogen dwalen af naar wat er achter hem gebeurt. Ik sta met een zoet en bruisend welkomstdrankje in mijn hand, terwijl mijn blik wordt gezogen naar de enorme raampartij van de lobby die een panoramisch uitzicht biedt over het fynbos, Afrikaans voor ‘fijn bos’, een type vegetatie dat voorkomt in de zuidelijke tip van Afrika. Daarachter: bergen en de Atlantische oceaan. “Als je goed kijkt, zie je walvissen aan het wateroppervlak komen”, zegt mijn gids, terwijl naast mij een andere man met een warme glimlach de open haard aansteekt.

Het is begin oktober en in Zuid-Afrika is de lente aangebroken, maar de ochtenden zijn nog fris en niets zegt beter ‘welkom en zak maar lekker weg’ dan een knisperend haardvuur bij een verpletterend mooi uitzicht dat je brein laat ademen. De sofa blijkt strategisch op de goede plek neergezet. Inderdaad: een walvis.

Mijn vierjarige zoon is intussen verdwenen in een speelkamer met animatie en een lieve begeleider. Mijn man kijkt verlekkerd naar het volle glas welkomstsap dat ons kind liet staan. Amper zestig seconden geleden wandelde ik binnen in de Garden Lodge van Grootbos, een vijfsterrennatuurdomein met ecolodges en ik voel aan elk detail dat de volgende dagen speciaal zullen worden.

Speciaal mag het worden, want het jaar van mijn veertigste verjaardag wilde ik graag vieren met een bijzondere reis met mijn gezin. Een roadtrip door Zuid-Afrika, dus. “Je kunt ook op bloemensafari, of gaan paardrijden, of lekker naar onze spa?” vervolgt Ruaan.

Van weekendhuis naar wereldtop

Grootbos is een award-winning ecoresort, gelegen in het vissersdorpje Gansbaai aan de zuidkust, twee uur van Kaapstad, waar 220 man personeel het beste van zichzelf geeft zodat de prachtige suites netjes onderhouden worden, er heerlijke Afrikaanse wijn wordt ingeschonken bij het vijfgangendiner en je als gast non-stop kleine verrassingen krijgt. Zoals een raam dat na een massage zonder woorden wordt opengeschoven, waarna vogelgezang en het kletterende water van een fonteintje je langzaam terug in de wereld trekken.

Maar Grootbos is meer. Het is ook een privaat natuurreservaat dat gerund wordt door de Grootbos Foundation, een non-profitstichting waar ook nog eens 45 mensen fulltime werken aan het beschermen en behoud van de lokale fauna en flora en de emancipatie van kwetsbare jongeren die opgroeien in de sloppenwijken van de nabijgelegen stadjes Stanford en Gansbaai.

Om te begrijpen hoe bijzonder het is wat hier gedaan wordt, moeten we even terug in de tijd. In 1991 ziet de familie Lutzeyer tijdens een kampeertrip een bordje met ‘boerderij te koop’ staan. Voor 375.000 rand, ongeveer 20.000 euro, kopen ze een lap grond van 123 hectare. Heiner en Eva Lutzeyer, een Duits echtpaar dat begin jaren vijftig naar Zuid-Afrika was geëmigreerd, vallen voor het prachtige uitzicht en willen hier een vakantiehuis maken. Tussen de paarden, varkens en velden met bloeiend, roze kaasjeskruid willen ze hun weekends doorbrengen met hun twee zonen, die in Zuid-Afrika zijn geboren. Ze hebben geen idee dat dit de eerste stap is in de oprichting van een privénatuurgebied dat vandaag 3500 hectare telt, gerund wordt door hun zoon Michael en door internationale bladen als Condé Nast Traveller is uitgeroepen tot een van de beste resorts in Zuid-Afrika.

“Er was geen grote visie toen we in 1995 met een eerste gastenhuis begonnen”, zegt Michael (71). “Ons idee van een vakantieverblijf waar mensen zelf konden koken, sloeg niet aan. In de jaren negentig gingen mensen ook niet op reis om te duiken met haaien. Tot iemand in mijn netwerk zei: ‘Ik kan je gasten uit de UK sturen, maar dan moet je een all-inservice aanbieden.’ Dus kookte mijn vrouw voor de gasten. Met vallen en opstaan, hard werken en een portie geluk zijn we altijd een stapje verder gegroeid. Maar van bij het begin hadden we de intentie om iets terug te geven aan de natuur en de lokale bevolking.”

