Van interieur tot eten: waarom zijn we zo in de ban van Japan?

We bestellen even gemakkelijk sushi als frieten, omarmden moeiteloos lifestyletrends als bosbaden en Marie Kondo en wonen tegenwoordig zelfs in oosters geïnspireerde interieurs. Japan is overal. Wat maakt dat het land van de rijzende zon ons zo inspireert? “Het gras is groener aan de andere kant, zeker?”

“Leren loslaten is belangrijker dan toevoegen.”

Het zou zomaar een aloude levensles van een Japanse wijsgeer kunnen zijn, verbasterd tot bijschrift bij een Instagrampost over een overleden golden retriever of de inspiratiebron voor een tatoeage in kanji, de Japanse schrifttekens. We hopen u niet teleur te stellen wanneer we toegeven dat het citaat niet aan een groot Japans denker toebehoort (tenzij u een eerder ruime definitie hanteert), maar een van de vele inspirational quotes is van opruimgoeroe Marie Kondo. Dat we haar vast niet hoeven voor te stellen, is niet verwonderlijk. Aan de hand van verschillende boeken en zelfs een Netflix-serie leerde de Japanse het vrije Westen vouwen en de kunst van sparking joy bij het weggooien van een jeansbroek die niet meer past. Het was wellicht de grootste lifestylehype die de afgelopen jaren uit het land van de rijzende zon kwam overwaaien, maar lang niet de enige.

‘We focussen te veel op wat Japan anders maakt, terwijl het hedendaagse Japan best lijkt op het Westen. De gemiddelde Japanner krijgt doorgaans evenveel te maken met kintsugi als wij’

Luc Van Haute, japanoloog

Dat de Luikse expo I love Japan vandaag veel bezoekers lokt, hoeft dan ook niet te verbazen. Het afgelopen decennium nam het Westen tal van gebruiken over uit Japan, niet zelden verleid door een catchy buzzword. We herontdekten de kracht van de natuur dankzij het zogenaamde bosbaden, of shinrin-yoku. Keramiekateliers zetten workshops voor kintsugi op poten, de kunst van het repareren van gebroken keramiek met goud- of zilverkleurige lijm. Vrijwel elk modelabel bracht een kimono uit. We leerden onze cadeaus inpakken met stof ( furoshiki), kochten zelfhulpboeken over het Japanse geheim voor een lang en gelukkig leven (ikigai), leerden bloemschikken op z’n Japans (ikebana) en leerden dat bentobox niet alleen een geweldige beurt bij scrabble oplevert, maar ook een leuk ogende lunch is. Over hentai zwijgen we dan weer beter. Dat laatste zoekt u best zelf eens op in een anonieme webbrowser.

“Het is onmiskenbaar dat de Japanse cultuur vandaag meer aanwezig en bekend is in België”, knikt Luk Van Haute. Niet alleen woonde de japanoloog ettelijke jaren in het land, hij schreef er ook verschillende boeken en artikels over. Daarnaast doceert hij het vak ‘oosterse literaturen: Japan’ aan de UGent. “Het is iets waar de Japanse overheid zelf zwaar op heeft ingezet de voorbije jaren”, legt hij uit. “Een goed voorbeeld daarvan zijn de manga en anime waarmee veel jongeren vandaag van kindsbeen af zijn opgegroeid. Iedereen kent Pokémon wel, maar ook Studio Ghibli is bijna even bekend als de Disney-klassiekers. Heel wat studenten kiezen alleen al daarom voor een opleiding Japans.”