Vandaag staan er twee prachtige gebouwen zorgvuldig in de natuur, de Garden Lodge en de Forest Lodge, waarin een restaurant, lobby en spa huizen. Daarrond liggen losstaande suites, elk met een prachtig uitzicht. “Onze eerste stappen in duurzaam toerisme zetten we in 1997, toen ik een botanist in dienst nam die drie maanden lang alle paden op Grootbos in kaart bracht en in een geografisch informatiesysteem zette”, zegt Michael. “Daarna bouwden we, samen met mijn vader, die ook botanist was, een herbarium op, een verzameling gedroogde planten en bijbehorende gegevens die voor wetenschappelijk onderzoek worden gebruikt. Dat was ons begin. Alle gidsen die vandaag onze natuuractiviteiten begeleiden maken gebruik van deze kennis. Kom, ik laat het je zien.”

Gevleugelde superhelden

In een schattig tuinhuis dat niets van de glamour van het resort heeft zitten twee jongedames. Maisie schrijft een rapport over de honingbij. Op fijne naalden prikt Happiness insecten die ze de dag voordien met een vangnetje uit de lucht heeft geschept. Elke naald wordt op een klein wit kussen geprikt, wat handig werken is onder de microscoop. “Dit zijn twee van onze vier entomologen”, zegt Michael. “Ze doen fulltime onderzoek naar de insecten op Grootbos. Vertel deze journaliste eens wat jullie zo boeiend vinden aan insecten?”

“Wel, insecten hebben alle krachten van superhelden, ook al zijn ze zo klein”, zegt Maisie, met pretoogjes. “Ze kunnen ongelooflijk ver springen, hun eigen gewicht dragen, op muren klimmen en communiceren via geluid. Ze zijn bovendien een goede barometer om te achterhalen hoe het gesteld is met ons ecosysteem. Heb je bijvoorbeeld veel libellen, wat hier het geval is, dan gaat het goed met de natuur. Terwijl jullie in dichtbebouwde landen als België waarschijnlijk acties promoten om je onkruid te laten groeien, omdat er zoveel bio­diversiteit verdwijnt.”

Maisie gaat nog even door. Ze vertelt dat er 22.000 bijensoorten in de wereld zijn, maar iedereen meestal alleen de ­honingbij kent. Dat er op Grootbos 45 mierensoorten rondkruipen, die allemaal ruimte hebben om hun eigen ding te doen. “Ik denk niet dat er een ander vijfsterrenhotel in de wereld is dat zo gek is op insecten”, zegt Michael. “In 2003 hebben we hiervoor de Grootbos Foundation opgericht, waar intussen 45 mensen werken. Wij bestuderen al 25 jaar onze fauna en flora.”

32.000 vastgepinde insecten hebben ze intussen op witte kussentjes in de lades van het labo liggen. Overal staat netjes bij genoteerd waar het insect gevonden werd en in welk jaar. Voor alle planten, bloemen en kruiden die er groeien, wordt hetzelfde gedaan. “Toen we deze grond kochten, dachten wetenschappers dat we hier 450 plantensoorten zouden vinden”, zegt Michael. “Vandaag zitten we aan 945, waarvan zeven soorten die nieuw zijn voor de wetenschap en 123 die bedreigd zijn. Waarom we dit doen? Omdat we al dit moois willen conserveren en beschermen. Maar om te weten wat je wilt beschermen, moet je eerst weten wat je hebt. Stel dat een projectontwikkelaar mij een genereus bod doet om hier een golfterrein te installeren. Dan zou hier vijf dagen een expert rondlopen om in kaart te brengen wat de impact daarvan zou zijn op de natuur. Maar wat weet je nu in vijf dagen? Niets! Iemand die niet beter weet, zou zeggen: verkocht. Terwijl wij kunnen zeggen: no way dat hier een golfterrein komt, want dan verdwijnen er speciale kikkers die nergens anders ter wereld leven. En wat met de zoogdieren als bavianen en luipaarden die hier ook rondlopen?”

Duurzaamheid is vandaag een modewoord in de reissector, maar met zijn Grootbos Foundation toont Michael Lutzeyer al sinds 2003 hoe het anders kan. “Toen ik vroeger op interna­tionale reisbeurzen mijn hotel ging promoten, zeiden klanten tegen elkaar: ‘Laat Michael eerst tien minuten doordrammen over zijn stichting, daarna zal hij wel vertellen over de nieuwigheden in zijn hotel.’ (lacht) Vandaag probeert de hele sector verantwoord reizen te promoten.”

Waarom dan gasten toelaten in dit natuurgebied, zijn mensen net niet de grote vervuilers? “Omdat iemand al dit onderzoek moet financieren en dan zijn gasten met geld interessant”, lacht Michael. “Grootbos haalt zijn omzet uit verblijven en uit donaties, zowel van bedrijven als van onze gasten. Elke gast die hier logeert, krijgt een rondleiding in onze Foundation. De meeste mensen kennen niets van insecten, buiten het woord ‘insect’. Eens mensen zien wat we doen, willen ze graag bijdragen. Grootbos is meer dan slapen in mooie kamers. Onlangs mailde een dame van 67 mij na haar verblijf: ‘Of het mij nu bijt, steekt of m’n eten komt stelen, ik ga nooit meer een insect doodslaan. En hier is nog drieduizend euro voor je stichting.’”

Studeren aan Grootbos

Ik heb intussen mijn wensen doorgegeven aan onze gids. Uiteraard gaan we die bloemensafari doen. Nee, die witte haaien hoeven niet. En ja, zet dat koffietafelboek met alle bloemen die op Grootbos groeien ook maar op de rekening, want de verkoop daarvan gaat naar de Grootbos Foundation, die ook heel wat gezinnen uit de buurt steunt. Want ondanks alle verpletterende natuurpracht is Zuid-Afrika ruim dertig jaar na de afschaffing van het apartheidsregime nog altijd een land van grote tegenstellingen, met veel armoede en ongelijkheid.

Daarom wordt elk jaar in de kerken, winkels en bibliotheken van de sloppenwijken een oproep uitgehangen om jongeren aan Grootbos gratis een opleiding tot tuinman, receptionist, huishoudhulp of ober te laten volgen. Van de tweehonderd kandidaten worden er twintig gekozen. Naast vakken als tuin­aanleg of huishouden leren de jongeren er met computers werken en algemene levensvaardigheden, zoals hoe omgaan met je eerste loon, of voor jezelf opkomen.

Tachtig procent van het personeel op Grootbos – van de gidsen tot de barman – bestaat uit mensen die de opleiding de voorbije twintig jaar volgden. “Wat vind je het leukst aan het huishouden doen?” vraagt Michael wanneer we een leslokaal binnenwandelen. “Het eindresultaat”, zegt een van de studenten beslist. “Alles is rommelig als je aankomt, maar honderd procent netjes als je vertrekt.”

Grootbos Foundation heeft nog tientallen andere projecten voor kansarme jongeren. Zo is er een project in tien scholen om meisjes gratis maandverband te geven en educatie over persoonlijke hygiëne, om te voorkomen dat ze elke maand een week sport en school missen als ze ongesteld zijn. Er is een programma rond gender based violence waarbij voetbalcoaches in dialoog gaan met jongens om thema’s als huiselijk geweld bespreekbaar te maken. En er is heel veel sport. Voetbalvelden werden aangelegd dankzij de steun van de Engelse Premier League, waar zwarte kinderen wekelijks kunnen voetballen, hockey spelen, of rugby. Ook is er een project om jongeren te leren kanoën op de lokale rivier, wat doorgaans een dure, witte sport is. “Jaarlijks zijn er heel wat trieste verhalen van kinderen uit arme wijken die verdrinken in onze rivieren en zee tijdens lange, hete zomers, omdat ze niet kunnen zwemmen. Waterveiligheid is een heel belangrijk thema voor ons”, zegt Philippa, een van de 45 gepassioneerde medewerkers van de Grootbos Foundation.

Na drie dagen is het mij duidelijk dat het verhaal van Grootbos een prachtige casestudy is van hoe toerisme er in de 21ste eeuw kan uitzien. Maar ergens blijft het wrang dat dit domein ­gerund wordt door een witte Zuid-Afrikaan die begin jaren negentig een lap grond kon kopen toen zwarte landgenoten door het apartheidsregime geen recht hadden op dezelfde grond. Daar is Michael Lutzeyer zich ook bewust van. “Mijn moeder heeft een grote invloed op me gehad, ze maakte ons als kind heel duidelijk hoe onrechtvaardig de apartheid was. Een groot deel van onze visie om ons in te zetten voor de lokale gemeenschap komt daaruit voort. Het is onze plicht om iets te doen. We kunnen niet alles overlaten aan de overheid.”