Oosterse spiritualiteit

Het is opvallend hoe we in het Westen voortdurend de exotische kant van Japan opzoeken aan de hand van hypes, zegt Van Haute. “We focussen te veel op wat Japan ‘anders’ maakt, terwijl het hedendaagse Japan best op het Westen lijkt. Toen Haruki Murakami voor het eerst vertaald werd, waren nogal wat critici teleurgesteld dat het alsmaar over Bruce Springsteen ging in plaats van over oosterse wijsheden. Japanners dragen kimono’s ook alleen maar tijdens traditionele feesten of beroepshalve in een restaurant. Hetzelfde geldt voor de theeceremonie, bloemschikken en vrijwel alles wat je ziet in reportages over ‘De Japanner’. De gemiddelde Japanner krijgt doorgaans evenveel te maken met kintsugi als wij. Ik kan me mateloos ergeren aan tv-makers die bijvoorbeeld een uitzonderlijke groep vinden die in lendendoeken onder een waterval staat, om daar dan algemene theorieën aan te koppelen over hun zogezegde eeuwenoude contact met de natuur.”

Het lijkt vooral dat laatste waar de Europeaan immers iets van wil leren: de manier waarop de Japanner moeiteloos rust en mindfulness in zijn leven lijkt te loodsen. “Die zoektocht naar oosterse spiritualiteit is niet nieuw”, zegt Van Haute. “Al in de jaren zeventig gingen veel mensen er zoeken naar verlichting. Men belandde daarvoor in Japan, ook al werd het Japanse zenboeddhisme destijds ook geïmporteerd vanuit China. Maar in vergelijking met China’s politieke model is de Japanse samenleving aantrekkelijker voor het Westen. De Japanse taal is bovendien heel erg geschikt om termen samen te stellen waar wij hele zinnen voor nodig hebben. Het verkoopt beter. Toch moet je er eens op letten hoeveel zogenaamde Japanse zelfhulpboeken geschreven zijn door westerlingen.”

Of de Japanner echt bewuster leeft, betwijfelt de professor. “Ik geef graag het voorbeeld van een goede vriend van mij die nog nooit in een bos was geweest. Hij kreeg er bij zijn eerste bezoek hartkloppingen omdat hij de jachtigheid van Tokio miste.” (lacht)

Ontprikkelen

Pinterest kondigde in zijn trendrapport van 2021 aan dat Japandi, een mix van de Japanse designtraditie met die van Scandinavië, de huiskamer zou veroveren. Vandaag is het in de gemiddelde interieurwinkel effectief haast onmogelijk om Japanse invloeden te ontwijken. Rijstpapieren lampen staan op strakke houten kasten naast westerse interpretaties van futons en stoelen zonder poten. Laila Rietbergen, de vrouw achter de populaire Instagrampagina @japandi.interior, brengt met Japandi Living deze zomer een boek uit over de populaire interieurtrend.

“Ik geloof dat het meer dan een trend is”, corrigeert de Nederlandse auteur. “Het hangt samen met eeuwenoude culturen en waarden. Japandi geeft rust aan je huis, een waardering voor de dingen die je hebt. Het hangt voor mij samen met wie je bent of wilt zijn in deze wereld vol prikkels.” De kracht van de interieurstijl ligt volgens Rietbergen ook in de duurzaamheid erachter. “Het is vaak vakmanschap dat lang meegaat. Less is more. Ik denk dat steeds meer mensen de laatste jaren bewuster proberen te leven, ook corona heeft daarbij geholpen. Mensen spenderen veel meer tijd in hun huis, waardoor de ruimte om hen heen een veel grotere rol speelt. Voor mij heeft de Japandi-stijl en zeker ook het opruimen in huis voor rust gezorgd. Het is een manier van leven geworden.”

Fotograaf Rob Walbers vindt de Europese devotie voor alles wat Japans is best grappig. “Hier is er net zo’n enorme verheerlijking van alles wat westers is. Het gras is altijd groener aan de andere kant zeker?” lacht hij. Twaalf jaar geleden bleef de Belg plakken in Japan toen hij tijdens een reis met vrienden niet alleen verliefd werd op het land, maar ook op een Japanse. Na drie jaar in Osaka gewoond te hebben, verhuisden ze samen naar Tokio. “Ik heb altijd het gevoel dat Belgen Japan de andere kant van de wereld vinden, wat misschien geografisch klopt, maar wat manier van leven betreft niet per se.” Hij vermoedt dat de aantrekkingskracht van het land de functionaliteit en simpliciteit is. “Alles is hier heel gestructureerd en georganiseerd, wat ook wel moet in een miljoenenstad als Tokio. In het Westen wordt dat alleen heel clichématig geïnterpreteerd. Marie Kondo leefde meer bij jullie dan hier. Hoewel iedereen hier inderdaad klein woont, betwijfel ik of elke Japanner zijn was zo netjes stapelt en volgens kleur sorteert.”

Wat vinden Japanners dan zelf van die vele hypes die het Westen leent? “Ze zijn blij en vereerd dat hun cultuur aanslaat, maar het probleem is vaak dat het op een slechte manier wordt aangeleerd”, zegt Walbers. “Zo zullen ze het bijvoorbeeld een gek beeld vinden wanneer een Belgisch koppel op een futon slaapt zonder de traditionele tatami (vloer of mat die je vaak terugziet in Japanse huishoudens, red.). Futons worden bovendien in de eerste plaats gebruikt in kleinere woningen waar men plaats moet maken, anders slapen Japanners ook gewoon in een bed. Ze zullen ook zeker lachen wanneer een buitenlander een foutief opschrift in kanji draagt. En staat er een Chinese chef in de keuken van een Japans restaurant? Dan kunnen ze zich misschien wel wat geschoffeerd voelen.”

Geen last

Ook in de culinaire wereld bleef de invloed van Japan niet uit. Er zijn haast evenveel sushibars als frietkoten in Vlaanderen, sake schopte het tot menige menukaart en een matcha-latte met havermelk bestellen doe je in een vingerknip. Laatst opende de Zeeuwse chef Sergio Herman met Blueness Antwerp nog een door Japan geïnspireerde zaak waar onder meer miso en dashi onmisbaar zullen zijn in de keuken. Walbers gokt dan ook dat er in de culinaire wereld nog heel wat trends zullen overwaaien vanuit Japan. “De matchatrend is intussen ook al groot in België. De opvolger daarvan zou weleens hojicha kunnen worden, een deel van de groene theeplant dat geroosterd wordt en vooral veel minder cafeïne bevat. Matcha klinkt immers misschien gezond, maar op het vlak van cafeïne is het vergelijkbaar met koffie. Gezien de westerse focus op gezondheid zou dat dus wel kunnen aanslaan. Hojicha bestaat hier ook al een tijdje, maar wordt nu pas in koffieshops aangeboden.”

We hebben ook de laatste Marie Kondo nog niet gezien, lacht Luk Van Haute. “Wat je ook lanceert als nieuwe hobby in Tokio: je hoeft maar een paar honderd van de miljoenen inwoners te vinden die erin willen meegaan en je hebt een trend, zeker nu, via sociale media. Er zullen ongetwijfeld nog nieuwe dingen aanslaan.”

Beide heren vinden dat we vooral op maatschappelijk vlak nog veel van de Japanner kunnen leren. “Het eerste wat vrienden die op bezoek komen opmerken, is hoe proper het overal is”, zegt Walbers. “Dat valt te verklaren door één woord: respect. In Japan heeft men zoveel eerbied voor zijn medemens dat afval altijd mee naar huis wordt genomen. Het vertaalt zich ook in het feit dat iedereen netjes aanschuift alvorens in de trein te stappen, of dat je je spullen onbeheerd in een koffiebar kunt laten liggen. De cultuurschok is voor mij daarom eigenlijk groter wanneer ik nog eens in België ben.” Japanners gaan vrij gemakkelijk mee in sociale regels omdat ze er het nut van inzien, beaamt Van Haute. “Ook daar hebben ze zo’n bondige omschrijving voor: meiwaku kakenaide, oftewel ‘bezorg elkaar geen last’. Terwijl veel Belgen de neiging hebben om zulke regels te negeren, zijn Japanners hier echt mee opgegroeid. Daar kunnen we zeker nog iets van opsteken.”

De levenslessen van Japan zullen met andere woorden wellicht nog vaker hun weg vinden naar onze maatschappij. Wij vragen alvast de rechten aan op de meiwaku kakenaide-gids voor een beter leven.